Illustreren als zoektocht

Voor de Kinderboekenweek 2015 maakte Mies van Hout het prentenboek Speeltuin. Twee kinderen en een kat nemen de lezer mee op een zoektocht naar de speeltuin. Ze komen langs allerlei landschappen waar opdrachten moeten worden uitgevoerd. Voor Mies zelf betekende het maken van dit boek ook een zoektocht. Aan Hebban vertelt zij over haar manier van werken en laat zij zien wat voor moois er uit haar zoektochten ontstond.

Chagrijnige kat en blije krokodil
Met het gebruik van verschillende stijlen door elkaar ontstond Speeltuin gaandeweg. Mies: ‘Ik wilde af van kinderen zoals ik ze altijd tekende en er grafische karakters van maken. Zo is de kat een stuk chagrijn die wel meegaat, maar daar helemaal geen zin in heeft. De krokodil daarentegen blijft het hele boek door enthousiast.’ Uitgangspunt was een blad waarop Mies nieuwe inkt uitprobeerde. Maar de kleurige patronen waren te druk als achtergrond voor personages. Mies paste het keer op keer aan, totdat alles klopte: ‘De lezer kan nu met zijn vinger door het landschap lopen en mee op zoek gaan naar de speeltuin, die zoektocht daar gaat het om.’

Van controle naar vrijheid
In de bijna honderd boeken die zij tot nu toe maakte of illustreerde is een duidelijke ontwikkeling te zien, van gecontroleerd tekenen naar een vrije stijl. Mies’ prentenboek Vrolijk met kleurige emotievolle vissen in expressieve krijtstrepen tegen een gitzwarte achtergrond vormt het keerpunt. ‘Voorheen, zoals bij Bang mannetje van Mathilde Stein gebruikte ik een storyboard en begon met schetsen, dat was heel gecontroleerd’, vertelt Mies. ‘Bij Vrolijk begon ik meteen met tekenen. Ik maak er dan voor één illustratie heel veel, totdat het goed is. Maar dat je de controle loslaat, betekent niet dat je niet nadenkt en geen keuzes maakt. Je bent voortdurend bezig met het zoeken naar een geheel.’

Vrolijk is ‘per ongeluk’ ontstaan. Tijdens een workshop liet Mies kinderen tekenen met krijt op zwarte ondergrond met als opdracht: hoe voelt die vis zich? Er ontstonden de prachtigste dingen en het idee voor de workshop werd een boek. ‘Het was doodeng om de controle los te laten. Ik ging terug naar de manier van werken van vroeger. Ik heb een vrije opleiding gedaan, geen illustratieopleiding. Het is goed om dingen te laten ontstaan en er vervolgens een geheel van te maken, een boek.’

Al eerder had Mies tekeningen gemaakt bij de zeven verhalen in het boek De zoute goudvis van Paul Biegel. Om praktische redenen is die uitgave er niet gekomen. Na vier jaar pakte zij het weer op, met haar inmiddels nieuwe, vrije manier van werken. Ze begon opnieuw en greep de gelegenheid aan om te zoeken naar een nieuwe techniek. Losse illustraties zoals in Vrolijk moesten nu ook een achtergrond krijgen. De combinatie van fijne pen en brede penseelstreken met gebruik van heldere kleuren geeft een sprookjesachtig en tegelijkertijd stoer resultaat.

Aan de muur
‘Ik teken niet specifiek voor jonge kinderen. Er komt eerst een idee voor een boek en later bedenk ik welke leeftijd daarbij past. Ik streef naar helderheid en duidelijkheid, zodat het voor kinderen te snappen is. Ik wil het zo maken dat je het aan de muur zou willen hangen. Kindertekeningen, het onbevangene ervan, inspireren me.’

Verder haalt Mies haar inspiratie uit de natuur en de processen die zich daarin afspelen. Vanuit haar atelier in haar huis in Noord-Drenthe dat tussen de weilanden ligt, staat ze er met één stap middenin. Mies werkt graag met krijt, maar omdat daarmee niet alles te realiseren is, werkt zij ook met inkt en plakkaatverf, zodat haar illustraties uit gemengde techniek bestaan. Zij probeert meer te maken dan alleen een plaatje: ‘Beeld is heel belangrijk, vooral bij hele kleine kinderen komt dat nog eerder binnen dan woorden.’

Als Mies verhalen van anderen illustreert, heeft zij bij voorkeur geen contact met de auteur om zo weinig mogelijk beïnvloed te raken: ‘Een auteur heeft zelf al een beeld van hoe iets eruit ziet en wil dat dan aan mij opleggen. Maar ik begin graag blanco, ik maak betere dingen als ik vanuit mezelf begin. Ik heb nooit rechtstreeks contact met de auteur, daar zit altijd de redacteur tussen.’

Hard werken
’s Morgens om een uur of negen stapt Mies haar atelier aan huis binnen om tot een uur of drie te tekenen. De mail gaat uit: ‘Met mijn nieuwe techniek wordt een tekening snel gemaakt, maar daardoor heb ik maar een korte concentratieboog. Ik ben er inmiddels achter dat ik ook weer door een dal moet om bij een nieuwe boog te komen, dan kan ik pas weer verder. E-mail leidt te veel af, ik kan beter tussendoor bijvoorbeeld kwasten schoonmaken of potloden sorteren. Als de boel weer op orde is, kan ik verder.’

Daarnaast is er natuurlijk ook veel regelwerk. Als illustrator heb je een echt bedrijf. Naast haar creatieve bezigheden bezoekt Mies scholen, geeft zij lezingen, workshops en interviews.  ‘Als ik met een boek bezig ben, moet ik dingen afzeggen, ik moet dan echt rust hebben. Ik doe nooit even tussendoor iets. Ideeën schrijf ik op een briefje en bewaar die in een doosje. Je moet erin kunnen zitten, er helemaal mee bezig kunnen zijn. Al tekenend krijg ik mijn ideeën. Ik werk braaf van 9 tot 6 en combineer dat met mijn gezin door ’s avonds en in de weekenden zoveel mogelijk vrij te nemen.’

Magisch moment
En dan is het boek klaar, voor Mies een magisch moment. Vaak neemt ze tijdens het drukproces al een vel mee naar huis om dat in elkaar te vouwen tot een boek, maar het échte boek in handen krijgen is heel anders. Na alle boeken die zij maakte nog steeds een bijzonder moment om rustig bij te gaan zitten en er de tijd voor te nemen: ‘Vaak ben ik dan al een tijd met een ander boek bezig. Het is een afscheidsmoment. Ik kan er niets meer aan veranderen. Maar het is ook een begin, want het gaat de wereld in. Ik probeer er dan naar te kijken met de ogen van kinderen of van iemand anders. Dan is het of ik het voor het eerst zie.’