In gesprek met thrillerprijswinnaars Dominique Biebau en Anya Niewierra

Ten eerste, van harte gefeliciteerd! Dominique, hoe voelt het om de Gouden Strop te hebben gewonnen met Russisch voor beginners?

Dominique: 'Het is een intense ervaring! Alleen was het door corona ook surrealistisch, omdat ik op precies dezelfde stoel zat als nu. Er was geen receptie, geen grote zaal met publiek. Kortom, er was er niet echt iemand om mijn vreugde mee te delen, buiten mijn vrouw en kinderen.'

Anya, jij won de allereerste Hebban Thrillerprijs met Het bloemenmeisje.

Anya: 'Ik had echt niet verwacht dat ik zou winnen. Op het moment dat ik gebeld werd, stond ik op het punt om te gaan hardlopen. Ik was ervan overtuigd dat ik toch geen kans maakte, dus ik dacht: ‘Ik hoor straks wel wie gewonnen heeft.’ Maar toch ging de telefoon nog over.'

Dominique: 'Ik had ook totaal niet verwacht dat ik zou winnen. Ik dacht dat ik de ‘excuus-Vlaming’ was in de nominatielijst en dat De macht van K. de gedoodverfde winnaar was. Als je een goed voorbeeld van verrassing wil zien, moet je de video van de bekendmaking maar eens terugkijken.'

Vanwege de coronamaatregelen moet het ook bizar geweest zijn, zo’n bekendmaking op afstand - via de telefoon of met een videocall?

Dominique: 'Na de bekendmaking heb ik wel even de hele buurt bij elkaar geroepen, hoor. En ik heb de uitgever aan de lijn gehad. Maar voor nu heb ik besloten mijn gevoelens even in de koelkast te steken, zodat de winst volle bak gevierd kan worden als de maatregelen weer wat softer worden.'

Anya: 'Ik ben sowieso iemand die vreugde heel erg in mijn eigen kring deel, met mijn man en kinderen. Daarbuiten ga ik niet zo gauw naar bijeenkomsten met veel mensen. Voor Visit Zuid-Limburg sta ik graag op het podium, maar privé voel ik me ongemakkelijk, als het in een grote setting allemaal om mij zou draaien.'

Deze prijzen zijn niet jullie eerste prijs. Voelt iedere winst anders?

Dominique: 'Wat dat betreft heb ik wel uitersten meegemaakt: van een prijsuitreiking met alles erop en eraan, tot deze eenzame bekendmaking via een videocall. De eerste voelde toch wel echter. Nu bekruipt me nog steeds het gevoel dat het misschien een administratieve vergissing was.'

Anya: 'Het is echt een geschenk. Ik vind het eervol dat zo’n prijs mij gegeven is als mens, voor iets wat mijn passie is.'

Dominique: 'Toch denk ik ook dat het boek niet beter wordt als het een prijs heeft gewonnen. Het enige verschil is dat lezers andere verwachtingen krijgen. Sommige mensen gaan het boek kritischer lezen, om te kijken of het de prijs wel verdient. Anderen gaan juist minder kritisch lezen, het zal toch wel goed zijn. Tegelijkertijd houd ik twijfel of ik de prijs wel heb verdiend, zeker met zo’n juryprijs. Een jury kan een heel aparte smaak hebben. Ik heb ook wel last van het ‘imposter syndroom’: misschien kan ik mijn job niet goed genoeg en houd ik iedereen maar voor de gek. Het is gewoon zo subjectief met schrijven, dat maakt je wel onzeker.'

Maar de jury had toch hele positieve kritieken over je boek. Zo noemden ze Russisch voor beginners meer een subtiel verteld verhaal dan een thriller.

Dominique: 'Bij mijn tweede boek, IJslands gambiet, had ik ook een kleine discussie met mijn uitgever: is het nou een thriller of een roman? Ik vond mijn boek een roman, maar als er een moord wordt gepleegd dan wordt het label ‘thriller’ er snel opgeplakt. Ik ben altijd bang dat mensen bij het label ‘thriller’ verwachten om slapeloze nachten te krijgen. Of op het puntje van hun stoel komen te zitten. Maar zo zitten mijn boeken niet in elkaar. Het is de vloek van de literaire thriller: soms is het te weinig literair, dan weer te weinig thriller. Je valt er altijd een beetje tussen.'

Anya: 'In mijn juryrapport werd ook genoemd dat Het bloemenmeisje een voorbeeld is van genrevervaging en dus op het snijvlak zit van thriller en roman. Ik denk dat dat wel klopt. Ik wil een bepaald verhaal vertellen en bekijk dan welke vorm het meest geschikt is om mijn boodschap over te brengen. Met dit boek was mijn boodschap dat we steeds verder afdrijven van de natuur, dat we zo vluchtig leven dat we niet meer tot de essentie komen. Dit verhaal wilde ik vertellen door de ogen van een enfant sauvage, een meisje dat tot haar veertiende opgroeit in de natuur en vervolgens terechtkomt in de ‘wereld van de mensen’. In de thrillervorm komt dit het sterkste over: omdat je personage meer onder druk wordt gezet, kun je meer emoties vrij laten komen dan in een roman.'

Dominique: 'De scheidslijn is soms ook arbitrair. Het heeft meer te maken met de manier waarop je je verhaal vertelt, dan wat er allemaal gebeurt. Vroeger moest er actie in een thriller zitten, nu gaat het meer om de spanning.'

Anya: 'Zo vind ik Het parfum van Patrick Süskind veel thrilleraspecten bezitten, terwijl dat toch als ‘hoge literatuur’ wordt gezien. Het is maar net hoe de buitenwereld het wil zien.'

Dominique: 'Inderdaad, het is een label dat meer vanuit commerciële motieven wordt geplakt dan vanuit literaire. Iemand zei over Russisch voor beginners: ‘Ik vond het niet zo goed, totdat ik besloot om het als roman te lezen.’'

Dat label, is dat iets waar jullie rekening mee houden tijdens het schrijven?

Anya: 'Al mijn boeken beginnen vanuit een bepaalde boodschap of gedachte die ik wil overbrengen. Pas daarna besluit ik in welke vorm dat het beste kan. Zo gaat mijn nieuwe boek over de invloed die de plaats waar je op een bepaald moment leeft of bent kan hebben op je denken en handelen. En dat je dus als mens kunt veranderen in denken en doen als je naar een andere plek gaat. Ik ging vervolgens letterlijk op zoek naar plaatsen die bij mijn idee pasten en vond die in de Camino (een route van vrede) en in Bosnië in de jaren 1992-1995 (plek van oorlog).'

Dominique: 'Bij mij gaat het minder systematisch. Ik begin met de plotlijn. Mijn personages komen in functie van de plotlijn. En voor je het weet gaan die een eigen leven leiden, personages strubbelen tegen. Er ontstaat een veldslag tussen personages en plot en als de storm is gaan liggen, dan is het boek er.'

Anya, de jury vond het goed dat je risico’s durfde te nemen in Het bloemenmeisje. Kun je vertellen welke dat waren?

Anya: 'Ik heb gekozen voor een niet alledaags hoofdpersonage, Nina Fleurie. Hiervoor heb ik veel onderzoek gedaan naar enfants sauvages. Het zijn complexe mensen, die autistisch overkomen maar het niet zijn. Als je daar als lezer mee geconfronteerd wordt, is dat best wel even wennen. Bovendien speelt geur een belangrijke rol in het boek, omdat ik geur een ondergeschoven kindje vind in onze samenleving. We doen alles maar via schermen. Tijdens het schrijven viel me op hoe weinig woorden er voor geuren zijn: geuren worden aangeduid met woorden van andere dingen. Dus het was een gigantische uitdaging om mijn personage al ruikend door het verhaal te leiden.'

Dominique: 'Als er geen woorden zijn voor bepaalde dingen, dan valt een stukje van de werkelijkheid weg. Zeker in tijden van fake news is het belangrijk om het onderscheid tussen signifiant en signifié van taalwetenschapper De Saussure zuiver te houden: de signifiant is het teken, of de vorm, en signifié het concept wat daarachter schuilt. Taal is immers niet alleen communicatie tussen persoon a en persoon b, maar het vormt ook de werkelijkheid. Russisch voor beginners handelt over de vraag wat er gebeurt als betekenis en woord van elkaar worden gescheiden. Taal is immers gebaseerd op conventies en op vertrouwen daarin. Wat als dat vertrouwen misplaatst blijkt te zijn?'

Locatie speelt in beide boeken een grote rol. Hoe belangrijk is die?

Anya: 'Voor mij is locatie essentieel. Ik moet ook echt ergens geweest zijn, de plek gezien hebben, geroken, gevoeld, om erover te kunnen schrijven. Bernice, de belangrijkste plek in dit boek, heb ik ooit in 2004 per toeval ontdekt. Daarna heb ik nooit meer een plek gezien die me zo geraakt heeft, dus ik wist toen al dat ik er iets mee moest doen.'

Dominique: 'Ik koos de locatie vooral strategisch. Mijn plot vroeg om een situatie waarin taal heel belangrijk was, maar het moest ook een taal zijn die niet veel mensen in Nederland en Vlaanderen spreken. Zo kwam ik in Rusland terecht. Niet letterlijk, want mijn budget is helaas niet groot genoeg om ter plaatse onderzoek te doen. Gelukkig heb ik via Google Streetview lange wandelingen kunnen maken en ontdekte ik dat Kungur perfect in de plot paste.'

Taal, geur, locatie. Welke elementen mogen nog meer niet ontbreken in een goede thriller?

Dominique: 'De personages mogen niet te sympathiek zijn. Mijn personages blinken vooral uit in wat ze níet doen. Ik ben van nature ook vrij lui, dus mijn personages ook. Dat verklaart ook waarom ik dunne boeken schrijf.'

Anya: 'Ik vind dat een verhaal een boodschap moet hebben. Het is voor mij belangrijk om iets mee te geven aan de lezer, ook al maken velen die associatie niet bij een klassieke thriller.'

Dominique: 'Eigenlijk heeft iedere thriller wel een boodschap. Een thriller is eigenlijk een optimistische microkosmos. Oorzaak en gevolg sluiten op elkaar aan: er wordt een stap gezet naar een betere wereld.'

Anya: 'Dat is inderdaad het mooie van een thriller. Als je een thriller pakt, dan weet je dat er in het begin een probleem is, maar ook dat er een oplossing komt. De lezer wordt meer geactiveerd dan bij een roman, want daar is het einddoel niet altijd duidelijk.'

Dominique: 'Een roman kun je op alle momenten laten eindigen. Bij een thriller moet de lezer aan het eind weten waarom iets is gebeurd en wie het heeft gedaan. Het is een streng genre.'

Anya: 'Juist door die strengheid vergt het ook goede vaardigheden. Je moet als schrijver alert zijn dat je niet te ver gaat, je kan niet eindeloos filosoferen over iets.'

Dominique: 'We moeten wel opletten dat we de roman niet bij het afval gaan zetten. Beide genres hebben een belangrijke plek.'

Inderdaad, genoeg met deze battle of the genres! Jullie schrijven allebei naast een fulltimebaan. Hoe doen jullie dat?

Anya: 'Ik leef heel regelmatig en schrijf in het weekend, tussen zes en tien uur ’s ochtends. Daarna ga ik hardlopen. Ook ga ik regelmatig naar Zuid-Frankrijk, alleen. Ik sluit me op, zonder internet, en dan schrijf ik in twee weken twintig- tot dertigduizend woorden. Zo komt mijn boek wel af. Mijn nieuwe boek heb ik voor ongeveer een derde af, met veertigduizend woorden.'

Dominique: 'Voor mij zou het dan al gedaan zijn, met veertigduizend woorden is mijn boek wel dik genoeg.'

Anya: 'Ik vind het belangrijk om ook te blijven werken, omdat je verhaal dan meer tijd krijgt om te rijpen.'

Dominique: 'Ik zou gek worden als ik fulltime zou schrijven. De combinatie met lesgeven is voor mij ideaal. Als ik te veel in mijn boek opga, dan zetten mijn leerlingen me weer met beide voeten op de grond. Al zou ik de Nobelprijs voor literatuur winnen, dan zouden mijn leerlingen het nog niet weten.'

Druk genoeg dus. Staat er al wel een nieuw boek op de planning?

Dominique: 'Ik heb een kinderboek afgerond: Boerman. Het gaat over een jongetje dat gepest wordt, maar zijn super power is dat hij enorme boeren kan laten. Schrijven tijdens de lockdown vind ik heel lastig. Er is inspiratie genoeg, maar ik mis de tijd en de rust. Dat zijn wel dingen die ik nodig heb om te schrijven. Ik schrijf om de twee jaar een dun boek, bij dat tempo heb ik me neergelegd.'

Anya: 'Aan inspiratie heb ik ook geen gebrek. Het is wel heel erg druk op mijn werk bij Visit Zuid-Limburg: we werken er nu keihard aan om het toerisme weer op gang te brengen na de ergste coronamaatregelen. Bovendien ben ik al 35 jaar professioneel met schrijven bezig, als marketeer, dus ik werk heel systematisch. En als ik eenmaal aan het schrijven ben, dan verlies ik mezelf. Tot iets of iemand me echt afleidt, zit ik in een soort cocon. Heb jij dat ook?'

Dominique: 'Nee, helemaal niet. Ik zou mijn ziel verkopen voor die werkwijze. Ik vloek een boek bijeen. Ik heb juist geleerd om zo bondig mogelijk te schrijven, door mijn werk bij de radio. Elk woord dat niet paste, werd eruit gekieperd. Ik vind het juist moeilijk om niet beknopt te zijn.'

Dit interview wordt er ook niet beknopter op, dus tijd voor de laatste vraag. Wat is voor jullie het beste boek ooit?

Anya: 'Sapiens, van Yuval Noah Harari. Een recent boek, maar ik wou dat ik het op mijn achttiende had kunnen lezen. De auteur bekijkt iedere invalshoek van het menszijn. Ik heb het gelezen met een fascinatie die ik zelden bij andere boeken heb gekend.'

Dominique: 'Moeilijk. Ik denk dat het ook vooral te maken heeft met het moment waarop je een boek leest. Daarom kies ik voor Slaughterhouse 5 van Kurt Vonnegut. Hoe hij zo’n zwaar trauma, van iets dat hij zelf heeft meegemaakt, op zo’n menselijke manier beschrijft, met humor, dat vind ik heel geruststellend. Dit boek maakt je wereld veel groter.'