In het voorbijgaan

Hoe bent u op het idee gekomen?
In het voorbijgaan is het resultaat van een groot onderzoeksproject dat Bureau Monumenten & Archeologie met een heel team tussen 2009 en 2013 heeft uitgevoerd. Dit onderzoek was bedoeld om de cultuurhistorische waarden van gebouwen langs de Noord/ Zuidlijn in kaart te brengen. Maar het resultaat daarvan was een stapel onderzoeksrapporten. Om echt duidelijk te maken wat het project heeft opgeleverd, hebben we samen met de Dienst Metro besloten om een boek uit te geven. Het boek gaat over hoe de stad zich in de vele eeuwen van haar bestaan heeft ontwikkeld, en hoe mensen die stad altijd weer aan hun eigen eisen hebben aangepast. Zonder dat daarbij de eigenheid en de herkenbaarheid van Amsterdam verloren ging. 

Waarom moest dit boek geschreven worden?
Ten eerste natuurlijk om voor iedereen zichtbaar te maken wat we hebben onderzocht en iedereen de kans te geven daar kennis van te nemen. Maar vooral omdat ik als historisch onderzoeker de beelden over de stad die uit het onderzoek ontstaan wil delen. Soms kan dat een heel wetenschappelijk onderwerp zijn, maar ook de aanleg van de Noord/ Zuidlijn, met een enorme maatschappelijke impact, is een kans om stil te staan bij de historische omgeving waarin we werken en wonen. Het wordt nog wel eens vergeten hoe bijzonder het is dat al die gebouwen langs het tracé door de innovatieve aanpak van de tunnelbouwers blijven staan. Toen in de jaren zeventig de Metro Oostlijn werd aangelegd, werden alle gebouwen die op het tracé stonden radicaal gesloopt.  

Hoe heeft u het voortraject en het schrijven van het boek aangepakt?
Ik wilde graag een boek maken dat mensen zou kunnen aanzetten om beter naar de stad te kijken. Oude foto’s kunnen daarbij geweldig helpen. Hoe zag het er vroeger uit en hoe nu? Daarom bedacht ik dat het boek uit een tekstdeel en een fotodeel moest bestaan, met uitnodigende, verrassende en fascinerende foto’s, die de nieuwsgierigheid prikkelen. Als je dan meer wilt weten, kun je de achtergronden lezen. 

Heeft u alle gebouwen ook allemaal zelf bezocht?
Nee, ik heb die driehonderd panden zeker niet allemaal bezocht. Het inventarisatieproject is met een heel team van onderzoekers gedaan. Van sommige panden hadden we voordat het project begon al veel gegevens. Van andere bleek al snel dat er aan de binnenkant weinig bijzonders te verwachten was en bij sommige gebouwen was het niet mogelijk om binnen te komen.  

Waar moet je op letten als je in Amsterdam rondloopt?
Afgezien van trams en fietsers, moet je vooral eens letten op de vele hoogteverschillen in de stad. Als je door de Kalverstraat of op de Nieuwendijk loopt, en je kijkt de stegen in richting Rokin en Damrak, besef je dat je echt op een oude dijk loopt. Maar dat is natuurlijk maar één van de vele dingen die je kunt ontdekken. Kijk eens naar de ongelofelijke diversiteit die er in de stad te vinden is. Je kunt tien jaar door de stad lopen en nog steeds ontdek je dagelijks nieuwe details.  

Bij ieder gebouw is een verhaal te vertellen. Welk verhaal greep u het meest aan?
Aangrijpend is de brand in Hotel Polen, op 9 mei 1977. Daarbij stierven 33 mensen, een ramp van ongekende omvang. Buitenlandse bezoekers, hotelpersoneel. Maar je ziet hoe zo’n ingrijpende gebeurtenis na verloop van tijd toch langzaam vervaagt. Mensen die er nog heel bewuste herinneringen aan hebben zijn inmiddels vijftig jaar of ouder. Aan het Rokin zijn nog wel de sporen van die brand te zien. Nadat de puinhopen waren opgeruimd werd er een nieuw gebouw neergezet, dat inmiddels ook alweer is verbouwd. Zoiets stemt tot nadenken, over de vergankelijkheid van alles.  

Welk pand is het meest ingrijpend verbouwd?
Je moet bedenken dat intussen alle panden herhaaldelijk ingrijpend verbouwd zijn. Elke generatie, elke nieuwe gebruiker past zijn omgeving aan zijn eigen eisen aan. Sommige huizen hebben ooit een jongere voorgevel gekregen maar hebben daar achter nog een oudere constructie, andere gebouwen zijn compleet gesloopt en herbouwd. In Amsterdam is verandering eigenlijk de enige constante.  

Bent u na het schrijven van dit boek anders naar Amsterdam gaan kijken?
Het schrijven van een boek is altijd een leerproces, je onderzoekt hoe iets in elkaar zit. Hoe die verschillende panden in de loop der tijd waren gebouwd en verbouwd, dat wisten we door ons grote project, maar door het schrijven van dit boek ben ik nog veel meer gaan nadenken over de betekenis van al die gegevens. Gebouwen zijn in principe in staat om de eeuwen te trotseren en ze kunnen steeds weer opnieuw worden gebruikt. Amsterdam bewijst dat. Maar wat betekent het als je diep in het stedelijk weefsel en in de openbare ruimte ingrijpt? Een beslissing als het dempen van de Vijzelgracht of het Rokin in de jaren dertig, of het verbreden van de Vijzelstraat, nu zo’n honderd jaar geleden, hebben blijvende gevolgen gehad voor het stadsbeeld.  

FOTO: Hotel Polen/Gabri van Tussenbroek