Interview Anders Roslund & Börge Hellström

Samen-alleen
Het gesprek verloopt op een hoogst ongebruikelijke manier. Het waait alle kanten op. Het criminele verleden van reus Hellström blijft vakkundig buiten schot, terwijl er wel aan wordt gerefereerd. De stemming wisselt regelmatig als onderwerpen als vriendschap, vertrouwen of ego aan bod komen. Vrolijkheid is er, zeker, er wordt veel gelachen. Geschaterd zelfs. Nog tijdens het interview danst de langharige journalist Roslund door de kamer om aan te geven dat ook schrijvers van muziek en dans houden. Maar tijdens hetzelfde interview slaat de stemming om als het schrijversduo, niet gespeeld, onenigheid krijgt over het feit of ze allebei grote ego’s hebben of juist teamplayers zijn voor wie het ego ondergeschikt is. Venijnige blikken over en weer, terwijl ze net beweerd hebben dat ze nu, na tijdelijk uit elkaar te zijn geweest, eindelijk weten dat ze een onafscheidelijk duo vormen. Gelukkig is er die maatschappelijke onvrede die hen bij elkaar houdt, in de wetenschap dat ze de wereld graag ietsje beter willen maken. En samen lukt dat beter dan alleen. Na het interview kijken ze elkaar vorsend aan, alsof ze nieuwe inzichten over elkaar hebben opgedaan: “Dit was het vreemdste, meest bijzondere interview dat we ooit hebben gegeven,” zegt Hellström. Zijn maat Roslund knikt bevestigend. Roslund & Hellström, een gepassioneerd paar apart.

Observeren
Ze genieten beiden van hun bezoek aan Amsterdam. Maar niet als toeristen. Niet als mensen die gewoon rondkijken. “Wij observeren dingen,” zegt Roslund. “En dat is de mooiste eigenschap van de mens, zeker als je voor het eerst op bezoek bent in een onbekende stad. Observeren doen we ook in ons eigen land en dat is meteen de inspiratiebron voor onze boeken. We observeren, signaleren en beseffen wat er fout is. En over die dingen die fundamenteel fout zijn, willen we graag iets schrijven, in een poging om andere mensen op de problematiek te kunnen wijzen, zodat zij er ook over gaan nadenken en er wellicht iets aan de problematiek gedaan kan worden.”

Falen van de overheid
Roslund & Hellström zien het als hun taak om bepaalde sociale problemen onder de aandacht te brengen van een groot publiek omdat ze vinden dat de overheid behoorlijk wat steken laat vallen. Börge zucht demonstratief. “Pffff. Op een bepaalde manier beschermt de overheid haar burgers. Meestal op de verkeerde manier. Maar soms beschermen ze ook helemaal niet. Als je kijkt naar het specifieke probleem van straatkinderen, die we in ons laatste boek beschrijven, dan moet je vaststellen dat de Zweedse overheid hen gewoon negeert. Als je een probleem negeert is het er ook niet, denken ze. In andere Europese steden heb je ook straatkinderen, maar daar probeert men ze te helpen. In Zweden zijn de straatkinderen min of meer onzichtbaar voor de overheid. Sterker, omdat de kinderen niet zijn opgenomen in de statistieken, bestaan ze eenvoudigweg niet. Dat is natuurlijk hemelschreiend. Maar begrijp me goed, Anders en ik wijzen in ons boek geen schuldige aan. Het systeem faalt op sommige punten gigantisch. Het systeem laat toe dat dit soort kinderen bestaat. Daar schuilt het probleem. En daarom signaleren wij het probleem in ons boek zodat de overheid het probleem moet erkennen en er iets aan gaat doen. Maar er is een systeem en beter een overheid met een systeem dat hier en daar lekken vertoont, dan helemaal geen systeem.”

Televisie
Anders. “Ik heb het voorrecht gehad om 15 jaar lang televisie te mogen maken en op die manier allerlei problemen in de maatschappij zichtbaar te maken. Maar het waren wel korte items van 7 a 8 minuten in een actualiteitenrubriek. Ik heb die items met heel mijn hart gemaakt. Maar effectief was het natuurlijk niet. Ik veranderde de maatschappij er niet mee. Want na het item met misstanden kwam een ander item met nog grotere misstanden of als compensatie juist weer iets luchtigers. De impact van je probleemstelling is op die wijze niet groot. Dat was voor mij dan ook de reden dat ik mijn boodschappen op een andere manier aan een groot publiek kenbaar te willen maken. De misdaadroman leek me daartoe een uitmuntend vehikel. Ik kon er dezelfde kennis in kwijt, dezelfde boodschap overbrengen en met een grotere impact omdat de mensen langer over een boek doen dan over het kijken van een tv-item van 7 minuten. In 1992 maakte ik een tv-item over straatkinderen in Stockholm. Dat waren er toen ongeveer 400. Grote gezondheidsorganisaties ontkenden dat aantal toen glashard. Maar nu we dit boek hebben geschreven, werd het onderwerp in allerlei nieuws en actualiteitenrubrieken behandeld en werd er in Zweedse kranten en tijdschriften over geschreven. En nu voor het eerst in al die jaren is er geld vrijgemaakt om wat voor die kinderen te gaan doen. Ik ben ervan overtuigd dat misdaadromans betere boodschappers zijn dan actualiteitenrubrieken. Ze hebben echt veel meer effect.”

De donkere kant
Dat de boeken van Roslund & Hellström elke keer veel stof doen opwaaien, hangt natuurlijk mede samen met de achtergrond van beide schrijvers. Journalist Anders Roslund maakte in de gevangenis kennis met de zware crimineel Börge Hellström met wie hij lange discussies had over de effectiviteit van straffen en de naweeën van geweldsdelicten. Toen zij besloten samen te werken, waren de media er als de kippen bij. Een aandacht die nooit verslapt is. Börge: “Ze weten natuurlijk dat wij over behoorlijk veel kennis van zaken beschikken. Toen we bijvoorbeeld het boek Kluis 21 schreven werden we door de overheid uitgenodigd om door Zweden te reizen en lezingen te geven over prostitutie en vrouwenhandel.”
Anders: “In onze boeken worden dingen gebundeld. Onze kennis van criminaliteit en onze vaardigheid om een boodschap over te brengen. Börge heeft een lange, lange geschiedenis in de onderwereld. Hij heeft veel dingen van nabij meegemaakt. Hij weet hoe de mechanismen werken. En ik heb een lange geschiedenis als journalist die een boodschap wil overbrengen. Ik ben in vrijwel alle gevangenissen geweest voor mijn tv-items en documentaires. Maar Börge weet heel erg veel over de werkwijze van criminelen en over hun innerlijke beweegredenen. Samen hebben we meer kennis dan wie dan ook. Overigens moet ik erbij zeggen dat het verhaal bij ons voorop staat als we een boek schrijven en dat we zoveel mogelijk feiten toevoegen, maar de feiten mogen het verhaal nooit in de weg staan. Want, en dat klinkt gek bij zulke maatschappelijk bevlogen boeken als wij maken, de verhalen zijn toch in eerste instantie bedoeld als entertainment. Dat de donkere kant van Zweden bij ons boven komt drijven, is voor veel lezers alleen maar spannend. Spannend entertainment, terwijl ander lezers er lessen uit trekken of iets aan de beschreven misstanden proberen te veranderen.”.

Sociaal kritisch
Anders. “We schrijven misdaadromans in de Scandinavische traditie. Dat wil zeggen misdaadverhalen met een sociaal kritische inslag. Het merkwaardige is dat die rol vroeger werd ingenomen door literaire romans, maar dat de maatschappijkritiek daar vrijwel geheel uit verdwenen is. De misdaadroman heeft wat dat betreft de fakkel overgenomen. Okee, perfect, wij nemen die taak graag over. Dank jullie, literatoren. Het is een gebied dat lange tijd simpelweg verwaarloosd is en dat is opgepakt door ons misdaadauteurs.
Börge: “Voor het schrijven van boeken is het van groot belang dat Anders en ik geïnteresseerd zijn in dezelfde onderwerpen. We weten allebei hoe criminelen denken en waarom ze zo denken. Dus dat werkt goed bij het schrijven. Het enige probleem is dat Anders en ik twee ego’s zijn.”
Op dat moment valt Anders hem met een geïrriteerde stem in de reden. “Hee, nee, ik ben geen ego. Nee echt niet. Hoe kom je erbij? Mijn probleem is juist dat ik te bescheiden ben.” Börge kijkt hem lachend aan, “Ja, maar toch een ego.”
Anders wordt nu echt boos. “Nee, nee, nee, ik weet niet wat jij eronder verstaat maar ik ben geen ego. Ik zal nooit iets tegenhouden, nooit dwars zijn, omdat mijn ego mij in de weg staat. Jij hebt zelf een enorm ego. Maar dat is jouw probleem. Echt niet te geloven. Ik ben vier jaar lang regisseur geweest van de meest populaire nieuwsshow in Zweden en dat kan je alleen maar voor elkaar krijgen als je een teamplayer bent hoor. Mijn vrouw zegt altijd tegen me dat ik moet ophouden met bescheiden zijn. Nee Börge, je kan me een ego noemen, maar dat accepteer ik niet van je. Ik weet wat ik wil, maar ik ben geen ego.”
Börge kijkt zijn maat eens vorsend aan en zegt dan toegeeflijk: “Okee, dan bedoelen we er allebei iets anders mee.” Vrijwel tegelijk verontschuldigen de schrijvers zich tegenover mij: “Sorry, hoor, sorry, dit is niet het moment om deze discussie te voeren.”

Onenigheid
Börge is degene die de draad weer oppakt, terwijl Anders nog verongelijkt voor zich uit kijkt. “Je moet maar denken dat we al tien jaar samen werken en dat we gigantisch veel meningsverschillen hebben. Daarom zijn we een tijdje geleden ook uit elkaar gegaan. Gek genoeg zijn we het altijd volledig eens over de grote lijnen, de dingen die niet deugen in de maatschappij, maar als het op details aankomt, kunnen we het nooit eens worden. Dat kan soms heel vervelend zijn, maar goed, we hebben samen toch een aantal boeken gerealiseerd. Tegenwoordig vliegen we elkaar ook niet meer zo vaak en zo heftig in de haren als vroeger. Dat komt omdat de boeken voor ons het allerbelangrijkste zijn. Belangrijker dan onze tere zielen.”.

Break-up
Anders: “We hebben een break- up gehad, nee beter gezegd we hebben dé break up gehad, want je kunt maar één keer uit elkaar gaan. Dat was een paar maanden geleden. Het schip leek gezonken. We hadden beiden het idee dat we heel goed zonder elkaar verder konden leven. Maar na een paar weken kwam ik tot de ontdekking dat ik iets miste. En dat was voor het eerst in mijn leven, dat ik besefte dat ik Börge miste. In mijn persoonlijk leven maar ook voor het maken van een boek. Börge mag dan niet zo’n fervent schrijver zijn, hij is wel een fenomenaal verhalenverteller. Hij schrijft gedichten, liedjes, hij is de leadzanger in een band. Toen we uit elkaar waren besefte ik pas hoeveel ik hem waardeerde om al zijn eigenschappen. De grote break-up opende mijn ogen.”
“Nu, ben ik het eindelijk met Anders eens,” zegt Börge met een brede glimlach. We weten nu dat er maar één ding is waar we ons op willen focussen en dat is het boek dat we op dat moment schrijven. En sinds Anders en ik de break-up hebben besproken en we tot overeenstemming zijn gekomen, is het plotseling veel leuker om samen te werken. We hebben nu ook veel lol. De onderwerpen waar we over schrijven zijn ernstig, maar we lachen veel.”

Vrijheid
Lol hebben is niet het enige wat beide mannen aan elkaar bindt. Börge spreekt ook uit dat hij na de break-up voor het eerst van zijn leven iemand vertrouwt. Nooit eerder besefte hij dat voor het eerst van zijn leven iemand is gaan vertrouwen, Anders Roslund wel te verstaan. En er is nog meer. Börge: “Voor het eerst voel ik me nu ook zeer bevoorrecht dat ik een fulltime schrijver kan en mag zijn. Ik ga nu iets zeggen wat ik nooit eerder heb gezegd. Mijn hele leven lang heb ik vrij willen zijn. Wat voor werk ik ook deed, taxichauffeur, horeca, nooit heb ik me vrij gevoeld. Maar nu wel. Eindelijk vrij. Een mens moet soms lang wachten voor hij dat bereikt heeft, maar ik geniet er met volle teugen van. En het meest wonderbaarlijke is dat ik die vrijheid heb gevonden met schrijven en dat is niet het werk dat ik oorspronkelijk deed.”

Vluchtwegen
Het gesprek dreigt een groot therapeutisch gehalte te krijgen als Anders Roslund op zijn beurt zegt dat hij nog één keer persoonlijk moet worden. “Enkele jaren geleden zei ik tijdens een ruzie tegen Börge “Je bent ergens ingestapt, maar je hebt nooit de intentie gehad er ook te blijven. Ik voel aan je dat je jezelf ziet als een voorbijganger. En daar kan ik niet mee leven. Als we samen boeken willen schrijven en het publiek waker willen schudden, moet je je volledig committeren. Kijk, ik heb mijn baan opgegeven en ik wil slagen als auteur. Diezelfde drang verwacht ik van jou, anders kunnen we beter ophouden. Je moet elkaar steunen en vertrouwen.“
Börge: “Dat klopt wel. Ik voelde het als tijdelijk. Maar dat komt door mijn achtergrond. Ik ben in mijn jeugd seksueel misbruikt en daarom heb ik altijd moeite gehad om me aan iets of iemand te binden. Ik was bang. Altijd geweest. Je weet ook dat ik in de gevangenis heb gezeten voor drugshandel en gewelddelicten enzo. Ik ben altijd bang geweest om mensen mijn ware ik te tonen. De ware Börge. Daarom vluchtte ik altijd als anderen te dicht bij me kwamen. Meteen 2 stappen terug. Raak me niet aan. Probeer me niet te leren kennen. Ik ben slecht. Een heel slecht mens. Blijf waar je bent. Ik hield altijd een vluchtweg open. Ik wilde destijds niet dat anderen mij leerde kennen en ik wilde zelf ook geen anderen leren kennen. Later veranderde dat. Ik praatte met drugsverslaafden, gaf ze adviezen. Ik kende hun problemen omdat ikzelf die problemen heb gehad. Dus toen praatte ik veel met mensen, probeerde hen te leren kennen, was en ben ook werkelijk geïnteresseerd. Het mooiste is dat ik een aantal van hen ook werkelijk heb kunnen helpen. Die zijn nu al jaren clean.”.

Schrijven
Anders Roslund & Börge Hellström hebben nooit enige moeite met het vinden van onderwerpen voor hun boeken. Börge: “Je hoeft de kranten maar te lezen en je hebt zo tien sociale problemen gevonden. Maar dan begint het pas.”
Anders. “Het eerste boek schreef zich vanzelf. Dat was zo af. Het tweede en derde boek waren moeilijker en ons laatste boek was het aller-moeilijkste. We beginnen met de research en dat is in ons geval praten, met heel veel mensen. De tweede stap is een synopsis schrijven van een paginaatje of 30 en dan ontdek je de losse eindjes die je aan elkaar moet zien te knopen. En de derde stap is pas het schrijven zelf. En bij het schrijven vind ikzelf het moeilijke deel om door middel van acties en gebeurtenissen de karakters uit te diepen, zonder dat je dat zo expliciet laat merken aan de lezer. Het einde kennen we natuurlijk, maar lang niet alle details die naar dat einde leiden.
Börge: We denken altijd aan de lezers. We willen natuurlijk wat vertellen, maar de lezer moet os verhaal willen lezen. Daarom mag de boodschap nooit groter of belangrijker zijn dan het verhaal. Je moet geen feit op feit op feit stapelen. Dan raak je de lezer onderweg kwijt.
“Bovendien, het moet geloofwaardig blijven. We hebben de twee boeken waarin we over prostitutie schrijven eerst aan een aantal vrouwen in het vak voorgelegd om te kijken of we hun gevoelswereld en leefwereld wel realistisch onder worden brachten. Als mensen je niet geloven, heb je een slecht boek geschreven. Je moet je dus altijd in de lezer proberen in te leven. Wat gelooft hij en waar houdt hij op?”.

Zang en dans
Entertainen betekent rekening houden met je publiek en dat bestaat in Zweden voornamelijk uit vrouwen. Anders: “In Zweden is 70% van de lezers vrouw, dat is boven het Europese gemiddelde. Op welke boekenbeurs en op de dag van het boek is tweederde vrouw en eenderde man. En volgens mij zijn de aanwezige mannen gedwongen met hun vrouw mee te gaan. Op zulke avonden zijn vrouwelijke misdaadauteurs aanwezig. En dat zijn er ook meer dan mannen. Liza Marklund bijvoorbeeld, een bijzonder aardige vrouw. Börge en Liza zingen zelfs samen in een band. Börge. Geen melancholieke liedjes vol gebroken harten en vervlogen dromen, maar heavy stuff. Liza is erg goed in teksten. Ze heeft een uitzonderlijk goed geheugen. In mijn optiek helemaal, omdat ikzelf zo langzamerhand als gevolg van mijn drugsverleden grote moeite heb om teksten te onthouden.
Anders moet plotseling lachen om een herinnering. “Behalve die ene keer, toen met onze Duitse uitgever. Na een interview kwam de uitgever naar me toe en vroeg hoe het interview was gegaan. Ik zei dat het wel redelijk ging, maar dat Börge tijdens het interview constant allerlei obscure liedjes zat te zingen. De uitgeefster verschoot van kleur, had niet in de gaten dat ik een grapje maakte. En Börge stond op en danste al zingend door de kamer.”. Om zijn woorden te ondersteunen is Anders opgestaan en zwiert door het vertrek terwijl hij Börge imiteert: “Whoeps, my darling, liebchen, and whoeps where do you go. Whoeps…” Anders en Börge schateren het uit. “De uitgever was diep geschokt. Ze zei dat we haar hele publiciteitscampagne van zes weken in één keer om zeep hadden geholpen. Later hebben we er erg om gelachen. We hebben in ieder geval nog steeds dezelfde Duitse uitgever. Hopelijk houden we na dit interview ook nog steeds dezelfde Nederlandse uitgever (hahaha).