Interview: Ann Leckie over meerdere viewpoints en de rol van toeval

Tijdens LonCon3, de World Science Fiction Convention in Londen, interviewde Martijn Lindeboom Ann Leckie, onder andere over haar debuutboek Ancillary Justice, dat de dag erna de Hugo Award voor beste roman van 2014 zou winnen. 

Deel 1 van het interview lees je hier.

Deel 2: over het gebruik van meerdere viewpoints en de rol van toeval

Martijn Lindeboom (ML): “We hebben het al even gehad over de personages met meerdere lichamen en dus ook meerdere viewpoints. U gaf aan dat dat het moeilijkste stuk was om te schrijven. Was dat zo bij het begin van het bedenken van het verhaal, of was het bij het schrijven ook nog zo?”

Ann Leckie (AL): “In het begin was het moeilijk, maar op een gegeven moment had ik door hoe ik het moest doen en het patroon werd helder. Maar in het begin was het heel erg moeilijk.”

ML: “Hoe heeft u dat aangepakt?”

AL: “Ik realiseerde me dat ik vooral heel voorzichtig moest zijn met chronologie en alles precies op tijd moest vertellen. Daarbij moet elke zin heel helder zijn, zodat er geen misverstanden ontstaan over wie wat waar doet. Voor elk gezichtspunt gebruik ik een nieuwe regel, om de overgangen helder te maken.”

ML: “Hoe werkt het voor Breq? Ze had ooit een veel groter bewustzijn en emoties, die nu niet in haar ene brein passen.”

AL: “Ze heeft vooral veel opslagcapaciteit voor herinneringen verloren. Ze is nog steeds een opgevoerd wezen, dus ze herinnert zich veel. En haar emoties zijn ook wat ze eerder waren. Ze heeft alleen geen input meer van andere ancillaries.

ML: “Dus ze heeft emoties op éénpersoonsbasis én op basis van het geheel?”

AL: “Ik geloof niet dat er een losse ziel of geest is, volgens mij zit je hele persoonlijkheid in je lichaam. Dus had ik het probleem: hoe zit het dan met een schip of AI die iemand anders lichaam overneemt? Daarom heb ik meer onderzoek gedaan naar hoe het brein en het lichaam werken. Een van de dingen die ik tegenkwam was dat emoties erg lichamelijk zijn. Neurale stelsels en hormonen activeren bepaalde spieren en die processen manifesteren zich als emoties. Als je die weghaalt, dan is de emotie ook weg. Dus: alle losse ancillary lichamen hebben hun eigen emoties, maar ze zijn er aan gewend dat ze ze allemaal tegelijkertijd hebben. Maar dat is bij normale mensen ook zo: in één persoon kunnen allemaal verschillende en tegenstrijdige processen gaande zijn. Je bewustzijn ligt daar wel overheen, maar je bent toch een samenvoeging van een heleboel verschillende lichamelijke en emotionele gebeurtenissen. Ik heb veel gelezen over gespleten brein patiënten. Bij levensbedreigende epilepsie bijvoorbeeld is één van de methoden om de toevallen te verminderen, het doorsnijden van de corpus callosum. Dat zorgt voor hele rare gevolgen. De twee hersenhelften kunnen sommige dingen helemaal los van elkaar doen, zonder dat de persoon weet waarom. Als bijvoorbeeld in één oor een opdracht gegeven wordt, voert de corresponderende hand de opdracht uit. Vervolgens wordt in het andere oor gevraagd waarom de testpersoon dat doet en die heeft geen enkel idee. Om dat te maskeren verzinnen ze vaak iets en gaan daarin geloven. Zo gaat het ook bij Justice of Toren en Breq. Al die verschillende delen van het schip zijn nog steeds los van elkaar, maar ze komen samen in het overkoepeldende bewustzijn.

ML: “Er is ook nog een middenniveau, de Esk Decade, de eenheid van Breq. En die zingt samen. Zingt u zelf ook?”

AL: “Ja, dat klopt. Ik heb me een tijdje verzet tegen het invoegen van mijn liefhebberij in dit verhaal. Maar toen vroeg ik me af: ‘wat zou ik doen als ik twintig lichamen had?’ en het antwoord was duidelijk: ik zou koormuziek zingen met mijzelf als het hele koor.”

ML: “Wat me opviel was dat de ancillaries zijn opgedeeld in Decades, maar dat er twintig ancillaries in zitten in plaats van tien.”

AL: “Lang geleden ben ik naar Chester in het Verenigd Koningkrijk gegaan en daar hebben ze allerlei overblijfselen van de Romeinse tijd. Je kunt zelfs een rondleiding krijgen van een man in een Romeins harnas. Een van de dingen die de gids vertelde was: ‘weten jullie hoeveel soldaten er in een Centurie zaten?’ Je zou denken dat het er honderd zouden zijn. Nee dus. Er zaten ongeveer tachtig man in een Centurie. Dat vond ik een cool detail, dus daarom heeft een Decade geen tien, maar twintig ancillaries.

ML: “Is het Romeinse rijk de grootste inspiratiebron voor de Radchai?”

AL: “Ja, het meeste komt daar vandaan. Maar er is ook invloed van antieke beschavingen uit het Midden Oosten en het oude Egypte. Eigenlijk alles wat ik cool vond tijdens het doen van research. Maar toch vooral de Romeinen, met hun grote rijk en de lange communicatielijnen en –tijden. Ik hou van de oudheid en heb me niet zoveel gebaseerd op de rijken van onze eigen tijd.”

ML: “Nog iets over de emoties van de schepen. De kunstmatige intelligenties van de schepen hebben favorieten onder hun bemanningen. Hoe werkt dat?”

AL: “Een Decade kan een andere favoriet hebben dan het hele schip. Dat hoeft niet, maar kan wel. Daar gaat Anaander Mianaai (de heer van de Radch, red.) ook mee de mist in, want zij let alleen op de favorieten van het hele schip.”

ML: “Wat is Seivardens rol in het verhaal. Het lijkt een enorm toeval dat zij opduikt in het boek.”

AL: “Dat is het ook. Seivarden heeft wel degelijk invloed op het verhaal, maar het toeval zorgt dat ze er deel van uitmaakt, niet een plotvereiste. Ze werkt deels als tegenwicht tegen luitenant Awn, de favoriet van Breq en Esk Decade, terwijl Breq Seivarden eigenlijk niet echt mag. Dat zorgt voor balans. Daarnaast werkt Seivarden als een manier om Breqs emoties in beeld te brengen. Seivarden was vanaf het begin dat het verhaal ontstond onderdeel ervan.”

ML: “Heeft u overwogen om haar er weer uit te schrijven? Omdat ze niet veel van het literaire tilwerk doet.”

AL: “Nee, dat had wel gekund, maar toen ik klaar was met de eerste versie realiseerde ik me dat er veel overeenkomende paren in het boek zitten. Dat voelde aan als een belangrijk onderdeel van de structuur van het verhaal. Dus daarom heb ik haar gehouden.”

ML: “Maar het is wel een groot toeval dat Breq en Seivarden elkaar ontmoeten. Vaak wordt de stelregel gehanteerd: als er iets benoemd wordt, dan moet dat ook een functie hebben in het verhaal.”

AL: “Nou, dat geldt absoluut voor korte verhalen. In een kort verhaal mag geen woord staan dat niet meerdere functies vervult. Je moet het echt tot de basis terugbrengen. Voor romans is dat anders, daar kun je coole details opvoeren als achtergrond en decoratie.”

ML: “We zien maar een klein stuk van de wereld. Er wordt van alles aangestipt, zoals interessante aliens, de Presger, maar je ziet bijna niets van ze. Krijgen we daar meer van te zien in de volgende delen?”

AL: “Jazeker. In deel twee komen ze een beetje voor en in deel drie nog meer. Het worden drie boeken.”

Deel 1 van het interview (hier te lezen) gaat o.a. de Radch en het gebruik van het woord 'zij' om de wereld op te bouwen en deel 3 (hier te lezen) gaat o.a. over de keuze voor een trilogie en hoe het voelt om voor grote prijzen genomineerd te worden. De recensie van Het recht van de Radch staat ook al online.