Interview Cilla & Rolf Börjlind

Cilla & Rolf Börjlind
In Nederland zijn zij nog weinig bekend, maar in Zweden zijn Cilla & Rolf Börjlind beroemde scenarioschrijvers. Zij zijn verantwoordelijk voor de scenario’s van 44 bioscoopfilms en tv-films, waaronder 26 Martin Beck-films (naar de boeken van Sjöwall & Wahlöö), de Zweedse adaptie van Wallander en tal van scenario’s voor de spannende tv-afleveringen rond Arne Dahls A-group. Hun kracht schuilt in de sterke plots en levensechte personages die worstelen met conflicten in hun privéleven en op het werk. Van vrijblijvendheid is geen sprake. De thema’s zijn direct ontleend aan sociale misstanden in de maatschappij. Hun gave om spannende verhalen te vertellen wendden ze in 2012 aan voor het schrijven van hun eerste misdaadroman Springvloed, die meteen een internationaal succes werd. Onlangs verscheen hun tweede thriller, De derde stem. Volgens critici: “…gevoelig, snel, onvoorspelbaar, meeslepend, verrassend en goed geschreven.”

Samenwerking
De samenwerking tussen Rolf en Cilla Börjlind begon ergens halverwege de jaren negentig van de vorige eeuw. Rolf. “In het begin schreef ik satirische comedy-series voor de televisie en Cilla was mijn scriptgirl en editor. Zij was in dienst van de omroep en ik was in die tijd freelancer. Cilla vult hem aan: “Ik schreef ook zelfstandig aan langlopende series, maar langzamerhand werkte ik nog alleen aan de scenario’s van Rolf. We voelden elkaar uitstekend aan. Daarom ben ik in 1996 bij de omroep weggegaan om exclusief met Rolf te gaan samenwerken. In het begin waren dat bewerkingen van de boeken van Sjöwall & Wahlöö met in de hoofdrol Martin Beck. De films waren heel populair in Zweden en Duitsland.” Rolf: “En daarna hebben we twee films gemaakt met onze eigen karakters. De eerste, The Grave (2004), is niet in Nederland uitgezonden. De tweede, The Murders (2009), wel. Nu zijn we bezig met een reeks scenario’s naar de boeken van Arne Dahl.”

Beck
Rolf: “Tot op heden hebben we de meeste scenario’s geschreven voor Martin Beck naar de boeken van Sjöwall & Wahlöö. Zij zijn van immens belang geweest voor de Scandinavische misdaadroman. Daar is iedereen die schrijft door beïnvloed. Daar ontkom je niet aan. Maar zelf heb ik een periode gehad dat ik dol was op Amerikaanse auteurs van hard-boiled detectives. In ons boek De derde stem zeggen we dat onze hoofdpersoon, Tom Stilton, gek is op de detectives van Peter Cheney, James Hadley Chase en Mickey Spillane. Dat past in het boek goed bij zijn karakter. Maar, in werkelijkheid waren dat mijn favorieten.” Cilla: “Sjöwall & Wahlöö zijn zo belangrijk omdat ze het politiewerk op een geheel andere manier beschreven. Bij hen zijn politieambtenaren doodgewone mensen die toevallig van beroep politieagent zijn. Het zijn geen helden. Ze worstelen in het dagelijkse leven met dezelfde problemen als wij.” Rolf: “Overigens hebben zij wat dat betreft leentjebuur gespeeld bij Ed McBain. Zij kenden zijn werk goed, want ze hebben het uit het Amerikaans vertaald.”

Maatschappijkritiek
Rolf: “Maar hun grote inbreng was wel dat zij voor het eerst in een misdaadroman forse kritiek uitten op de Zweedse maatschappij. Zij waren politiek geëngageerd. In dat opzicht schrijven Cilla en ik in hun traditie. In onze boeken Springvloed en De derde stem hebben wij ook kritiek op de maatschappij. We hebben bijvoorbeeld kritiek op de gezondheidszorg, de vercommercialisering van bejaardentehuizen waar de oudere mensen vanwege de kosten soms belachelijk slecht behandeld worden. De tranen schieten in je ogen als je ziet wat er met die mensjes gebeurt. In Springvloed hebben we het over geweld tegen daklozen en in De derde stem over meedogenloze pornohandel. Kortom, als je een realistische achtergrond wil scheppen van de wereld waarin je hoofdpersonen leven, is beschrijving van sociale onrechtvaardigheid en maatschappelijke uitwassen onontkoombaar. Maar er is een verschil. Sjöwall & Wahlöö gebruikten hun boeken als een soort pamfletten om de sociaal democratische regering te kritiseren. Dat was hun doel. Bij ons is maatschappijkritiek geen doel op zich. Voor ons zijn het observaties die we gebruiken als achtergrond. In ons derde boek, dat we net afhebben, speelt racisme en nationalisme een grote rol.” Cilla: “En opnieuw de uitverkoop van de gezondheidszorg waar de overheid zich aan schuldig maakt.” Rolf: “Wij storen ons gigantisch aan bepaalde dingen in de maatschappij en voordat we aan een nieuw boek beginnen, besluiten Cilla en ik welke misstanden we aan de kaak willen stellen. Maar altijd als onderdeel van het spannende verhaal. Nooit als hoofdlijn. Overigens, in de films en tv-serie rond Martin Beck zijn het de hedendaagse maatschappelijke problemen die Cilla en ik signaleren, die het verhaal bepalen. Het zijn geen oude Sjöwall & Wahlöö hang-ups.”

Nieuwe Martin Beck
Cilla: “De verhalen voor de films en tv-serie rond Martin Beck zijn sowieso onze eigen verhalen. We beschrijven actuele maatschappelijke problemen en we hebben ook het karakter van Beck gemoderniseerd. Alles in goede samenwerking met Maj Sjöwall die alle teksten ter inzage kreeg voordat we ze gebruikten. Soms keurde ze bepaalde scènes af, zoals een scène waarin we Martin Beck per charter naar Mallorca lieten vliegen. Volgens Maj zou hij dat nooit doen, dus hebben we de scène geschrapt (haha). Maar aan het karakter van Beck hebben we weinig veranderd. We hebben hem iets gecompliceerder en interessanter gemaakt, maar dat is alles. Het zijn meer de bijfiguren die we wat meer diepte hebben gegeven.”

Tempo
Rolf: “Het grote verschil tussen de boeken en onze filmbewerkingen is het tempo. Toen we de opdracht kregen voor het schrijven van de scenario’s zei men dat de verhalen Amerikaanser moesten, dat wil zeggen dat het verteltempo hoger moest. Dat hebben we ook gedaan. Het aardige is dat het werken aan al die film- en tv-scenario’s voor Beck, Wallander en Arne Dahl ons veel heeft geleerd over het tempo waarin je een verhaal moet vertellen. Dat zie je ook duidelijk terug in onze boeken. Met name in Springvloed wisselen we kalme stukken af met snel vertelde stukken. Af en toe versnellen en dan weer gas terugnemen werkt perfect.”

Eigen boeken
Cilla: “Het schrijven van scenario’s verveelt nooit. Maar omdat we verhalen maakten rond de karakters die anderen bedacht hadden, kregen we toch de behoefte om onze eigen karakters te scheppen. Verhalen die van begin tot eind helemaal van ons waren. We liepen ongeveer zeven jaar lang met dat idee rond, maar door alle verplichtingen die we hadden, kwamen we er nooit toe om er eens rustig voor te gaan zitten. Het omzetten van boeken naar tv-scenario’s vergt enorm veel tijd.” Rolf: “Maar na 20 jaar scenarioschrijven begon het steeds meer aan ons te knagen omdat we in de loop der jaren meerdere malen door uitgevers benaderd waren met het verzoek om als duo thrillers te gaan schrijven. En toen we klaar waren met de Arne Dahl-serie, hebben we de knop omgedraaid en besloten om onze eigen boeken te gaan schrijven. Ideaal. Want als je een boek naar een film wilt vertalen is het eerste wat je doet een aantal karakters schrappen. In onze eigen boeken kunnen we zoveel personages laten opdraven als we zelf willen. Heerlijk. Eindelijk hebben we de vrijheid om onze eigen fantasie de vrije loop te laten. Als we in een scène 200 paarden door de wei willen laten rennen, kan dat (haha).”

Alles en iedereen heeft betekenis
Het is opvallend dat de structuur van Springvloed en De derde stem ongelooflijk doordacht is. Alle personages, alle details hebben een betekenis. Niets of niemand komt zomaar in beeld: Rolf: “Een goed verhaal is als een kaartenhuis. Als je één kaart weghaalt, stort het hele huis in. Een misdaadverhaal is per definitie complex, dus heeft het geen zin om onnodige voorvallen te beschrijven of personages op te voeren die verder geen rol van betekenis voor het verhaal hebben. Dat is niet gemakkelijk. Het probleem van Springvloed is alleen dat we veel tijd en ruimte nodig hadden om alle karakters te introduceren. Om hun onderlinge relatie goed vorm te geven. Met name het spanningsveld tussen oude rot in het vak, rechercheur Tom Stilton en de onervaren Olivia Ronning, die in het tweede jaar van haar politieopleiding zit, kostte enige tijd om te creëren. In De derde stem was dat gemakkelijker, al hebben we de omstandigheden van de hoofdrolspelers zodanig veranderd dat het opnieuw een uitdaging was.”

Tom en Olivia
De hoofdpersonen Tom en Olivia worden door Cilla en Rolf in de loop van de boeken flink uitgediept. Tom krijgt een burn-out en belandt aan de zelfkant van de samenleving. Hij is (tijdelijk) weg bij de politie. Olivia, die geadopteerd blijkt te zijn, verandert haar naam en gaat weg bij de politie. Het zijn zaken die Cilla en Rolf al in een vroeg stadium bedacht hebben. Cilla: “Toen we aan onze boeken begonnen, wisten we 100% zeker wat we NIET wilden. We wilden in ieder geval geen gewone politiemensen met gewone politieprocedures. Uit ervaring weten we dat goede verhalen vallen of staan met originele karakters. Daarom hebben we lang nagedacht over Tom en Olivia. We wilden een koppel van verschillende sekse, verschillende leeftijd en verschillende achtergrond. Tom is jarenlang rechercheur geweest, maar hij heeft zich gedesillusioneerd teruggetrokken. Na een periode als dakloze zwerver woont hij op een wrakke woonboot. Hij is alle geloof in de goedheid van de mens verloren. Olivia is daarentegen onbedorven en ambitieus. Na twee jaren op de politieacademie twijfelt zij aan haar beroepskeuze en stopt met haar studie omdat ze iets anders wil gaan doen. Toch blijven ze beiden betrokken bij het oplossen van misdaden. Een ongewoon stel dat wel de intuïtie, de kennis en de drive van politiemensen heeft. Overigens zonder het politie-apparaat achter zich als ondersteunende factor om inlichtingen te krijgen over bepaalde mensen.” Rolf: “Maar wat nu gebeurt is dat ze op een natuurlijke wijze bij misdaden worden betrokken. Ze zijn nu meer persoonlijk betrokken bij zaken. Het zijn geen beroepsmatige opdrachten. Maar, in het derde boek zit Olivia weer bij de politie. Ze heeft na lang wikken en wegen besloten toch maar officieel in dienst te gaan. In een klein stadje in een afgelegen gebied van Zweden. Het derde boek is wat politiewerk betreft wat traditioneler dan de eerste twee. In het eerste boek hebben we Tom en Olivia goed uitgelicht. In het tweede boek ligt de focus op de crimineel Abas en in het derde boek staat de vrouwelijke commissaris Mette Olsäter centraal. We proberen al onze belangrijke karakters zoveel mogelijk uit te diepen.”

Mensen met littekens
Vrijwel alle personages in de boeken van Cilla en Rolf hebben littekens, zijn door het leven getekend, hebben grote problemen en zijn eenzaam of bedroefd. Rolf: “Ellende is interessant in een boek. Vrolijke mensen die nooit iets naars hebben meegemaakt zijn totaal niet interessant. Denk ik, haha. Kijk, een misdaadroman draait om spanning en spanning krijg je door conflicten op te roepen. Daartoe moet je tegenstellingen hebben tussen karakters. Dus als schrijver heb je meer houvast aan een personage met een gecompliceerd verleden dan aan iemand met een glad verlopen jeugd. Zorgen en problemen is dus een manier om conflicten te creëren. Maar ook om problemen in de maatschappij te kunnen beschrijven. We hebben Tom Stilton een tijdlang een dakloze zwerver laten zijn om van binnen uit de problematiek van zwervers in Zweden te kunnen beschrijven. Maar bovendien is het ook de klassieke methode van verhalen vertellen. Je neemt iemand die zo in de goot ligt, die zo ver afgegleden is, dat je hem een reis kunt laten maken. Een reis door het leven naar een hoger niveau. In Springvloed is Tom al weer op zijn weg terug. In De derde Stem is hij weer iets verder. En in het derde boek nog verder. Iedereen houdt van een loser die opkrabbelt. Onze hoofdpersoon Tom Stilton is in dat opzicht net Rocky!”

Volgende project
Rolf: “We hadden een contract getekend voor drie boeken en we hebben net ons derde boek voltooid. Dat geeft ons de vrijheid om een jaar pauze te nemen wat boeken betreft. Het betekent niet dat we niets doen, want de Zweedse productiemaatschappij Filmlance International gaat een tv-serie maken van Springvloed. Het worden in totaal tien afleveringen. Cilla en ik gaan daar de scenario’s voor schrijven. Interessant omdat Filmlance onder meer verantwoordelijk is voor series als The Bridge en Arne Dahl die ook in Engeland worden uitgezonden. Zij hebben alle drie boeken aangekocht, dus als onze serie een succes wordt, is er een nieuw leven voor Tom Stilton en Olivia. En ook voor ons. Je eigen boeken in televisie mogen omzetten is heel mooi. Nog mooier wordt het als we nog meer boeken kunnen schrijven die we ook weer in televisie omzetten. Een droom die waar wordt.”