Interview Dennis Lehane

Hij is voller in zijn gezicht dan op de foto die de achterflap van zijn boeken siert. En ook zijn fysiek oogt iets wat steviger dan foto’s aangeven. Dennis Lehane heeft er dan ook ruim een jaar lang schrijven op zitten, een periode waarin zijn activiteiten zich voornamelijk geestelijk afspeelden. Bovendien is hij pas gestopt met roken waardoor zijn eetpatroon lichtelijk aan verandering onderhevig is. Hoewel hij moe is, neemt hij alle tijd. Zijn stem is zwaar, zijn woordenstroom bedachtzaam. Hij heeft het geluid dat zo kenmerkend is voor countryzangers. Mister Mystic River, is alleen geen zanger. Wel dol op punk en blues, maar een schrijver. Een introvert man met ongekende dieptes.

Ierse cultuur
Lehane is geboren in Dorchester, een buitenwijk van Boston, Massachusetts, waar hij momenteel opnieuw woont en dat tevens het decor vormt voor veel van zijn boeken. Lehane is de jongste van vijf kinderen. Zijn vader was een voorman bij Sears & Roebuck en zijn moeder werkte in de kantine van een openbare school. Zijn beide ouders waren Ierse immigranten en droegen hun Ierse normen en waarden over aan de jonge Dennis. “Als je Ierse ouders hebt krijg je daar natuurlijke het nodige van mee. De Ierse cultuur is een hele grappige cultuur. Heel verbaal. De Ieren zijn verslaafd aan de drang om te willen entertainen. Je kunt dat ook goed zien aan de Ierse vertelkunst en de Ierse mythen en sagen. Ieren houden ook van zingen en van goede moppen vertellen. Dat zijn belangrijke zaken in hun cultuur. Vanaf kinds af aan ben ik met al die dingen opgegroeid. Ik ben opgegroeid in een arbeidersbuurt, een working class hero zogezegd. Er woonden Ieren, Polen, Italianen, die allemaal zeer verbaal waren ingesteld. En ’s avonds ging iedereen naar de pub, waar flink gedronken, gezongen en gepraat werd. Dus als je als klein kind in een dergelijke omgeving opgroeit, krijg je een bepaald gevoel en gehoor voor klanken en verhalen. Uit die tijd heb ik mijn gevoel voor dialogen overgehouden. Als ik schrijf, hoor ik de mensen als het ware praten. Ik hoef het alleen maar op te schrijven. Wat dat betreft heeft mijn jeugd mijn schrijverschap heel duidelijk beïnvloed.”


Hard boiled
“Verder kan de Ierse cultuur heel erg “hard boiled” zijn. Keihard, recht voor z’n raap. Maar daar staat tegenover dat mensen absoluut niet houden van praten over emoties of sentimenten. Ja, alleen als ze heel erg dronken zijn. Mijn vrouw is Italiaans en dus precies het tegenovergestelde van mij. Zij is extrovert, heeft het hart op de tong en zij is zeer gepassioneerd en emotioneel. Zij begrijpt ook niets van die ingehouden gevoelens van ons Ieren. Ik zeg wel eens tegen haar. Je hoeft pas bezorgd te zijn als ik zeg: Maak je niet druk of He, waar ben je mee bezig? Dan wordt het serieus. Want dan betekent het dat ik geen idee heb hoe ik over bepaalde emotionele dingen moet praten. Zij snapt daar niets van. Maar goed, dat is dus merkwaardig genoeg de andere kant van de Ierse cultuur. Aan de ene kant drukdoenerig en verbaal, terwijl aan de andere kant echte wezenlijke dingen diep in de ziel van de mensen blijven weggestopt. Dat alleen al verklaart waarom ik schrijf wat ik schrijf.
Praten over sentimenten vind ik moeilijk, maar erover schrijven juist helemaal niet. Als ik over gevoelens schrijf moet een deel van mij wel degelijk over een bepaalde hobbel heen, maar aan de andere kant helpt die ingeboren terughoudendheid me ook. Het maakt dat ik me niet volledig aan sentimenten overgeef. Het zorgt voor een goede balans. Natuurlijk zijn er momenten dat ik dieper ga, maar ik probeer nooit overdrijven. Denk niet dat ik gevoelloos ben hoor. Er zijn bepaalde scènes in Mystic River en De infiltrant die mezelf zo aangrepen dat ik dagenlang van slag ben geweest, een menselijk wrak was. Maar ach, het is altijd nog beter dan op de hoek van de straat ijsjes verkopen, dus ik blijf wel schrijven.”.

Sociaal werker
Dennis Lehane heeft tijdens het schrijven van zijn eerste boeken, deels gewerkt als sociaal werker, waarbij hij zowel de donkere kant als de zwakke kanten van de mensheid leerde kennen. Hij werkte met kinderen die het slachtoffer waren van geweld. Het maakte een diepe indruk op hem. “Ik kon die kinderen helpen omdat ik hen zover kreeg om te praten. Dat is heel belangrijk voor mensen die zwaar beschadigd zijn, praten. Verder gaven we de kinderen speelgoed en een plaats waar ze zich veilig konden voelen. Van daaruit probeer je hun zelfbeeld weer op te krikken, want de meeste kinderen die mishandeld waren, dachten dat zij niets voorstelden. Hadden zelfs ergens in hun onderbewuste het idee opgevat dat ze het verdiend hadden om mishandeld te worden. In het begin is het heel moeilijk om hen aan het praten te krijgen. Ze trekken muren om zich heen op. Het was hel zwaar werk omdat je geen idee hebt wat voor impact mishandeling op die kinderen heeft. Een ander probleem met het helpen van die kinderen was, dat wij “op de werkvloer” ons uiterste best deden, maar dat het systeem, het zorgstelsel, vaak al het goede werk teniet deed. Kinderen die thuis mishandeld werden, moesten door allerlei ambtelijke beslissingen toch weer terug naar huis. Je wist dan dat alle ellende opnieuw zou beginnen. In één geval zelfs moest een jochie terug naar zijn stiefmoeder die een geladen geweer op zijn slaap had gezet. Het systeem denkt niet in mensen, maar in absolute regels. That sucks. Het is vaak hemelschreiend, maar beter een systeem dan helemaal geen systeem dat zorg aanbiedt. Dat werk heeft gemaakt dat ik twee volle jaren met schrijven ben gestopt. Ik was zo vol van alle ellende van die kinderen, dat ik volledig wegdreef van de werkelijke wereld. De realiteit van elke dag bestond voor mij niet meer. Ik kreeg in die periode niets meer op papier. Maar op een gegeven moment merkte ik dat ik schrijven te veel miste, dat het zo cruciaal voor mij was, dat ik een beslissing moest nemen: of schrijven of sociaal werker blijven. Ik heb toen gekozen voor het schrijverschap. Ik kon niet allebei blijven doen.”

Creatief schrijven
Lehane volgde aan de universiteit lessen in creatief schrijven. De belangrijkste les die hij er geleerd heeft is dat elk boek, literair of bedoeld als entertainment, diepte moet hebben.
“Het sleutelwoord is echt diepte. De karakters moeten uitgediept zijn, het taalgebruik moet verzorgd zijn, de structuur moet diepte hebben, het verhaal moet diepte hebben, dus niet oppervlakkig zijn. Het moet qua vorm en inhoud iets te zeggen hebben. Dat betekent niet dat je er als schrijver in slaagt om al die dingen in elk boek perfect te verwezenlijken. Maar het moet wel een doelstelling zijn. Als je dat niet nastreeft moet je ook niet gaan schrijven. Speel dan niet mee op het grote toneel. Laat degene die het wel nastreven het spel maar spelen.
Ik geef zelf ook les in creatief schrijven en ik hoor vaak van mijn studenten dat ze willen leren hoe ze een bestseller moeten schrijven. Tegen hen zeg ik, ga maar weg. Jou geef ik geen les. Mijn boeken zijn bestsellers geworden ondanks henzelf, niet dankzij henzelf. Schrijven moet je doen recht vanuit je hart. Je moet het gepassioneerd doen. Zelf doe ik dat in ieder geval, hetgeen wellicht de zigzaggende koers van mijn carriere verklaart. Maar zowel mijn uitgever als ik weigeren om een boek te schrijven en uit te geven als het niet over een onderwerp gaat waar ik met mijn gehele wezen bij betrokken ben. Ik moet de boeken schrijven waarbij het onderwerp bezit van mij heeft genomen. Het is dus voor mij meer dan een baan. Als ik schrijf ben ik bezeten. Ik moet een sociaal perspectief hebben, anders kan ik het niet.

Misdaadromans
De filosofie van Lehane is in de loop der jaren kennelijk flink bijgesteld want ooit is hij begonnen met het schrijven van misdaadverhalen waarin het door hem geroemde sociaal perspectief nog niet zo nadrukkelijk aanwezig was. “Ik ben met misdaadromans begonnen omdat ik altijd een groot liefhebber ben geweest van misdaadverhalen. Een andere oorzaak was dat ik geen idee had hoe je een roman kon schrijven zonder van tevoren bepaalde clous te hebben waar je je aan kon vastklampen. Een misdaadroman was in dat opzicht gemakkelijker omdat je wist dat iemand iets naars was overkomen. En aan het einde moest je die problemen behandeld hebben, niet per definitie opgelost hebben. Dat was in ieder geval de ruggengraat van elk verhaal. Toen ik dat besloten had, schreef ik mijn eerste misdaadroman. Sneller dan ik ooit tevoren een gewoon literair kort verhaal had geschreven.
Het genre paste me als een maatpak. Mijn eerste vijf boeken zijn donker van toonzetting, opgehangen aan maatschappelijk relevante onderwerpen. Ze gingen over mensen aan de onderkant van de maatschappij. Het waren vaak verschoppelingen. Toen heb ik ook gemerkt dat ik voor het schrijven nodig had om sociaal betrokken te zijn bij bepaalde onderwerpen.”

Raymond Chandler
Dennis Lehane is een origineel schrijver, die moeilijk vergeleken kan worden met andere auteurs. Maar in Verloren dochter doet de sfeer van het boek erg denken aan de grootmeester van de hard boiled detective Raymond Chandler. Dennis Lehane geeft dat volmondig toe. “Dat is ongetwijfeld waar, al heb ik mij niet laten leiden door Chandler. Ik heb alle Philip Marlowe boeken gelezen voor mijn twaalfde jaar. Ik heb mij eerder laten inspireren door schrijvers die zich hebben laten inspireren door Chandler. Ik heb er een keer uitvoerig met Michael Connelly over gesproken. Waar ik echt door beïnvloed ben is Robert Altmans verfilming van Chandlers boek The Long Goodbye. Dat boek heeft echt een gigantische invloed op me gehad. Dat was een “neo noir” film. Daarin werd wel de sfeer getroffen van die oude film noir films als The big sleep, zonder de clichés te hebben overgenomen. Eigenlijk net als Body Heat met Kathleen Turner, ook neo noir. Of Arthur Pens Nightmove of Chinatown van Polanski. Die films waren verbijsterende ervaringen voor een kind van mijn leeftijd. The Long Goodbye is nog steeds één van mijn meest favoriete films ooit gemaakt.
Mijn Ierse moeder groeide op met Agatha Christie en Nero Wolf en dat soort puzzelromans. Zij begreep niet waarom al mijn boeken zo donker zijn. Dus op een gegeven moment zei ik, okee ik ga een boek voor mijn moeder schrijven en het is een hommage aan Chandler en Christie en alle schrijvers die zij zo goed vond. En dat is Verloren dochter geworden. Het is qua taal en verhaal en sfeer volledig een homage aan de grote misdaadromans van vroeger.”

Mystic River
“Ik ben iemand die houd van veranderingen. Na een aantal misdaadverhalen wilde ik iets compleet anders. Dat werd Mystic River. Gebaseerd op een aantal persoonlijke ervaringen.
Het verhaal gaat over een paar jongetjes die op straat spelen. Op een dag stopt er een grote auto en één van de jongetjes besluit met de auto mee te rijden. De andere twee blijven staan. De gevolgen zijn verschrikkelijk. Nachtmerrie-achtige taferelen. Vijfentwintig jaar later zijn de twee jongetjes die niet instapten genoodzaakt om het verleden te herleven. Nou goed, het begin was gebaseerd op mijn jeugd. Ik speelde destijds met wat vriendjes op straat en ik liet me thuisbrengen door iemand in een politieauto. Er gebeurde niets, niemand werd gemolesteerd, maar mijn moeder was razend op me dat ik me door een onbekende had laten thuisbrengen. Zij en mijn vader schreeuwden tegen me. Ik snapte het niet, want ik was door de politie thuisgebracht en als je geen agent kunt vertouwen, wie kan je dan wel vertrouwen.
Maar die blik vol boosheid en bezorgdheid van mijn ouders hebben ruim 25 jaar door mijn hoofd gespookt. Ik kan hun gezichtuitdrukking ook nu nog steeds moeiteloos oproepen. Zij hadden echt het Gevoel dat ik door het oog van de naald was gekropen. Maar dat ene incident uit mijn leven is de aanleiding geweest voor Mystic River. En verder, voor de verloop van de rest van het verhaal, heb ik geschreven over één van de dingen die me altijd bezig houdt: die ragdunne scheidslijn tussen succes hebben en geen succes hebben, tussen de mogelijkheid hebben om gelukkig te zijn en een leven aan de onderkant van de maatschappij te hebben.
Het leven is een loterij. Zonder geluk ben je nergens. Uit de buurt waar ik vandaan kwam werden veel families uit elkaar gerukt door huiselijk geweld, alcoholisme, verkrachting, armoede. Ik heb geluk gehad dat ik uit een solide gezin kwam. Mijn ouders zeiden: wij gaan desnoods in een kleiner huis wonen, maar hij gaat studeren. Zij huldigden ook de filosofie dat we geen cent mochten verspillen. Zo weinig mogelijk nieuwe kleren. Geen chocolade eieren met Pasen. Goede kleren alleen op zondag aan. Je toekomst is belangrijker dan het heden. Puur geluk, anders was het mij waarschijnlijk net als veel buurjongetjes vergaan. Leven om te overleven. Alleen twee anderen en ik uit mijn buurt hebben het gered. Dat is niet veel. Maar in de families zit zo diep het besef dat ze de werkende klasse zijn en dat je dromen niet te ver moeten reiken. Dat gegeven zit heel sterk in Mystic River.”

De infiltrant
He nieuwste meesterwerk van Lehane is De infiltrant, niet zozeer een thriller maar een historisch boek dat zich afspeelt tegen het einde van de Eerste Wereldoorlog. De politieke onrust van een hele natie wordt invoelend beschreven, maar daartoe had Lehane een jaar research en maar liefst vier jaar schrijftijd nodig. Het bleek de moeite waard. De infiltrant werd wereldwijd overladen met lof. Lehane beschouwt het als een tour de force die begon met een relatief eenvoudige opzet. “Eigenlijk had ik maar één gegeven waar ik over wilde schrijven en dat was de politiestaking in 1919 in Boston. Maar toen ik alle stukken over die tijd doorlas ontdekte ik dat het een behoorlijk onbekende periode is uit de Amerikaanse geschiedenis. En ik heb me toen laten meeslepen door alle kennis die ik gaandeweg vergaarde. Plotseling besefte ik dat ik de context niet kon verwaarlozen, dus moest ik de Eerste Wereldoorlog erbij betrekken. En omdat ik ook nog kwesties als anarchisme en racisme een plaats wilde geven, werd het erg gecompliceerd. Er was recessie, miljoenen mensen waren werkeloos, het was afgelopen met de oorlogsindustrie, om nog wat elementen te noemen die ik moest verwerken. Om alles wat dichter bij de mensen te brengen en de gebeurtenissen wat in menselijk perspectief te plaatsen moest ik historische personages een rol laten spelen. De Amerikaanse sportheld Babe Ruth bijvoorbeeld die bij de Boston Red Sox speelde. En ik had een wedstrijd van de Red Sox weer nodig om een heel ander onderwerp aan te snijden. Juist in Boston, en niet in Chicago of Philadelphia, brak de beruchte Spaanse griep uit die zich over de gehele wereld uitspreidde en die miljoenen doden heeft veroorzaakt. Waarschijnlijk waren de soldaten die bij de wedstrijd van de Red Sox aanwezig waren, de aanstichters van alle ellende.”

Horror
“En toen ik een wedstrijd had bedacht, moest ik plotseling over de World Series (reeks van competitiewedstrijden) gaan schrijven. Ik geef overigens geen moreel oordeel over het recht van staken van de politie. Weet je, mijn vader was een vakbondslid. En als kind uit een arme buurt heb je veel begrip voor de arbeider. Maar als ik nu terugkijk, denk ik niet dat ze destijds het recht hadden om te staken. Maar ik ben geen polemisch schrijver. Ik zeg niet dat vakbonden goed of slecht zijn, ik heb de gebeurtenissen van toen beschreven. En dat waren héél veel gebeurtenissen. Ik geef eerlijk toe dat de hoeveelheid onderwerpen die ik wilde behandelen mij eigenlijk boven het hoofd groeide. Het was een vreselijke ervaring. Ik werd gek. Het was een nachtmerrie. Het was afschuwelijk moeilijk om de historische tijdlijn en de tijdlijn van het fictieve gedeelte in elkaar over te laten lopen. En dan al die karakters, Jezus, wat een hel. Na drie jaar schrijven vond ik het een mislukt boek, een ramp. Ik heb het in de kast gegooid en het daar een jaar laten liggen. Daarna ben ik het gaan herlezen en herschrijven. Het boek was in eerste instantie meer dan duizend pagina’s. Ik kan me uit mijn leven niets ergens bedenken dan de tijd dat ik middenin het schrijven van mijn boek zat. Horror. Dat anderen het mijn beste boek vinden, kan ik nog niet meevoelen. Ik moet er eerst een paar jaar overheen laten gaan om te beoordelen of ze gelijk hebben."