Erika Bianchi vertelt eerlijk verhaal over moederschap
Wij zijn niet als hagedissen is geen gewone roman: het boek begint met de epiloog. Deze bijzondere vorm heeft alles te maken met de titel, legt Erika Bianchi uit. 'In Nederland zie je het misschien nooit, maar hagedissen verliezen hun staart als ze zich bedreigd voelen. Als een roofdier achter hen aanzit, valt hun staart eraf ter afleiding. Enige tijd later groeit op het breekpunt een nieuwe staart aan, vaak al binnen een paar weken. De letterlijke vertaling van de Italiaanse titel is "het tegenovergestelde van hagedissen", waarmee ik naar ons, mensen, verwijs. Als wij iets of iemand verliezen, is het voor altijd. De omgekeerde chronologie van mijn boek - het begint met de epiloog en eindigt met de proloog - is een soort tegengif tegen de hopeloosheid van dat definitieve verlies. Sommige personages die aan het begin van het boek verdwenen of overleden zijn, komen later in het boek tot leven. Dus het 'tegenovergestelde' uit de titel, verwijst naar het achterwaartse tijdverloop in het verhaal.'
Het leven is als fietsen
Het verhaal in Wij zijn niet als hagedissen staat of valt met fietsen: fietsen loopt als een wankele rode draad door de roman. 'Ik heb geen specifieke interesse in fietsen,' zegt Bianchi. 'Mijn verhaal is om de personages heen gebouwd. Het boek ontstond doordat ik werd ‘bezocht’ door deze imaginaire gasten, op een andere manier kan ik het niet omschrijven. Ik kreeg een goed idee en mijn hoofd stroomde vol met gedachten over deze personen die er een minuut geleden nog niet waren. Ze waren er überhaupt nog niet, nergens. Maar toen ze er eenmaal waren, vulden ze mijn gedachten, ik zag hen, hoorde hen, een paar dagen later kende ik hun geur en wist ik wat hun namen zijn, ik wist wat voor werk ze doen, wat hen frustreert of juist tevredenstelt, of ze boos zijn of gelukkig. Sinds de dag dat deze personages zich aan me opdrongen zijn ze zichzelf, ze maken geen enkel compromis.'
'Mijn roman begint met een 17-jarige jongen uit Toscane en een 15-jarig meisje uit Noord-Frankrijk, in de periode net na de Tweede Wereldoorlog. Ze checkten in in mijn hoofd, alsof het een hotel was. Het enige wat ik op dat moment wist, was dat ze elkaar moesten ontmoetten omdat het de ouders waren van de hoofdpersoon uit mijn verhaal. Hoe konden twee arme tieners uit verschillende landen elkaar ontmoeten, in de periode net na een oorlog? Het antwoord was de Tour de France. Ik heb alles eromheen bestudeerd: de epische fietsers uit die tijd, de grote internationale races, de sociaal-politieke implicaties. Ik ontdekte een wereld die perfect bij mijn verhaal paste. En bovenal is fietsen een geweldige metafoor voor het leven.'
Grote thema’s
Wij zijn niet als hagedissen is een 'grote roman': het verhaal beslaat zeventig jaar en het behandelt thema’s als tienerzwangerschap, eetstoornis en postnatale depressie. Hoewel het erop lijkt, heeft Bianchi niet bewust geprobeerd om zoveel mogelijk zware onderwerpen in een boek te stoppen. 'Er komen veel verschillende personages voor in deze roman: vier generaties, verspreid over zeventig jaar. Als je vier generaties uit een willekeurige familie pakt en ieder individu nauwgezet bestudeert, zoals een schrijver dat doet, dan zal iedere familie met zware thema’s kampen. Het is waarschijnlijk dat disfunctionerende ouders ook disfunctionerende kinderen opvoeden, die op hun beurt weer disfunctionerende ouders worden. Maar misschien ook niet. Wat zeker is, is dat we allemaal bagage hebben.'
'En fictie is nu eenmaal een leugen, gebaseerd op een bepaald soort begrip tussen de schrijver en de lezer over wat waar is. Als we een boek lezen, nemen we het geportretteerde leven voor waar aan. "Ja, dit is hoe we zijn, dit is wat we elkaar aandoen." Dat is misschien wel het belangrijkste doel van literatuur: we kunnen mensen het met elkaar eens laten zijn over de waarheden van de menselijke natuur, zelfs in deze tijden van radicale onenigheid.'
Eerlijk verhaal over moederschap
Moederschap en de relatie tussen moeder en dochter is nog zo’n groot thema dat een belangrijke rol speelt in Wij zijn niet als hagedissen. Een kritische houding over de traditionele opvatting over moederschap, is tussen de regels door te lezen. 'Moederschap is een van de belangrijkste thema’s in het boek. Met name tegenstrijdig, imperfect en ongelukkig moederschap. In Italië is het nog steeds een groot taboe: moeders die eigenlijk geen moeder willen zijn. Zij staan in groot contrast met het stereotype. Er zijn echter veel vrouwen die zich niet prettig voelen in de traditionele moederrol en zich in plaats daarvan opgesloten of verstikt voelen. Dat kan zijn omdat ze eigenlijk - bewust of onbewust - geen kinderen wilden, of omdat ze aan postnatale depressie lijden, of omdat de vader van het kind amper betrokken is. Wat de reden ook is, 'slechte moeders' worden gezien als egoïstische, onnatuurlijke en ijskoude monsters. Dat is zelfs bij trauma het geval, zoals bij mijn hoofdpersoon Isabelle. Zij worstelde met haar eigen moederschap, omdat ze als kind moeilijk geaccepteerd en geliefd werd door haar eigen ouders. Ik wilde een eerlijk beeld laten zien van het veeleisende, uitputtende en zelfopofferende werk dat moederschap is.'
Genderfluïde dierenrijk
Het wemelt in de wereld van de vaders die de moederrol op zich nemen.
Bianchi vond een interessante manier om te illustreren dat moederlijk instinct niet per definitie is aangeboren: de hoofdstukken worden afgewisseld met korte verhalen uit het dierenrijk die aan de twee dochters van Isabelle, Marta en Cecilia, worden verteld. 'Ik kende geen een van de dierenweetjes die voorkomen in het boek. Ik heb erg veel onderzoek gedaan om wetenschappelijk bewijs op te nemen over het feit dat het moederinstinct niet per se is aangeboren en geen onvoorwaardelijk kenmerk is van onze natuur. Ik wilde laten zien dat er in de natuur veel diersoorten zijn waarbij de mannetjes de moederrol op zich nemen, of andersom. Niet-menselijke diersoorten zijn vaak transgender, transseksueel of genderfluïde. Ik wilde het punt maken dat allerlei gedragingen die de meeste mensen als onnatuurlijk zouden bestempelen, veelvuldig voorkomen in de natuur.'
Verhalenverteller
Verhalen vertellen is belangrijk voor Bianchi. 'Ik schrijf omdat ik constant word geplaagd door allerlei twijfels. Schrijven helpt me om die twijfels te begrijpen en om mezelf beter te begrijpen. Het proces van fictie schrijven zorgt voor een wapenstilstand in mijn continue innerlijke strijd tussen de waarheid en de leugen.'
Bovendien schrijft ze al van jongs af aan. 'Sommigen zouden het een roeping noemen. Maar het enige wat ik weet is dat ik me snel realiseerde dat ik goede zinnen kon schrijven. En dat ik dat liever deed dan vele andere dingen in mijn leven. Dat was voor mij voldoende om ermee door te gaan.'
Crisis
Naast schrijven, werkt Bianchi als docent oudheid en archeologie. Door de coronacrisis staat ook haar leven op zijn kop. 'Italië zit nu al wekenlang in een totale lockdown. Het is zwaar. We mogen alleen naar buiten om naar de supermarkt of de apotheek te gaan. Alleen in zeer beperkte mate mag je buiten sporten of wandelen. Kortom, social distancing is van cruciaal belang: geen bijeenkomsten, geen school, thuiswerken.'
Bianchi probeert ondanks de moeilijkheden die de lockdown met zich meebrengt, zoveel mogelijk gedisciplineerd te werken. 'Ik ga in de vroege ochtend een rondje hardlopen, dan ga ik douchen en kleed ik me aan. Ik doe zelfs lippenstift op, al hoef ik nergens heen behalve naar mijn studeerkamer of de keuken. Ik geef online les aan mijn studenten. Dat was wel even moeilijk, want in een week moest ik leren omgaan met alle systemen om te kunnen werken op afstand. Het lijkt wel alsof we in een dystopische film leven, of een nachtmerrie. Je kan alleen niet de tv uitzetten of wakker worden.'
Toch is het niet alleen maar kommer en kwel. 'Mijn familie is gelukkig gezond. En in plaats van onze adem in te houden tot de crisis over is, leren we op een ander ritme te ademen. Van kleinere dingen word je vrolijk, ze beschermen je tegen angst. Daarbij is zelfisolatie een uitstekend moment om boeken te lezen die je niet zo snel zou lezen. Mijn favoriete klassieker is Oorlog en Vrede van Tolstoj. Dit boek heeft ervoor gezorgd dat ik verliefd werd op geschiedenis en historicus wilde worden. Met zijn overweldigende indruk dat het leven zich voortzet en tot bloei komt, dat nieuwe gedachten mogelijk zijn, kan deze roman - de beste, meest complete en meest gevoelige roman ooit geschreven - de troost bieden van een wereld waarin het midden standhoudt. Precies wat deze angstige tijd nodig heeft.'
Auteursfoto © Gloria Marco Munuera, via uitgeverij Signatuur.
Leesfragment & winactie
Vorige week publiceerden we al een Sneak Preview van Wij zijn niet als hagedissen. Klik op de button om die te bekijken: je vindt daar meer informatie over het boek én een leesfragment. Hebban mag ook 5 exemplaren van het boek weggeven. Ga naar de winactie om te kijken wat je hiervoor moet doen.
