Interview Gordon Thomas

Door Dominique Trachet

Expert
Gordon Thomas is in de wereld van inlichtingendiensten een gerespecteerd onderzoeker. Hij schreef vaak geciteerde boeken over onder meer de Israëlische inlichtingendienst Mossad en is thuis in de schimmige wereld van de belangrijkste spelers op het internationale spelbord van de spionage, met name de CIA, de KGB, de Chinese MSS, de Franse spionage- en contraspionagedienst, de diverse Arabische inlichtingendiensten én de Britse geheime diensten, de MI5 of de binnenlandse veiligheidsdienst en de MI6, die zich concentreert op het internationale gebeuren.
Naar aanleiding van het honderdjarig bestaan van die laatste schreef Thomas een zeer interessant boek, Geheime Oorlogen, een blauwdruk van onze recentste geschiedschrijving, maar dan eentje waarin informatie wordt verzameld die de officiële geschiedschrijving dikwijls in een ander en niet zelden ontnuchterend licht plaatst. In Engeland wilde men het boek verbieden omdat het te veel geheime informatie prijsgeeft over geheime missies, die niet altijd even vlekkeloos verliepen. Bovendien zou “de vijand” aan de hand van de namen Britse (dubbel)spionnen kunnen ontmaskeren. De actie was tevergeefs. Dat maakt het extra interessant. De wereld van James Bond, ontdaan van glamour en glamour, maar niet minder opwindend.

Blind poker spelen
Het boek maakt ook duidelijk hoe grillig het lot kan zijn en hoe afhankelijk de uitkomst van een internationaal conflict dikwijls is van kleine menselijke factoren die middels goed geplaatste spionnen efficiënt kunnen worden uitgebuit. Niet zelden is het echter ook blind pokerspelen.
Dat daarbij slachtoffers vallen, is onvermijdelijk. Soms worden eigen mensen ingezet om een ‘risicofactor’ uit te schakelen, soms lekt men informatie om anderen de ‘karwei’ te laten opknappen, maar vroeg of laat maakt iedereen in deze wereld zijn handen vuil, ook zij die instaan voor onze veiligheid en die van de westerse democratie. Morele waarden zijn in de wereld van de spionage immers totaal onbelangrijk. Het spionagemilieu is niet alleen een ongenadige wereld vol leugens, misleiding, chantage en geniepig, soms dodelijk geweld, maar ook een wereld waarin verraad welig tiert. Ook de Britten hebben verraders voorgebracht en dat zijn niet de allerminsten. Hoge officieren die jarenlang westerse geheimen konden doorsluizen naar hun Russische betaalmeesters en ook nog naar Moskou konden ontsnappen. Andersom zijn heel wat Russische militairen en geleerden naar het westen gevlucht en de informatie die zij meebrachten, stelde ons in staat meer accurate antwoorden te formuleren op de militaire en nucleaire ontwikkelingen achter het IJzeren Gordijn.

De drive van een thriller
Het warm aanbevolen boek van Gordon Thomas is meer dan een puur historisch werk, heeft de drive van een onversneden thriller en bevat informatie over onze meest recente geschiedenis, met name de opkomst van het moslimterrorisme maar ook in verband met de oorlog tegen Irak en de onfortuinlijke wapenexpert dr. David Kelly, die weigerde te onderschrijven dat Saddam beschikte over massavernietigingswapens en daarmee het excuus van Bush en zijn eigen premier Blair om Irak binnen te vallen in de weg stond. Officieel pleegde Kelly zelfmoord. “Weinig waarschijnlijk”, zegt Thomas.
Interessant is ook het verhaal van Echelon en aanverwante satellietsystemen waarmee wereldwijd alle telefoon-, fax-, mail-, telex- en internetverkeer wordt afgetapt.

Geen hoge pet op van Brown
Duidelijk is dat in de schemerwereld van de spionage morele overwegingen geen plaats hebben, elk kamp voor zichzelf vecht en de ‘officiële’ politiek dikwijls geen idee heeft van wat zich achter haar eigen schermen afspeelt. In het beste geval is de premier op de hoogte van wat zijn eigen spionagediensten uitvreten, maar zelfs dat is niet altijd het geval.
“Er is onvoldoende controle op de inlichtingendiensten”, bevestigt Thomas Gordon. “En vooral het reportagesysteem moet beter. Uiteraard is er het probleem van geheimhouding en moet bepaalde informatie in naam van ’s lands belang geheim blijven, maar het minste wat je kan verwachten, is dat de premier correct op de hoogte wordt gehouden. Dat is niet altijd het geval, zeker niet met de huidige premier Gordon Brown, van wie de bazen van de spionagediensten geen hoge pet ophebben. Net zoals de minister van Buitenlandse Zaken ook door MI6, feitelijk zijn inlichtingendienst, niet goed op de hoogte wordt gehouden. Dergelijke sympathie of antipathie zou uiteraard niet mogen meespelen, want het kan bepalend zijn voor de houding van een regering. Als die zich baseert of verkeerde of slechts gedeeltelijke informatie kan dat verstrekkende gevolgen hebben. Iemand met een verleden bij de CIA noemde de dienst ooit de ‘onverkozen regering’. Er is iets van.”

Niettemin maak je vooral duidelijk dat het westen haar spionage- en contraspionagediensten meer dan ooit nodig heeft.
Gordon Thomas: “In de eerste dagen van het uiteenvallen van het Oostblok dachten ook bij de inlichtingendiensten velen dat met de Koude Oorlog het klassieke internationale spionageconflict voorbij was. Dat was niet enkel een verkeerde historische interpretatie, maar een zware professionele inschattingsfout. De inlichtingendiensten zouden zich in de toekomst meer moeten bezighouden met drugs- en wapensmokkel en de georganiseerde misdaad – met economische spionage ook, al werd dat niet zo luidop gezegd - maar ondertussen verkeek men zich op potentiële nieuwe vijanden. Ondertussen is dat, al is er waardevolle tijd en informatie verloren gegaan, gecorrigeerd, niet in het minst omdat de realiteit ons brutaal met de neus op de feiten heeft gedrukt. De westerse geheime diensten moeten nu vooral rekening houden met drie grote dreigingen: het internationale moslimterrorisme dat gezien de migratie in verschillende westerse landen een thuiswedstrijd speelt en moeilijk te infiltreren is, de Russische geheime dienst die onze maatschappij diep gepenetreerd is en de Chinese inlichtingendienst MSS, die niet enkel uit is op onze militaire geheimen maar ook op wetenschappelijke en economische informatie die bij kan dragen tot de Chinese expansie. Ook de internationale invloed van China is drastisch gestegen. In Afrika bijvoorbeeld is China een van de belangrijkste spelers geworden. Wat de Chinezen en anderen voor hebben op de Russen, is een eigen diaspora. De Sovjets hebben, en voor de rest van Europa is dat nauwelijks anders, zelden zoveel agenten in Engeland gehad als nu. Rusland is vast van plan zijn rol als grootmacht te blijven spelen. Volgens de jongste cijfers zijn er in Engeland een veertigtal Sovjetagenten actief, voornamelijk onder diplomatieke dekmantel. De Chinezen hebben minder veldagenten. Ze hebben die ook niet nodig. Er zijn in heel Europa talloze Chinese studenten, researchers en immigranten die, of ze het nu willen of niet, deel uitmaken van één groot inlichtingennetwerk. Daarin verschilt de MSS niet van bijvoorbeeld Pakistan of de Mossad. MI5 en MI6 beschikken over zo’n 5.500 mensen, de Mossad officieel over 1.500 man. Maar uiteraard kan de Mossad ook rekenen op de waakzaamheid van miljoenen over de wereld verspreide joden, ook belangrijke bankiers en zakenlui die, als ze iets te weten komen, zonder aarzelen hun ambassade tippen. Daarnaast vecht het westen met de Chinezen een digitale oorlog uit. China heeft keer op keer de westerse computernetwerken aangevallen en het wordt steeds moeilijker die efficiënt te pareren. China betekent een reëel virtueel gevaar voor onze economische en financiële wereld. En de stap naar het hacken van militaire computers is niet echt groot.

De meest onvoorspelbare vijand is echter een puur ideologische: het islamterrorisme.
“Een dreiging die de westerse inlichtingendiensten te laat hebben onderkend. Ook nu nog trachten zowel MI5 als MI6 en haar Europese tegenhangers zoveel mogelijk linguïsten te rekruteren. Alleen al in het Midden-Oosten worden achttien talen gesproken en je mag dan al berichten en gesprekken onderscheppen, als je ze niet begrijpt, heb je daar niets aan. Het gaat echter verder dan dat. Je moet die boodschappen en de gebruikte retoriek ook nog juist interpreteren. Dat geldt zeker voor de preken die in Europese moskeeën worden gehouden. Wat bedoelen de imams precies, welke boodschap wordt écht doorgegeven? Om de subtiliteiten van dergelijke boodschappen correct te kunnen duiden, moet je over meer beschikken dan enkel taalkennis, moet je je die oosterse cultuur en manier van denken eigen hebben gemaakt. Of moet je erin geboren zijn. Het westen beschikt nog over te weinig dergelijke specialisten. Bovendien is het moeilijk dit milieu te infiltreren. Zelfs moslims die het met de extremisten oneens zijn, kan men moeilijk bewegen tot het verstrekken van informatie. Zij moeten een serieuze drempel nemen. Na de aanslagen in Londen en Madrid is dat gaan keren. Meer moslims zien nu in dat de extremisten op termijn ook hun vijanden zijn en ook hun bestaan bedreigen. Anderzijds betekent het ronselen van moslims een veiligheidsrisico. Uiteraard worden rekruten zwaar gescand, maar het zou niet de eerste keer zijn dat een dubbelagent door de mazen van het net glipt. Dat geldt niet enkel voor inlichtingendiensten, maar ook voor gevoelige economische en wetenschappelijke sectoren. Een voorbeeld is de recente arrestatie van twee Algerijnse broers met een directe link met Al Qaida. Een van hen werkte als researcher voor CERN, het onderzoekscentrum naar elementaire deeltjes van de European Organisation for Nucleair Research. Het heet dat hij geen toegang had tot gevoelige informatie, maar dat wil niets zeggen. Niemand zal openlijk het tegendeel toegeven en het zegt ook niets over de positie die deze man in de toekomst had kunnen krijgen. Wel staat vast dat de broers met Al Qaida overleg pleegden over mogelijke aanslagen. Hoe cynisch ook, wij leiden aan onze universiteiten potentiële vijanden op. De dreiging van het moslimterrorisme is vooral een binnenlandse dreiging geworden.”

Sommigen beweren dat Al Qaida een uitvinding is van westerse spionagediensten en Osama bin Laden allang dood is.
“Dat slaat nergens op. Al Qaida is gestructureerd als een multinational, met alle afdelingen van dien, van een afdeling public relations tot een financiële dienst en een actieve afdeling internal training. Wie denk je dat al die jonge westerse moslims die via Pakistan naar Afghanistan reizen heeft opgeleid? Eens vertrouwd met allerlei guerrillatechnieken en wapen- en bomsystemen, werden ze teruggestuurd om, verdeeld over slapende cellen, het juiste moment af te wachten om in actie te schieten. Soms gebeurt dat op bevel, soms op eigen initiatief. De bedoeling is hoe dan ook maximale schade aanrichten. Noem Al Qaida gerust Terrorism Incorporated! En waar Osama nu zit? Ik veronderstel dat hij zich schuilhoudt in de noordwestelijke islamitische provincies van China.”

Een beangstigend verhaal is dat over biologische wapens. Je schrijft zelfs: “Geen enkele inlichtingendienst kan de westerse bevolking beschermen tegen de biologische dreiging.”
“Ik wil niemand onnodig bang maken, maar het is de waarheid. De dag dat een of andere gek een biologisch wapen in handen krijgt, is alles mogelijk en is er niet veel voor nodig om een enorm aantal slachtoffers te maken. Dat dit ooit gebeurt, is niet denkbeeldig, want na de val van de Sovjetsatellietstaten zijn tal van potentiële biologische wapens verdwenen. Er was op een bepaald moment zelfs sprake van pestbacillen die in Europa miljoenen slachtoffers zouden kunnen maken. Dat werd bevestigd door de overgelopen dr. Aleksandr Kouzminov, die een hoge positie had binnen Biopreparat, het Russische programma voor biologische oorlogsvoering. Hij zegt dat de Russen tijdens de Koude Oorlog stay behind-biologische wapens hebben verborgen op het Engelse platteland en mogelijks ook in andere Europese landen. Volgens hem gaat het om flesjes met dodelijke virussen, onder andere ebola, antrax en pokken, en dat sommige waren gekweekt om toxinen te laten vrijkomen om ‘menselijke emoties te sturen om onder de bevolking onbeheersbare angst- en paniekgevoelens te veroorzaken’. Die operatie werd geleid door een KGB-officier met de codenaam ‘Rosa’ die als microbiologe in Engeland werkte. Russische agenten hebben recent geprobeerd deze flesjes te recupereren. Zo werden in de buurt van het biologisch onderzoekscentrum Porton Down in het graafschap Wiltshire Russische agenten gesignaleerd. Ze zouden gezocht hebben naar compromitterend bewijsmateriaal maar naar verluidt zouden sommige van die flesjes ondertussen zijn verkocht aan een terroristische groepering. De Mossad waarschuwde Europese inlichtingendiensten dat Al Qaida binnenkort in staat zal zijn om kunstmatig gekweekte biologische middelen te fabriceren die op ongekende schaal ziektes kunnen verspreiden. De Mossad wees erop dat het belangrijk is de achtergronden te onderzoeken van buitenlandse chemie- en biologiestudenten aan onze universiteiten, omdat de wetenschap die hen daar wordt gedoceerd, kan worden gebruikt om de vreselijkste wapens te produceren. Daarom wordt ook koortsachtig gezocht naar antistoffen.”

Helemaal erg is het verhaal van de Zuid-Afrikaanse dokter Wouter Basson, die voor het Apartheidsregime en onder de noemer ‘Project Coast’ zocht naar etnisch selectieve biologische wapens die bijvoorbeeld enkel zwarten zouden treffen.
“De genetische biologische wapens zijn het grote schrikbeeld, want het zou de drempel om ze ook effectief te gebruiken, opzienbarend kunnen verlagen. Op zijn minst vreemd is het feit dat Basson nooit werd veroordeeld en momenteel zelfs gewoon als gynaecoloog werkt. Waarom men hem altijd ongemoeid heeft gelaten, is een raadsel. Misschien weet hij te veel van te veel mensen. En houdt hij iets achter de hand.”

In een korte maar opvallende laatste alinea over Basson suggereer je dat de Chinezen ‘Project Coast’ hebben gekaapt.
(lacht) “Dat is een interessante thesis. Zo’n genetisch wapen zou de Chinezen zeker interesseren, niet enkel voor buitenlands gebruik!”

Interessant is ook het dramatische verhaal van wapenexpert David Kelly. Eigenlijk schrijf je dat hij werd vermoord.
“Ik heb dr. Kelly goed gekend en ik denk dat hij werd vermoord. Kelly liep te veel mensen in de weg. Hij weigerde te verklaren dat Saddam beschikte over massavernietigingswapens en werkte aan een boek. Toen hij stierf, was hij daar al een aardig eind mee opgeschoten. Wat er van dat manuscript is geworden, niemand die het weet, maar een uur na zijn dood had MI5 al zijn hele kantoor in beslag genomen. In het verslag van lord Hutton over het onderzoek naar de dood van Kelly werd er niet eens over gesproken. Opmerkelijk, toch? Kelly stierf tijdens een wandeling. Interessant is dat een lokale politieman al aan een rapport over hem begon nog voor Kelly aan die wandeling was begonnen. Was die politieman helderziend? Handelde hij in opdracht en zo ja, van wie? Dat is nooit opgehelderd. En wie heeft Kelly vermoord? Sommigen zeggen de Fransen, maar dat geloof ik niet. Anderen menen dat een Iraaks wraakcommando hem heeft vermoord. Maar het kunnen ook de Chinezen zijn, omdat Kelly mogelijk heeft geweigerd voor hen te werken. In dezelfde periode kwamen trouwens nog andere vooraanstaande chemici en biologen op verdachte manier om het leven. Of we er ooit achter zullen komen wie Kelly uit de weg heeft geruimd, betwijfel ik.”

In de jaren tachtig sloeg in ons land de Bende van Nijvel toe, wat dikwijls in verband wordt gebracht met manipulaties van buitenlandse inlichtingendiensten. Heb je daar ooit iets van gehoord?
“In kringen van MI6 was bekend dat deze operaties werden gedekt.”

Zowel de CIA als de Mossad worden soms genoemd.
“Ik weet enkel dat MI6 daarvan op de hoogte was. Dat er niet werd ingegrepen, kan misschien iets betekenen, geen directe betrokkenheid mat het zich afzijdig houden omdat ze anderen niet voor de voeten wilden lopen. Maar dat is pure speculatie.”

MI5 en MI6 zijn koplopers in hun vakgebied, zeg maar. Waar staat onze Belgische Staatsveiligheid?
“Brussel is voor alle inlichtingendiensten belangrijk. Iedereen is er actief, zeker de toppers als de CIA, de Mossad, de Franse en de Chinese spionagediensten. Ook MI5 en MI6 uiteraard. Ik vrees dat de Belgische Staatsveiligheid niet zo’n denderende reputatie heeft, anderzijds heeft ook die dienst zich de jongste jaren ingrijpend moeten aanpassen. Het moet ook wel, want zelfs MI5 en MI6, die soms arrogant uit de hoek kunnen komen en in het verleden karig waren met het delen van informatie met hun Europese tegenhangers, beseffen dat tegenstanders als China of het internationaal terrorisme – en wat Engeland betreft gaat het ook nog over het IRA - enkel efficiënt kunnen worden bestreden als alle diensten beter samenwerken. Het is een must om ook in de toekomst de talloze dreigingen de baas te blijven.”

Het interview van Dominique Trachet met Gordon Thomas verscheen eerder in het Vlaamse tijdschrift Primo van 21-10-2009.