Interview Harlan Coben

De gestalte van Harlan Coben boezemt gezag in. Hij is een reus van een man met gemillimeterd haar. Zijn vriendelijke blik en innemende houding roepen associaties op aan de spreekwoordelijke knuffelbeer. Helemaal als blijkt dat zijn diepe, zware stem de interviewruimte, zonder enige versterking, geheel vult. Hij is een professional, voor zijn werk ver van huis, maar met zijn moederland, zijn vrouw en vier kinderen in het hart. Zijn droom is de Amerikaanse droom: een gelukkig gezin dat in vrede en veiligheid kan leven.
Een opgeruimd man ook die veelvuldig lacht, houdt van zelfspot en relativeren en die ondanks zijn bewezen succes nog steeds twijfelt aan zijn eigen capaciteiten. Toch is schrijven zijn roeping: “Voor iets anders heb ik te weinig discipline en doorzettinsvermogen.”

Lezen, lezen & lezen
Veel schrijvers hebben in hun jeugd veel gelezen. Niet voor niets wordt gezegd dat “lezen schrijven is.” Harlan Coben is op deze regel geen uitzondering. Sterker zijn familie en hij hebben de regel gemaakt. “Mijn ouders waren allebei grote liefhebbers van boeken. Vooral mijn moeder. Toen we jong waren was er eigenlijk geen geld voor speelgoed of spelletjes. Mijn ouders besteedden al het geld aan boeken, ook voor ons. Als uitje reden we in het weekeinde af en toe naar New York City en dan in een rechte lijn naar een grote boekhandel Barnes and Noble, waar je ook goedkope uitgaven kon kopen. Een dollar per boek. Je kon ook een surprisezak met boeken kopen voor 5 dollar. Wij waren daar dan rustig een hele dag bezig. In de winkel lazen we boeken terwijl we overdachten wat we zouden kopen. Dus onze familie werd overheerst door boeken. Misschien komt het omdat mijn ouders pas op vrij late leeftijd kinderen kregen en dus lange tijd veel tijd hebben besteed aan geestelijk voedsel. Toen ik tiener was, was mijn vader 59 en mijn moeder 62. Je ziet in mijn eerste reeks boeken met Bolithar in de hoofdrol een deel van mijn leven en familieomstandigheden weerspiegeld. De muren van onze kamer waren helemaal vol boekenkasten. Natuurlijk ook veel spannende boeken. Dat waren destijds waarschijnlijk de goedkoopste. Ik heb dus kans gehad om voor mezelf vast te stellen wat ik leuk vond en wat ik niet zag zitten. Zo heb ik nooit veel opgehad met de puzzeldetectives in de geest van Agatha Christie. Er is een misdaad, iedereen is verdacht en dat hoor je dan uit de mond van een slim persoon. Ik houd meer van boeken waarin de beweegredenen onderdeel zijn van een verhaal. Bovendien zijn de misdaden in mijn boeken veel dichter bij huis. Als er iemand in mijn boeken doodgaat is het een zuster of moeder en probeer ik duidelijk te vertellen hoe het zo is gekomen dat iemand vermoord is. Ik ben zelf niet geïnteresseerd in de dood van een volstrekte vreemde in een vreemd oud kasteel.”

Familie
In alle boeken van Harlan Coben spelen familieleden, vrienden en kennissen een grote rol. De misdaad, de pijn, het verlies en het verdriet blijven daardoor dicht bij huis. Coben geeft dat volmondig toe. “In mijn boeken beschrijf ik inderdaad zorgelijke toestanden rond families, omdat dat meer drama oplevert. Als een dochter, zoon of vrouw van een hoofdpersoon verwikkeld raakt bij iets ernstigs heeft dat een groot effect op de hoofdpersoon, zoals dat in het dagelijks leven ook het geval zou zijn. En dat betekent dat de lezer zich beter kan identificeren met de karakters en met meer emotie het verhaal zal volgen dan als ik over volstrekte vreemden zou schrijven. Wat in je naaste omgeving gebeurt ligt je nu eenmaal nader aan het hart dan wat er elders gebeurt. Ik ben zelf een familieman. Dat zie je in mijn boeken terug. Ik ben niet iemand voor seriemoordenaars en sadistische psychopaten. Ik houd ook niet van de grotestads-thrilers waarin de held eenzaam door de straten en stegen loopt. Niemand in mijn boeken loopt ooit alleen door donkere steegjes. Ik houd ook niet van thrillers met wereldomvattende complotten. In mijn boeken gaat het veelal om families en om de banden die ze bijeen houdt. Het belangrijkste van de Amerikaanse droom is een vreedzaam leven leiden, je kinderen in veiligheid opvoeden. Maar het is natuurlijk het verlangen van alle mensen overal ter wereld. Helaas verandert de droom soms in een nachtmerrie. De droom is fragiel, de werkelijkheid hard. Dat is voor mij de basis van mijn boeken. Voor mij geen James Bond of superhelden, die staan voor mij te ver van de werkelijkheid af.“


Spyware
In Cobens nieuste thriller Houvast gaat het om moeder Tia en vader Mike Baye die veranderen in een stel overbezorgde ouders als ze merken dat hun zoon verandert nadat zijn klasgenoot Spencer zelfmoord heeft gepleegd. Om te weten te komen wat de verandering teweeg heeft gebracht laten ze spyware op de computer van hun zoon installeren.
Het is geen verzinsel van Coben. “Ik hoorde van vrienden dat ze spyware hadden laten installeren op de computer van hun vijftienjarige zoon. Ze wilden weten wat hij uitspookte omdat ze allerlei nare voorgevoelens hadden. Toen ik het hoorde was ik in eerste instantie verbijsterd. Ik dacht hoe kunnen ze dat nu doen. Maar toen ik erover begon na te denken, begreep ik het eigenlijk wel. Iedere ouder wil zijn kinderen beschermen, tegen elke prijs. En toen zag ik ook meteen dat het een goed onderwerp was voor een boek. Overigens heb ik zelf geen spyware laten zetten op de p.c.’s van mijn kinderen. Nee, dat niet. Maar ik las een artikel in de New york Times waarin stond dat het eigenlijk heel verstandig zou zijn. Dat het betekende dat je je kinderen niet aan hun lot overliet. Mijn dochter had het artikel ook gelezen en vroeg: Heb ik spyware op mijn computer pa? En ik zei: “Nee, maar we hebben het in huis. Dus haal geen gekke dingen uit (haha).” Weet je, in principe zou ik het nooit doen. Ik heb een hekel aan ouders die overdreven beschermend zijn, maar aan de andere kant. Je doet alles om je kinderen te beschermen. Je vertelt ze hoe ze moeten oversteken zonder een ongeluk te krijgen, je helpt ze met hun huiswerk zodat ze geen slechte resultaten zullen behalen, je geeft ze gezond te eten zodat ze niet ziek worden, maar zodra ze achter hun computer gaan zitten kunnen ze alles doen wat ze willen, zijn ze overgeleverd aan de meest gruwelijk gevaren. Ze kunnen in de ban raken van pedofielen die zich voordoen als aardige mannen, ze kunnen zelfmoordsites bezoeken waar men probeert onschuldige kinderen over te halen om ook zelfmoord te plegen. Kortom, moet je je opvoeding beperken tot alles behalve die helse machine, de computer? Het is een dilemma. Het is je taak als ouder om te beslissen tot hoever je wilt gaan met je bescherming. De een vindt het misdadig om de privacy van het kind zo te schenden. Een ander vindt het misdadig om je kind niet te beschermen tegen het kwaad van buiten. Maar, hoe dan ook, voor een boek is het een ideaal dilemma. Gaan die ouders te ver? Of juist niet ver genoeg?”

Dilemma’s
Coben schrijft in veel van zijn boeken over ethische kwesties. “Dat klopt. Ik houd niet van gemakkelijke verhalen met geweld. Mijn onderwerpen hebben altijd iets substantieels, morele dilemma’s, ethische kwesties. Niet dat ik altijd de antwoorden heb op de problemen die ik opwerp. Daarvoor zijn ze te gecompliceerd. Ik zet een probleem neer, geef via diverse karakters de voors en tegens. En daarna moet de lezer zelf uitmaken wat hij of zij zou doen in individuele situaties. Dat verschilt per persoon. Als alles in het leven eenduidig zou zijn, zou het erg gemakkelijk zijn. Dan is iets goed of fout. Niets daartussen. Maar nee, zo is het niet. Voor mij als schrijver is het belangrijk om de intentie van mensen weer te geven en het resultaat is dat iemand soms de goede en soms de verkeerde beslissing neemt. En opnieuw, de ene lezer begrijpt dat volledig, de ander zal denken hoe kan ie dat nou doen? Dilemma’s en beslissingen, goed of fout, zorgen voor drama in een boek. Het is net een rugbymatch. Doe je een stap naar links dan kan je misschien scoren, doe je een stap naar rechts dan loop je in de fuik en word je getackeld.
Voor mij als schrijver is het heerlijk om vragen op te werpen, hindernissen neer te zetten en de karakters te laten beslissen. Mijn taak is het niet om de lezer te onderwijzen. Mijn mening hoeft niet door te klinken. Mijn taak is het om jou als lezer vanaf de eerste regel het verhaal in te zuigen en je vierhonderd pagina’s lang vast te houden. Om je emotioneel zo bij het verhaal te betrekken dat je door wilt gaan. Dat kan alleen als ik universele problemen onder de loep neem, waar iedereen zich bij betrokken voelt. Waar iedereen ook een mening over heeft.
Als jij op vakantie gaat, naar een heerlijk warm oord als St. Tropez en je bent in mijn boek begonnen, dan moet de rest bijzaak worden. Je moet willen weten hoe het afloopt met de personages. Of er nu mooie boten langskomen, dames in bikini’s of obers met koele verversingen, je moet door willen lezen. Dat is het allerbelangrijkste wat ik met mijn boeken wil bereiken.“


Vrouwen
Dat het leeuwendeel van de thrillers die op de markt komen door vrouwen gelezen worden, heeft geen enkele invloed op de manier waarop Coben schrijft. “Kijk, ik schrijf over families en vrouwen zijn dol op familiekwesties. Dat is mooi meegenomen, maar ik schrijf erover omdat het diep vanuit mezelf komt. Ik denk totaal niet aan de grote groep vrouwelijke lezers. Als je succes wilt hebben moet je ervoor zorgen dat je een goed verhaal schrijft, dan komen de lezers vanzelf. Man of vrouw. Je kunt de mooiste en duurste auto ter wereld hebben, maar zonder benzine rijdt ie geen meter. Daarom is het verhaal voor mij het allerbelangrijkste en zijn de ingrediënten die voor een vrouw of een man belangrijk zouden kunnen zijn bijzaak. Het verhaal moet staan als en huis en er moeten veel plotwendingen in voorkomen, zodat de lezer constant nieuwsgierig blijft. Het gaat mij er ook niet om of een karakter aardig is of niet, het karakter moet geloofwaardig zijn, een echt mens. Ik houd dan ook niet van soapelementen. Er is in mijn boeken wel veel sprake van romantische elementen, maar dat vloeit voort uit de karakters en de situaties. Het is een natuurlijk iets en dat zal veel vrouwelijke lezers waarschijnlijk aanspreken. Liefde en liefdesverdriet, wie kent het niet? Of je nu in een romantische stad als Parijs bent of aan een modderige oever van de Mississippi, het is iets van alle mensen overal ter wereld. In Houvast heb je een onervaren jonge vrouw die tegen een ervaren oudere collega opkijkt en dan ook gevoelens voor hem krijgt. En omgekeerd. In de moderne feministische maatschappij is het geoorloofd dat de vrouw in dergelijke gevallen het heft in handen neemt. Spannend om te lezen, maar in het dagelijks leven niets nieuws onder de zon. Wat je vrouwelijk zou kunnen noemen aan mijn benadering van boeken is dat ik van emoties houd. Het is overigens een misverstand om te denken dat alleen vrouwen graag emoties willen in een verhaal. Het geldt net zo goed voor mannen.”


Kille private eyes
“Het feit dat ik van sterk doorvoelde emoties houd, maakt ook dat ik zelf nooit een verhaal zou kunnen schrijven met een privé-detective oude stijl. De tijden van de kille privé-detectives als Sam Spade en Philip Marlowe die geen privé-leven hadden, zijn wat dat betreft voorbij. Dat soort boeken zijn uit de tijd, omdat dat soort mannen ook uit de tijd is. Als je kijkt naar de oude speurders zoals Sam Spade, Hercule Poirot of Sherlock Holmes, dan zie je platte karakters die nooit veranderden. Ze bleven geestelijk en fysiek precies hetzelfde. Ze werden geen dag ouder. Ze losten helemaal in hun eentje een ingewikkelde misdaad op. Wel, vergeet het maar. We leven nu in de 21e eeuw. Speurwerk is teamwork. Dat weten de lezers ook en die willen geloofwaardige verhalen. Daarom zijn de moderne misdaadverhalen ook anders van aard en toonzetting. Al moet ik toegeven dat mensen ook graag in sprookjes geloven en dat incidentele superhelden als James Bond daardoor ook nog steeds bestaansrecht hebben. Maar dat is niet mijn ding. Vrouwen accepteren dat tegenwoordig ook niet meer.
De hoofdpersoon uit mijn vorige boeken, Myron Bolitar, verandert dan ook constant. Hij wordt ouder, hij wordt aan de ene kant milder, aan de andere kant sceptischer. Hij is in de loop der tijd, een totaal ander mens geworden. Voor een schrijver is het de grote uitdaging om dat te laten gebeuren en voor de lezer is het interessanter.”

Trends
Zowel de boeken met zijn vaste hoofdpersoon Myron Bolitar als de stand-alones van Coben verkopen goed. Uitgevers willen graag series. Coben behoudt zich de vrijheid voor te schrijven wat hij wil. “Uitgevers willen graag series. Die verkopen goed. Kijk maar naar de boeken van Michael Connelly, John Lescroart en Lee Child. Ik voor mijzelf houd van afwisseling. En ik heb besloten dat ik mijn hart volg en doe waar ik zin in heb of waar ik inspiratie voor heb. Ik ben met Myron gestopt, in ieder geval voor een hele tijd, omdat het aantal catharsis dat iemand mee kan maken eindig is. Op een gegeven moment kom je terecht bij volstrekt ongeloofwaardige rampen en persoonlijk leed. Daar pas ik voor. Mijn verhalen moeten realistisch en interessant blijven. Als je, zoals ik, een karakter ouder laat worden en veel laat meemaken is de levensduur gelimiteerd. De tweede reden dat ik met Myron ben gestopt is ego. Ik wilde mezelf bewijzen dat ik ook iets anders kon schrijven.
Ik heb nooit trends willen volgen, zoals ik me ook niet laat beïnvloeden door verkoopcijfers.
Halverwege de jaren negentig waren vrouwelijke speurders plotseling helemaal in de mode, dus zeiden ze tegen mij waarom maak je van Myron geen vrouwelijke sportmakelaar. In de eerste plaats had ik daar geen zin in en bovendien is het onzin om te proberen een trend te volgen. Als ik met een vrouwelijke speurder begin op het moment dat ze in de mode is, kom ik altijd te laat. Van het begin van het schrijven tot aan het moment van publicatie zit soms twee jaar. Misschien is tegen die tijd de vrouwelijke speurder al helemaal uit en is de nieuwe trend de tienerspeurder of een mannenploegje van drie of wat dan ook. Trends zijn er dus om NIET te volgen. Je moet nooit een boek willen schrijven om een paar dollars te verdienen. Je moet schrijven omdat je niets anders wilt doen dan schrijven. Het moet een drang zijn. En als je die drang hebt, moet je schrijven waar je zelf zin in hebt en waar je zelf achter staat. Zoniet, dan wordt het nooit wat.”


Verfilmingen
Van Tell no One (Niemand Vertellen) is een film gemaakt. “Ja, in Frankrijk en daar was het ook een enorm succes. De film kreeg 9 Ceaser Award nominaties. In Engeland staat de film op nummer 5 in de lijst van bestverdienende films uit de geschiedenis. Het wonderlijke is dat er nu in Amerika een remake van wordt gemaakt. Grappig nietwaar. Een Amerikaans boek, verfilmd in het Frans, dat vervolgens weer wordt vertaald naar een Amerikaanse versie. Ik moet zeggen dat ik een dolle liefhebber ben van films maar dat ik me met de verfilming van mijn eigen boeken niet bezig houdt. Er zijn talloze opties op mijn andere boeken, maar daar luister ik niet eens meer naar. De financiering is altijd het grote probleem. En financiering valt weer samen met het vinden van grote namen. Als Johnny Depp of Brad Pitt de rol van Maryn Bolitar zou willen spelen, dan wordt het interessant. Anders blijven het opties. De producers van Bones zijn nu bezig met het maken van een pilot om Myron geschikt te maken voor een serie. We wachten het gewoon af.“


Woody Allen & Hitchcock
Coben heeft ooit in een interview gezegd dat beinvloed is door Woody Allen en Alfred Hitchcock. Dit statement blijkt een nadere nuancering te behoeven. “Ik bedoel dat niet letterlijk, maar ik ben van een generatie die in de tienerjaren is opgegroeid met televisie en film. Hitchcock zie je uitsluitend in hele grote lijnen bij me terug. Gewone mensen in ongewone situaties. En wat Woody Allen betreft, als je naar mijn hoofdpersoon Myron kijkt zie je dat zijn humor overeenkomt met die van Woody Allen: Wat nerveus, onzeker soms, zelfspot, dat soort dingen. Kijk, Woody Allen is een klein miezerig mannetje en mijn hoofdpersoon is een boom van een kerel. Maar je moet meer denken aan inspiratie dan aan beïnvloeding. Ik haal mijn inspiratie uit een goede song, van Bruce Springsteen bijvoorbeeld, een mooi boek, een spannende film of, wat me nu overkomen is, uit het zien van De Nachtwacht van Rembrandt. Dat roept gevoelens op waardoor ik zin heb om te schrijven. Je hebt het dan over invloed die je later nooit kunt teruglezen of kunt herleiden. Het leuke van inspiratie is dat het maakt dat je overal kunt schrijven, werkkamer of hotelkamer het maakt niet uit. Het overvalt je en je kunt meteen aan de slag.”

Ontroerd door eigen werk
“Als ik schrijf beleef ik tot op bepaalde hoogte dezelfde gemoedstoestand als mijn karakters. Als ik een droevige stemming beschrijf voel ik mezelf ook niet vrolijk, en als ik een humoristische dialoog schrijf, zit ik zelf te glimlachen. Maar het is heel tijdelijk. Als ik opsta is die stemming verdwenen. Alleen als ik een boek af heb, de laatste punt gezet heb, laat ik daadwerkelijk een traan. Ik kan ontroerd raken door een scène die ik zelf heb bedacht. Ik krijg die emotie overigens niet zozeer tijdens het schrijven, maar wel als ik mijn eigen tekst herlees.
Het is vreemd, ik bedenk het verhaal, ik bedenk de gemoedstoestand van de personages, wat ze doen en wat ze tegen elkaar zeggen. Dat is rationeel, en toch is er die rare emotionele kant die maakt dat een scene me kan emotioneren. Dan verbaas ik mezelf geef ik toe.
Schrijven is soms een feest, dan gaat alles heel vloeiend, maar vaak ook is het een worstelling.
Er zijn van die dagen dat ik over elke passage eindeloos moet nadenken. Een gevecht met mezelf. Afzien. Het gekke is dat scènes die ik tijdens slechte dagen heb geschreven bij herlezing perfect blijken te zijn en omgekeerd. Ik zou nu zo langzamerhand moeten weten dat ik kan schrijven, maar toch ben ik altijd weer dodelijk onzeker. Dan denk ik dat ik het helemaal kwijt ben. Elke keer als ik een boel af heb is er een stemmetje in mijn hoofd dat zegt: Nou dat was het dan. Je hebt het gehad. Dit is het einde. Zoek maar een echte baan.
Dat blijkt dan weer mee te vallen. Maar wat ik niet bemoedigend vind, is dat elk boek me zwaarder valt dan het boek daarvoor. Het wordt steeds harder werken. De volstrekte onbevangenheid van vroeger is een beetje verdwenen. De berg waar ik tegenop moet is elke keer gigantisch hoog. Ik heb helaas ook geen klein lederen boekje waarin ik allerlei ideeën heb opgeschreven. Als ik een idee heb, ben ik zo dankbaar, dat ik meteen begin om dat idee uit te werken. Ik begin elke keer weer helemaal opnieuw.

Goed in niets
Als schrijven zo’n worsteling is, wat is er dan zo leuk aan het beroep dat Coben blijft doorgaan? “Het bevalt mij uitstekend dat ik geen echte baan heb. Ik ben nergens goed in. Ik kan niets onthouden, ik ben totaal niet georganiseerd, ik ben slordig, ik kan me niet concentreren. Niemand zou willen dat ik voor hem werkte. Inspiratie en transpiratie zijn de dingen die me aan het werk houden. En een hekel aan vaste werktijden. Die vrijheid is het allermooiste van mijn broodwinning. Werken wanneer ik er zelf zin in heb. Weet je er is niets vervelends aan mijn status van bestsellerauteur. Ik heb ook de tijden meegemaakt dat niemand mijn boeken kocht en, geloof me, zoals het nu is, is het veel beter.”