Interview Heleen Niele

Ze is in Volendam geboren maar inmiddels officieel ingeschreven in Het Gooi. Toen kind aan de haven, nu volwassen schrijfster op steenworp afstand van heide en weide. Voor alles in het leven is een plaats en tijd. Blond en goedlachs. Modieuze bril en rode lippen. Gedecideerd maar met de nodige terughoudendheid. Optimistisch en sceptisch tegelijk. Buurvrouw uit Bussum die dagelijks warrelend langsfietst. Fonkelende ogen, de blik recht vooruit. Vrouwelijk en vriendelijk. Een fijn gesprek in een zomerse tuin.



Catering
Of schrijven haar levensvervulling blijkt te zijn, zal de toekomst uitwijzen, maar Heleen Niele heeft eindelijk haar grote passie gevonden. Werken voor filmproducent Rob Houwer was leuk, maar onbevredigend. De schrijfopdrachten van tijdschriften waren onvoorspelbaar. Het werken voor reclamebureaus was financieel aantrekkelijk, maar liet een leegte na. “Ik was accountmanager. Jaren gedaan, maar altijd in het besef dat dit niet mijn roeping was. Leuke wereld, verdiende goed, leuke feestjes, maar ik ben nooit een fanaat geweest. Bezwaar van de reclamewereld was dat de “dure creatieven” het gevoel met het publiek volledig kwijt raakten. Ik heb ook nog het plan opgevat om catering te gaan doen. Prachtig servies en tafellakens gekocht. Maar er is nooit iets terecht gekomen van de uitvoering van de plannen. Het keurig, rustig serveren is ook niet mijn stijl. Bovendien liet mijn culinaire partner het afweten. Nog een tijdje gewerkt op de marketingafdeling van Pathé maar ook dat was tijdelijk.”

Onderwijs
“Ik ben begonnen met nadenken over schrijven toen ik geen werk had. Er viel een Hema-folder in de bus met reclameteksten waarvan ik dacht 'Dat kan ik ook'. Toen heb ik van een bureau in Rotterdam schrijfopdrachten gehad. Ik heb een jaar lang avondcursussen gevolgd in basis journalistiek en reportages. Ik ben braaf begonnen bij een huis aan huisblad. Dat liep door tot de NRC. Mijn eerste stuk ging over een zwarte school in Bussum. De journalistiek ging goed, er werd tenminste nooit wat herschreven. De vliegende start werd op een gegeven moment minder vliegend toen een groot stuk voor HP/De TIJD werd afgekeurd. “Ik had heel pragmatisch gekozen voor het schrijven van artikelen over het onderwijs. Dat heeft veel facetten. Van politiek tot de werkvloer. Ik schreef voor een aantal onderwijsbladen.
Maar op een dag in juni zat ik op mijn tuinbankje en plotseling vielen er twee tijdschriften weg.
De een hield op te bestaan en van de ander stierf de hoofdredacteur plotseling. Ik was 40 jaar, had dat jaar400 euro verdiend en ik besefte dat ik nog heel veel energie nodig zou hebben om een free lance praktijk op te bouwen én een betere journalist te worden. .
Op dat kruispunt in mijn leven overwoog ik wat ik het liefste zou doen. Ik dacht, ik vergeet die journalistiek en ga een boek schrijven. Het is een kwestie van durven. Ik heb toen alles losgelaten. Maar zonder risico’s kom je nergens. Ik dacht: ik kan altijd nog postbode worden.”

Chocoladecrimineel
Op haar vakantieadres in de Dordogne kreeg Heleen Niele het idee voor haar debuutroman.
“De belangrijkste verhaallijn voor Bitter zoet had ik snel te pakken. Ik had een krantenbericht gelezen waarin stond dat Teun van der Keuken zich bij justitie had aangegeven als chocoladecrimineel, omdat hij wist dat chocolade gemaakt werd met behulp van kindslaven.
In eerste instantie was ik wat chagrijnig. Er is al zoveel dat je niet meer mag eten, nu kon je chocolade ook al niet meer consumeren. Maar ik vond het wel hilarisch dat hij zichzelf had aangegeven. Ik besloot om in ieder geval iets met het gegeven te doen. Ik had op dat moment net een boek van Robbert Goddard gelezen dat ik erg goed vond en ik besefte dat je niet altijd puur origineel hoeft te zijn om een goed boek te schrijven. Ik heb de verhaalstructuur van Goddard als uitgangspunt genomen. Ik vind het helemaal niet erg om dat als startpunt te doen. Veel debuten van schrijvers zijn te herleiden tot de romans van anderen. Ik dacht ook al wordt het niets, de sensatie van een boek schrijven neemt niemand me meer af. Het is prettig om dingen te ontdekken waarvan je niet wist dat je ze in je had. Ik ben ook steeds beter gaan schrijven.”

Heerlijke stages
In Bitter zoet ontmoeten de hoofdpersonen Marit Lefever en Derek de Rooij elkaar op een workshop voor chocolatiers. De wijze waarop Heleen Niele de workshops beschrijft duiden op een grote liefde voor chocolade en gebak. Ze geeft het eerlijk toe. “ Ik ben dol op chocolade. Er worden heel veel bijzondere krachten aan toegeschreven. Chocolade zou geneeskrachtig zijn, helpen tegen depressies, het zou je energie versterken en een afrodisiacum zijn. Chocolade wordt in de reclame afgebeeld als ambachtelijk, genieten van eten, sensueel. Maar chocolade wordt tegenwoordig ook misbruikt. Het zit overal in. Dat is jammer. De goede dingen van het leven moet je nooit teveel tot je nemen, want dan verliezen ze hun kracht. Toen ik wist dat ik over chocolade en de cacao-industrie zou gaan schrijven, ben ik onderzoek gaan doen. Ik ben stage gaan lopen in Laren bij chocolatier Anne-Claire Vermeer, en later bij banketbakkerszaak Remy in Blaricum. Het leuke is dat men vreselijk enthousiast reageerde en dat terwijl ik eerlijk zei dat ik nog niets te bieden had, maar dat ik onderzoek deed voor een boek dat ik aan het schrijven was. Maar dat ik eerlijk gezegd geen idee had of het uitgegeven zou worden. Schrijven is goed voor nieuwsgierige mensen. Ik ben ook in de gevangenis in de Havenstraat geweest. Het feit dat je belangstelling hebt, geeft je vaak al toegang.”

Seks en schaamte
Nadat de hoofdpersonen Marit en Derek elkaar intiem hebben leren kennen, verdwijnt Derek spoorloos. De verliefde Marit begint aan een wanhopige zoektocht. Een actie van een vertwijfelde jonge vrouw. Heleen Niele vindt de motivatie van Marit voor haar zoektocht volstrekt legitiem en geloofwaardig. “Ik wilde dat mijn hoofdpersoon Marit eerst verliefd werd en pas dan kon het verhaal beginnen. Dat was de opdracht die ik mezelf gesteld had.
Daarvoor moest ik ook bij mijn eigen gevoelens te rade gaan. Het beschrijven van verliefdheid is best persoonlijk. In het begin had ik dan ook last van vervangende schaamte. Soms vond ik dat wat ik schreef te zoet, te plat, te pornografisch, te bouquet-reeks achtig.
Schrijven is ook het ontdekken van jezelf. Ik heb ook wel dips gehad. Ik heb geprobeerd eerlijk te zijn. Soms eerlijker dan ik wilde. Je moet je façade omver werpen, de schaamte van je afschuiven. Met name bij het schrijven van de erotische scènes. Daarbij geef je toch een gedeelte van jezelf bloot. Die schaamte heeft natuurlijk ook te maken met de wetenschap dat mensen het later lezen.”

Schrijfclub
Tijdens het schrijven van dit boek was Heleen lid van een schrijfclub bestaande uit 6 vrouwen, in Amsterdam. De clubleden gaven ongenadig kritiek op elkaars werk. De een vroeg Heleen wanneer er eindelijk iets gebeurde, een ander, fysiek ingesteld clublid, adviseerde Heleen over de erotische scènes. “Ik heb er veel aan gehad, maar je bent natuurlijk wel met seksegenoten onder elkaar. Maar bij de uitgever had ik een mannelijke begeleider. Ik heb me af en toe behoorlijk geschaamd. Plotseling zat een man mijn erotische scènes te lezen. Ik had daar nooit over nagedacht. De schrijfclub heeft goed gewerkt omdat het me dwong elke 2 weken een nieuw stuk tekst te hebben. Dat maakte dat mijn hoofdpersoon Marit echt een project werd. Daardoor kreeg ik snel het vertrouwen dat het echt iets was waar ik mee bezig was. Niet dat ik alles aannam, maar soms had ik wel degelijk iets aan de kritiek. De dames van de club kenden de plot van mijn verhaal niet, dus ze beoordeelden het op dat wat ze lazen. Ik heb erg moeten lachen om hun speculaties. Maar al met al bracht het structuur in mijn schrijversbestaan.”

Tony’s Chocolonely
Hoewel het verhaal de kindslavernij in de cacao-industrie wel degelijk behandelt, kan het niet gezien worden als een keiharde en onvermurwbare aanklacht tegen de heersende misstanden.
Het is geen oproep om nooit meer chocolade te eten. “Ik ben niet activistisch, maar ik denk wel over de dingen na. Je hoeft niet altijd all the way te gaan. Dan kan je niet langer de groenten eten die je wilt, de kleding dragen die je wilt. Het is wellicht halfslachtig, maar daarin ben ik niet de enige. Het is toch gek dat mensen hun huisdier vertroetelen, maar wel gewoon vlees van een ander dier eten. Ikzelf eet weinig vlees en dan ook nog van een diervriendelijke slager. Iedereen moet gewoon zijn eigen keuzes maken. Dat geldt ook voor chocolade. Als je weet dat chocolade tot stand komt door kinderen uit te buiten, wil je dat er zo snel mogelijk verandering komt in die mensonterende toestanden. Dat zal iedereen vinden. Maar chocolade is lekker en bovendien goedkoop. Dus moet je niet de illusie hebben dat mensen geen chocoladerepen meer kopen. Het is natuurlijk wel zo dat ik de acties van Teun van der Keuken die een eigen slaafvrije chocolademerk, Tony’s Chocolonely, op de markt brengt van harte ondersteun. Maar Tony’s chocolade is tot op heden duur, dus het grote publiek zal nog wel even de goedkope repen blijven kopen.”

Afrika
“Voor de research van de scènes die in Afrika spelen ben ik niet naar Afrika geweest. Ik heb documentaires gezien en het Afrika-boek van Henning Mankell gelezen. Dus hoe erg het daar is heb ik niet met eigen ogen gezien. Maar dat hoeft ook niet. Ik heb een fictieboek geschreven en geen journalistiek boek. Bij mij is de kindslavernij in de cacao-industrie een onderliggend thema. Daarom heb ik nog overwogen om het publicitair niet te gebruiken. Maar dat was lastig. Het echte thema is: wanneer besluit je, als je kennis hebt van bepaalde misstanden, om daar wat mee te doen.. Op welk punt kom je in actie? Of niet? Degene die in mijn boek wel in actie komt, Derek, redeneert heel rechtlijnig, zoals pubers doen. Daar zit een zeker gemak in. Het is niet moeilijk om je druk te maken over alle “grote”misstanden, terwijl je verder met niets of niemand rekening wenst te houden. Ik heb daar in ieder geval weinig bewondering voor.”

Zoek de liefde
Het begin van Bitter zoet is een lange zoektocht van Marit naar haar spoorloos verdwenen minnaar Derek. Het zal op de mannelijke lezer wat overdreven overkomen. “Ieder mens is op zoek naar een partner. Dat is heus niet iets van vrouwen alleen. Ook mannen zoeken graag naar vrouwen met wie ze het leven kunnen delen. Ik erger me wel vaak aan vrouwen die er alleen maar mee bezig zijn, maar ik denk dat mannelijke vrijgezellen net zo hard lopen. Maar de behoefte aan een relatie is niet Marit’s enige drijfveer om op zoek te gaan naar Derek. Ze is teleurgesteld, nieuwsgierig. Ze koppelt doorzettingsvermogen aan twijfel over haar eigen naïviteit. Ze is daadkrachtig, licht vertwijfeld en kwetsbaar. Marit wil geloven in de oprechtheid van Derek. Ze wordt heen en weer geslingerd tussen hoop en wanhoop. In het dagelijks leven heb je altijd zelf de keuze in hoeverre je je leven laat bepalen door het feit dat je afgewezen bent. Sommige mensen hebben in hun leven eenmaal een klap gehad en die blijven daar de rest van hun leven last van houden. Anderen maken de verschrikkelijkste dingen mee en putten daar de kracht uit om mooie dingen te maken of te beleven.”

Relaties
“Op de televisie wordt de boodschap dat je een relatie moet hebben overigens tot vervelens toe herhaald. Net als het feit dat een relatie altijd relatieproblemen met zich meebrengt. Als je constant verwikkeld bent in relatieproblemen, wordt je een treurig mens. Maar in een leven van louter vrolijkheid geloof ik ook niet. Rimbaud heeft prachtig werk voor zijn 21e geschreven, toen hij onder invloed was van een relatie die steeds aan en uit ging. In elke jeugd hebben vrolijke en minder vrolijke momenten gezeten. Je hebt beide nodig om een volledig mens te worden. Ikzelf heb een goede relatie en dat biedt mij de basis om goed met het schrijven bezig te kunnen zijn.”

Eten als fixatie
In Bitter zoet speelt eten zo’n grote rol dat je bijna van een fascinatie zou kunnen spreken.
“Eten een fixatie? In dagelijks leven valt het mee. Ik kom uit een gezin waarin eenvoudig werd gekookt, maar ik ben altijd wel door eten gefascineerd geweest. Je kunt veel genot halen uit eten, maar het is geen leidende factor. Mijn man en ik staan om beurten in de keuken. Ik zorg voor de gewone, doch smakelijke maaltijd, terwijl hij echt van koken houdt en voor de speciale dingen zorgt. Ik lees recepten en geef die aan mijn man. Ikzelf heb moeite om mijn aandacht bij het eten te houden. Maar ik heb heel veel waardering voor mensen die goed koken. Ik ga ook graag goed uit eten. Ik wil wel graag een mooie keuken. Ik heb dan het idee dat ik dan veel taarten ga bakken.”

Debuut
“Ik zie Bitter zoet echt als een eerste boek. Toen ik aan mijn boek begon heb ik een spanningsboog gemaakt. Een schema met personages en met aantekeningen wie wat op welk moment wist en deed. Vragen opwerpen die beantwoord moesten worden. Het boek is vanuit 1 perspectief, chronologisch geschreven. Er zijn maar twee scènes (de moorden) die vanuit een ander perspectief en in een andere toon zijn geschreven. Het voordeel van een schema was dat ik nooit drastisch heb hoeven herschrijven. Natuurlijk heb ik hier en daar wel wat aangevuld, maar veel is het niet. Ik heb een boek willen schrijven dat ik zelf leuk vond. Een thriller omdat het een sterk plot heeft dat je door het verhaal trekt. Wat ik zelf graag in een boek zie zijn de zielenroerselen van een hoofdpersoon, de emoties, de dingen waar zij of hij mee tobt. Daar lees ik een boek voor. Die dingen heb ik dus heel herkenbaar beschreven in Bitter zoet. Ik wil bij de lezer iets losmaken. Dat is me geloof ik wel gelukt.”