Interview Håkan Nesser en Sven Wolter

Duo
Op verzoek worden de beide mannen gelijktijdig geïnterviewd. Ze ogen als oude schoolvrienden. Ze lachen, maken veelvuldig grappen en voelen elkaar bijzonder goed aan.
Alleen de leeftijd, Nesser is 57 en Wolter 72, maakt duidelijk dat de kameraadschap ergens in later jaren gegroeid moet zijn. Qua uiterlijk zijn de mannen elkaars tegenpolen. Nesser, lang, scherp gesneden gezicht, haast jongensachtig slungelig. Wolter voorzien van een volle witte baard, die in de serie overigens ontbreekt, tikje corpulent en met een ver dragende zware stem, gewend om de achterste bankjes van het theater met zijn Shakespeare-vertolking te bereiken. Hij is overduidelijk aanwezig daar waar de beroemde schrijver neigt naar bescheidenheid. Het wordt een gesprek dat constant switcht van boeken naar televisie met als bindende factor commissaris Van Veeteren.


Existentiële vragen
Hakan Nesser was lange tijd leraar voordat hij met schrijven begon. “Ik heb altijd veel gelezen, dat is een beetje inherent aan het vak van docent. Maar dat is me goed ban pas gekomen. Om te schrijven moet je van boeken houden, moet je graag lezen. Dan pas kan je schrijven. Schrijven en lezen liggen voor mij ook erg dicht bij elkaar. Mijn ideaal is dat ik mijn eigen boeken alleen maar kan lezen, zonder ze ooit te hoeven schrijven.
Ik heb van Graham Greene geleerd dat je je lezers nooit moet vervelen. Als je jezelf schrijver wilt noemen is het je plicht een goed verhaal te vertellen. Of je nu een roman schrijft of een thriller, daar heb je exact dezelfde vaardigheden voor nodig. Een romanschrijver en een schrijver van thrillers stellen ook grotendeels dezelfde vragen: Waarom doen we de dingen die we doen? Wat is de consequentie? De existentiële vragen dus.”

Van Veeteren
“Van Veeteren heb ik op een regenachtige dag bedacht. Het goot en ik had een politieagent nodig voor mijn verhaal. Het weer was depressief en mijn politieagent dus ook. Ik wilde absoluut geen doorsnee speurder. Hij moest afwijkende karaktereigenschappen en gewoontes hebben. Van Veeteren is goed. Hij heeft een gouden hart en probeert een goede balans te vinden tussen de goede en slechte eigenschappen van hemzelf. Hij ziet zijn werk als zijn morele plicht, met de opvattingen die ook John Wayne erop nahoudt: een man doet wat hij moet doen. Dat neemt niet weg dat ik niet meer dan een tiental boeken met Van Veeteren wil schrijven. Als je teveel boeken schrijft met een en dezelfde hoofdpersoon verval je in herhalingen en kan het karakter zich niet meer ontwikkelen.”
Sven Wolter heeft met zeker ongeduld gewacht op het moment dat hij ook iets kan zeggen. Met graagte valt hij in: “Maar het leuke voor de liefhebber van Van Veeteren is dat hij gewoon door kan blijven leven. Ook al schrijft Hakan Nesser geen boeken meer met Van Veeteren, bij gebleken succes zullen er altijd scriptschrijvers zijn die de tv-serie met Van Veeteren nog een tijd in stand zullen houden.”

Interpretatie
In de tv-serie is commissaris Van Veeteren een kalme man, bedachtzaam opererend. Soms komt hij wat moeizaam uit zijn woorden. Maar duidelijk is dat zijn hersens snel opereren en dat hij dingen ziet en merkt die zijn ex-collega’s die nog bij de politie werken niet zien.
Actuer Sven Wolter heeft lang over zijn vertolking nagedacht: “Het was mijn uitdaging om uit te zoeken wat zo speciaal is aan Van Veeteren. Wat maakt dat de lezers graag zijn wederwaardigheden lezen? Ook ik wilde, net als Hakan Nesser, een andersoortige politieman neerzetten. Ik wilde geen inspecteur Morse of Der Commissar spelen. Het mocht gezien mijn leeftijd nog het meeste lijken op de Maigret-vertolking door Jean Gabin. Kalm, wijs, menselijk. Ik heb uitgebreid onderzoek gedaan naar de diepte, het filosofische platform van het karakter. Het zijn zijn filosofische opvattingen die Van Veeteren anders maken dan andere politiefunctionarissen. Van Veeteren is erg intuïtief. Soms laat hij zich leiden door de verkeerde signalen. Hij is erg menselijk en heeft een groot verantwoordelijkheidsbesef.
Sven: Ik heb het personage veel levenservaring mee gegeven. Niet zozeer de ervaring die Hakan heeft beschreven, maar dingen uit mijn eigen leven die mijn eigen karakter hebben gevormd. Het is moeilijk te beschrijven. Ik laat de tekst mijn ziel beïnvloeden, niet mijn verstand. De man die ik neerzet komt dus geheel vanuit mijn gevoel. Ik vind de verhalen van Nesser overigens prachtig en heel literair. Hij behandelt heel menselijke problemen. Neem een verhaal als Carambole. Door een stommiteit en door toeval overrijdt de hoofdpersoon een jonge knaap. Hij wil voor zijn verantwoordelijkheid weglopen, zoals het merendeel van de mensen dat zoiets overkomt zou willen doen. De gevolgen zijn desastreus. Maar menselijk is het wel.”
Nesser: In de film is het personage Van Veeteren perfect vorm gegeven door Sven. Ikzelf zou echter nooit een filmscript kunnen schrijven waarin de hoofdpersoon goed uit de verf komt. Op de manier waarop ik schrijf, insinueer ik vaak dingen. De lezer is gewend tussen de regels door te lezen en pikt die zaken op. Dat kan niet in een film. Wat je wilt zeggen of overbrengen moet je uitspreken of laten zien. De televisiecommissaris Van Veeteren zoals Sven die neerzet is iets vriendelijker dan die in mijn boeken. Daar staat tegenover dat ik in mijn boeken meer terloopse humor kwijtkan dan de televisieschrijvers in de serie kwijt kunnen. Ik heb natuurlijk het voordeel dat ik gewoon meer pagina’s tot mijn beschikking kan hebben als ik dat wil. De tv-serie is gebonden aan een bepaalde tijd.”

Foute zoon
Erich, de zoon van Van Veeteren, heeft in de eerste boeken van de reeks voor flink wat prolemen gezorgd. Hij heeft een verleden vol criminaliteit en drugs. In het verhaal Carambole, dat ook verfilmd is, wordt Erich vermoord. Nesser: “Ik heb zelf twee zoons en twee dochters. Ik weet wat het is om zorgen te hebben over kinderen. Gelukkig heb ik het rouwproces van Van Veeteren die in Carambole zijn zoon verliest, niet aan den lijve ondervonden. Maar ik kan het me heel goed indenken. Ik zou gek worden, denk ik. En dat gevoel is natuurlijk universeel. Natuurlijk heb ik, net als Van Veeteren, fouten gemaakt bij de opvoeding van mijn zoon. Voor het beschrijven van de liefde die een vader voor zijn kinderen kan hebben is het natuurlijk wel handig om zelf kinderen te hebben. Het is een gevoel dat je, naar mijn idee, anders ook nooit zo intens en geloofwaardig zou kunnen beschrijven. Ik moet zeggen dat ik wel een ogenblik heb geaarzeld voordat ik Erich liet vermoorden. Ik vroeg me af of je het ongeluk niet over je afroept, maar de schrijver in mij heeft gewonnen. Voor het verhaal was het nodig.”

God bestaat niet
Er is een moment in het boek dat Van Veeteren openlijk het bestaan van God in twijfel trekt. Hoe zou hij anders zoveel ellende in de wereld tolereren. Dat roept de vraag op of Hakan Nesser religieus is. Als door de spreekwoordelijke adder gebeten, veert hij op. “Absoluut niet. Religie is uitgevonden door de duivel. Die heeft zo veel ellende veroorzaakt op de wereld. Ik denk wel dat er iets is tussen hemel en aarde, maar daarvoor ga ik niet naar de kerk.”
Een andere uitspraak in het boek is dat iedere man in zijn leven drie dingen gedaan moet hebben: hij moet een zoon opgevoed hebben, een boek geschreven hebben en een boom geplant hebben. De schrijver en de acteur beleven enkele hilarische momenten waarbij ze hun mannelijkheid ter discussie stellen. In beider gevallen blijkt de boom in ieder geval nog niet geplant te zijn. Nesser: “Het is een gezegde, meer niet. Het is in ieder geval niet mijn levensfilosofie.”
Sven: “Van mij ook niet, al zal het mijn manbeeld goed doen als ik eindelijk dat boek eens geschreven heb dat ik al zo lang van plan ben te schrijven. Ik heb 2 zoons en de boom plant ik deze zomer. Gezegdes moet je in ere houden.”

Vrienden
Nesser en Wolter lijken dikke vrienden. Sinds wanneer kennen ze elkaar eigenlijk?
Sven: “Voor de opnames hebben we elkaar nooit ontmoet of gesproken. Dat is pas tijdens de voorbereidingen van de serie gekomen. Nesser wilde zich nergens mee bemoeien. Hij gaf ons het volledige vertrouwen. Wat mij betreft: ik heb me nooit zorgen hoeven maken over de invulling van mijn rol. Ik had alle boeken van Nesser gelezen, dus had ik genoeg houvast om Van Veeteren gestalte te geven.”
Nesser: “Mijn boeken zijn het uitgangspunt geweest voor de scripts. Maar het zijn nooit letterlijke vertalingen. Dat geldt voor de verhalen, maar ook voor de invulling van de karakters. En ik moet eerlijk zeggen dat ik slecht ben in het lezen van scripts. Ik kan niet zien of er uit een bepaald script een goede film uitkomt. Ik kan de feiten en de beelden niet door de dialogen heen zien. Daarom schrijf ik ook geen scripts. Ik kan het gewoon niet. Het zou in mijn geval dan ook van hoogmoed getuigd hebben als ik me met de opnames bemoeid zou hebben. Boeken en tv-afleveringen zijn verschillende media. Het tv-verhaal van Carambole bijvoorbeeld is volslagen anders dan het verhaal in mijn boek, maar toch herkenbaar en zeer kundig verteld.”
Sven: “Als acteur voel je je in bepaalde rollen niet op je gemak, maar met van Veeteren was ik meteen de man zelf. Eigenzinnig, kalm, maar met onverwachte uitbarstingen. De regisseur gaf me veel ruimte. En als ik het idee had dat de scriptschrijver het karakter van Van Veeteren niet begrepen had en geen eer aandeed, mocht ik zelf invulling geven aan de rol zoals ik dat wilde. Ook Hakan (Nesser) vond dat ik het goed deed. Hij is een paar keer komen kijken en er is een diep onderling begrip voor elkaar ontstaan. Vriendschap.”
Nesser: “Sven is een organisch acteur, zoals de Amerikanen dat zo mooi zeggen. Hij heeft een heel natuurlijke manier van acteren. Voor zover je van een fantasiefiguur een man van vlees en bloed kunt maken, is hij voor mij de perfecte Van Veeteren.”

Oudere man
Van Veeteren is gepensioneerd. Samen met een partner runt hij een antiquariaat. De vraag is of dat genoeg houvast geeft voor steeds nieuwe verhalen. Nesser: “In totaal wil ik 10 boeken met hem schrijven. In boek 5 wilde ik Van Veeteren weg hebben bij de politie. Voor mij als schrijver was dat belangrijk omdat ik dramatisch gezien meer met het 'point of view' kon gaan spelen. Als hij commissaris was gebleven zou ik traditionele politieromans hebben moeten schrijven met een traditionele politieambtenaar. Daar had ik geen zin in. Bovendien kan ik nu de rol van Van Veeteren zo groot of klein maken als ik wil. Ik laat eerst een misdaad gebeuren, dan gaat de politie aan het werk. Munster en Moreno worden met de zaak belast. Ik kan nu kiezen op welk moment ik de hulp van Van Veeteren in laat roepen. Dat kan in een vroeg stadium zijn, of heel laat. Deze structuur geeft me gewoon meer ruimte van handelen.
Ook het feit dat Van Veeteren wat ouder is, geeft mij meer speling. Hij hoeft niet zo nodig als een dolle stier op alles af te rennen, dat verwacht niemand van hem. Hij wordt als wijze oudere geraadpleegd en hij kan zelf kiezen of hij al dan niet in actie komt.”
Sven. “Voor mij is het fijn dat Van Veeteren een oudere man is. Dat ben ikzelf ook. Het is ook mooi om een oudere man te spelen. Je kunt een ouder karakter veel meer diepgang meegeven. Acteurs zijn natuurlijk afhankelijk van de tekst, maar soms moet je toch je eigen koning zijn, je eigen materiaal zoeken en dat is niet afhankelijk van tekst. Een wenkbrauw optillen, je hoofd een klein beetje buigen, een beetje stotteren, je hand langzaam ineen knijpen, het zijn allemaal fysieke dingen die meer zeggen dan een pagina vol tekst. Acteren is een kunst op zich. Het is niet alleen reproduceren. De schrijver schrijft het ene woord na het andere. Bij acteren gaat het juist om datgene wat niet gezegd wordt. En verder is het zo als met alle kunstvormen, je moet nooit naar de veiligste weg zoeken. Nesser heeft met zijn verhalen en karakters niet voor de gemakkelijkste weg gekozen. De televisieafleveringen horen daar een goede weerspiegeling van te zijn.”

Kritiek
Altijd leuk om te vragen, altijd een gevoelig onderwerp. Kunnen de schrijver en acteur goed tegen kritiek. Sven schudt energiek ontkennend zijn wit bebaarde hoofd. Zijn opvatting is duidelijk. En hoe zit het met Nesser? Hij blijkt iets genuanceerder te zijn. “Tijdens het schrijven ben ik te gevoelig om kritiek te kunnen velen. Alleen de kritiek van mijn vrouw is in die fase draaglijk. Door haar kritiek zie ik me soms genoodzaakt compromissen met mezelf te sluiten. Maar, uiteindelijk ben ik toch de schrijver en als zodanig draag ik de volledige verantwoordelijkheid. Kritiek van anderen kan ik pas hebben als ik klaar ben met het boek en vrij zelfverzekerd ben over het geheel. Maar tijdens hert schrijven zijn er passages waar je zelf nog niet volledig achter staat, dingen waarvan je half en half weet dat je ze zult veranderen. Op zulke momenten kan ik van geen vreemden, of relatief vreemden zoals redacteuren, kritiek hebben. Ik moet eerst het verhaal verteld hebben, het boek afhebben.
Dan kan ik pas omgaan met kritiek. Eerst schrijven, dan praten”

Carambole
’s Avonds zal een besloten voorstelling te zien zijn van de tv-bewerking van het verhaal Carambole. Een verhaal waarin niet alleen de zoon van Van Veeteren overlijdt, maar waarin de hele toonzetting behoorlijk somber is. Dat is in meer verhalen van Nesser het geval. Nesser: “Ja, het is waar dat Carambole en mijn andere verhalen niet altijd even optimistisch zijn. Maar het is beter naar de donkere kant van het leven te kijken dan naar de zonnige. Als je bezig bent met schrijven heb je voor alles een reden, maar achteraf weet ik niet al die redenen meer. Dus waarom mijn personages het vaak zo moeilijk hebben, kan ik ook nu niet meer zeggen. Wellicht omdat ik hetzelfde ben als de mensen die droevige liedjes schrijven. Tijdens het creatief proces, kan alleen het beste in je boven komen als je je richt op de donkere zijde van alles.”

Noodlot
Een vast thema in het werk van Nesser is het noodlot. Daar gelooft hij ook in. “Het thema van Carambole is dat je maar een kleine vergissing hoeft te maken in het leven, een verkeerde beslissing en je komt er niet mee weg. In Carambole is het een doodgewone man die door een borrel te veel op iemand doodrijdt en daarna doorrijdt. Hij wordt met zijn daad gechanteerd. En wat dan volgt is een kettingreactie van noodlottige dingen die nooit gebeurd waren als hij niet die ene fout had gemaakt. Het leven heeft dan heel andere dingen voor je in petto dan je zelf in je naarste nachtmerries voor ogen had. Ik vind overigens wel dat je altijd gestraft moet worden voor de keren dat je andere mensen verkeerd behandelt. In werkelijkheid gebeurt dat natuurlijk niet, maar in crime novels vind ik dat een absolute voorwaarde. Je moet niet wegkomen met het kwaad.”

Fantasiestad
Die avond wordt in de Amsterdamse Westergasfabriek een rijk Zweeds buffet geoffreerd aan een aantal genodigden, onder wie een aantal winnaars van de Crimezone.nl prijsvraag. Het eten is fantastisch, de organisatie uitmuntend, de stemming opperbest. Nesser en Wolter zitten gebroederlijk naast elkaar en delen zelfs tijdens het eten vriendelijk handtekeningen uit. Na het eten wordt in Het ketelhuis de tv-aflevering van Carambole vertoond. Voorafgaand aan de voorstelling beantwoorden de beide mannen vanaf het toneel vragen die uit de zaal komen. Zo ook de vraag die Nesser het meest gesteld krijgt. “Waarom spelen de verhalen zich af in de fictieve stad Maardam en niet gewoon in Stockholm? Nesser antwoordt de vraag wellicht voor de duizendste keer. “Ik was aan het schrijven en had ergens in het verhaal een locatie-aanduiding nodig. Maar ik bedacht me dat elke straat en elk plein van Stockholm al een keer beschreven is in Zweedse thrillers. Daarom bedacht ik Maardam. Een fictieve stad waar elke lezer zijn/haar eigen invulling aan kan geven. Het zijn straatbeelden die ik beschrijf zoals je die in veel steden zou kunnen aantreffen. Universeel haast. Een dergelijke fictieve stad met fictieve straten kan ik zo globaal of gedetailleerd beschrijven als ik zelf wil, niemand kan het controleren. Het geeft me veel vrijheid van schrijven. Ik hoef me niet aan de werkelijkheid te houden. Pas toen ik van honderden lezers de vraag kreeg waarom ik voor een fictieve stad heb gekozen, heb ik een antwoord bedacht. Daarvoor had ik er gewoon niet bij stil gestaan. Zo is het leven toch ook. Dat geeft ook niet altijd antwoord op alle vragen.”