Labyrintrenner auteur James Dashner: 'Elk verhaal is mogelijk'

Op 16 en 17 maart was James Dashner, auteur van De labyrintrenner-serie, in Nederland voor de promotie van zijn nieuwe boek Survivalgame, het derde deel van De Sterfelijkheidsdoctrine-serie. Op 16 maart werd hij geïnterviewd door Filemon Wesselink en signeerde hij bijna drie uur lang, op 17 maart interviewde Hebban hem in Den Haag. Redacteur Martijn Lindeboom trof James Dashner in de lobby van het Paleis Hotel. Het ging natuurlijk over Survivalgame, maar ook over de 'The Maze Runner'-films, nieuwe boekprojecten, de boekpromotietour en de favoriete boeken van deze succesvolle young adult-auteur.

Hoe is het met de pols? Nog last van al het signeren gisteren bij Paagman?

'Ja, we waren overdonderd dat er zo veel mensen waren. Ik had nooit gedroomd dat ik überhaupt fans zou hebben in Nederland, laat staan al die mensen die gisteren op kwamen dagen.'

En hoe ging het interview bij Het paard van Troje?

'Dat was erg leuk. Het voelde aan als een rockconcert. Gekleurde lichten overal, in een concertzaal, heel veel enthousiast publiek, ik heb me erg vermaakt. En de entourage was erg toepasselijk voor mijn nieuwe boek: interactieve computerschermen en zo, dat heb ik nog nooit eerder meegemaakt. Nee, zelfs niet in de States.'

Is dit de eerste keer op het vaste land van Europa?

'Klopt, ik ben wel een keer in het Verenigd Koninkrijk geweest, maar nog nooit naar het continent. Ik vind het geweldig hier. De architectuur is prachtig en de mensen zijn erg aardig. Ik ben er erg van onder de indruk dat iedereen Engels spreekt. Ik grapte dat het wel triest is dat jullie nooit naar Amerika kunnen gaan en daar dan in het Nederlands worden aangesproken. Indrukwekkend dat jullie twee of meer talen spreken.'

Een schrijver is doorgaans ook een lezer, vandaar dat ik altijd vraag naar de favoriete boeken van degene die ik interview.

'Ja, ik ben een enorme lezer, vanaf mijn kindertijd lees ik vraatzuchtig alle boeken die ik te pakken krijg. Mijn favoriete schrijver is Stephen King, met afstand. En mijn favoriete boek van King is The Stand (De Beproeving). Ik houd ook erg van Dean Koontz.

Als kind was ik dol op Judy Bloom. Ze schrijft grappige boeken voor de lagere schoolleeftijd. Verder hield ik erg van Charlotte’s web van White en De reuzenperzik van Dahl. Als tiener was een van mijn favoriete boeken Enders Game, van Orson Scott Card.

Nu lees ik echt alles, dan lees ik een sciencefictionboek, dan weer een historisch non-fictieboek over de Tweede Wereldoorlog, dan een literair verhaal.'

Lees je zo breed omdat het je allemaal interesseert, of is het ook research om te zien wat er allemaal kan?

'Het komt voor uit verlangen, ik hou van geschiedenis, ik hou van allerlei soorten storytelling, ik word enthousiast als ik verschillende dingen doe en lees. Afwisseling.'

Maar je originele interesse is sciencefiction, begreep ik?

'Sciencefiction en fantasy inderdaad, zoals ik al zei: Enders Game, maar ook In de ban van de ring en mijn meest favoriete boek aller tijden is Duin van Frank Herbert. En ik lees nu The Expanse van James S.A. Corey, erg goed.'

Virtual Reality

Kun je deze nieuwe serie, 'De Sterfelijkheidsdoctrine' en het net uitgekomen derde deel Survivalgame, in een paar zinnen uitleggen aan lezers die er nog aan moeten beginnen?

'Het is een futuristisch verhaal, in een toekomst waar virtual reality en technologie zo ver gevorderd zijn dat mensen niet meer een scherpe scheiding tussen de echte wereld en de virtuele kunnen trekken. Iets is de virtuele wereld aan het corrumperen en de hoofdpersoon wordt daar tegen zijn wil in betrokken. Je volgt zijn avonturen en maakt mee hoe zijn blik op de wereld verandert en je gaat twijfelen aan wat echt is en wat niet, net als de personages in het boek.'

Waar kwam de inspiratie voor deze serie vandaan?

'Dat kwam vooral van twee films, natuurlijk de Matrix en Inception. Toen ik de Matrix zag, had ik een idee over hoe het verhaal zou gaan, ik verwachtte een bepaalde twist in de film, maar die kwam nooit. En dat is de twist geworden die in mijn boeken heel belangrijk wordt. Dat idee bleef in mijn hoofd zitten, en toen zag ik Inception en het gegeven van een droom in een droom. Dat past ook heel goed bij virtual reality. Als virtual reality zo realistisch is dat je het verschil tussen werkelijkheid en simulatie niet kunt zien, hoe kun je dan ooit weten of je niet toch in virtual reality zit. That freaks me out sometimes. Wie weet zitten we nu wel in een simulatie… Daar heb ik mijn verhaal op gebaseerd.'

Sommige van de personages in Survivalgame en de eerdere boeken zijn geen mensen, maar code.

'Ja, sommigen zijn kunstmatige intelligenties, die zo geprogrammeerd zijn dat het voor iedereen lijkt alsof ze deel uitmaken van een echte wereld. Ze hebben gevoelens en emoties, doen alles wat normale mensen ook doen. Voor mij voelt dat aan als iets dat over twintig jaar mogelijk zal zijn.'

En zijn die virtuele karakters ook echte personen?

'Ja, wat mij betreft wel. Ik zeg altijd tegen mijn fans: wat is de definitie van realiteit? Als je kunt denken, voelen, huilen en houden van, wie zegt dan dat je niet echt bent? Zelfs al heb je geen huid en organen; een lichaam, je bestaat.'

Je hebt een erg cinematische schrijfstijl. Is dat speciaal voor young adult geschikt, of zou je dat ook voor een volwassenenverhaal gebruiken?

'Dat zou ik absoluut voor elke leeftijdsgroep toepassen. Het zit in mijn karakter, mijn instinct is om zo te schrijven. Ik houd van films, ik visualiseer scènes, ik zie het voor me en moet het dan vertalen naar het geschreven woord. Hopelijk voelt dat ook zo als mensen mijn boeken lezen. En daarom voelde het ook natuurlijk om van De labyrintrenner een film te maken.

Ik hou ervan om tieners als hoofdpersonen te hebben, maar afgezien daarvan zou ik niet anders schrijven als ik een andere doelgroep op het oog zou hebben. Voor young adult houd ik me hier en dan een beetje in, om niet in de problemen te komen met scholen en dergelijke, maar ik probeer niet simpeler te schrijven. Dit is hoe het natuurlijk uit me komt.'

Stephen King

Ben je van plan om voor een andere leeftijdsgroep te schrijven? Of doe je dat al?

'Nu nog niet, maar ik heb wel plannen en ik ben bezig met een angstaanjagende roman, dat nog net young adult zal zijn, maar die ook de volwassen markt aan zal spraken. Meer dan mijn andere boeken.'

Is dat omdat jij wat anders wilt, of is het een natuurlijke ontwikkeling die bij het verhaal of bij je eigen ouder worden hoort?

'Een beetje van beiden. Ik wil al langer een stand alone boek schrijven dat heel eng is, iets wat in de hoofden van de lezers zal blijven hangen. Het is bijna een ode aan Stephen King. Het voelt als heel natuurlijk, dat het goed bij me past, maar we zullen zien hoe het gaat. Het wordt horror, spelend in onze tijd, met wat bovennatuurlijke elementen.'

Elke keer als je een serie schrijft, zijn de lezers die als young adults begonnen zijn aan deel 1, veel ouder zodra de serie afgelopen is. Je moet dus bijna opnieuw beginnen met het opbouwen van een publiek. Hoe ga je daar mee om?

'Dat is een van de uitdagingen van een young adult-schrijver. Als Stephen King een nieuw boek heeft, gaan zijn fans dat aanschaffen, dus hij heeft al een verkoopbasis voordat hij gaat promoten. Dat is bij young adult anders: je moet promoten om een nieuwe schare fans aan je te binden. Die geven weinig om je oude boeken, die uitkwamen toen ze nog te jong waren, die willen iets nieuws en fris. Dus ja, je moet deels opnieuw beginnen bij een nieuwe serie.

Maar tegenwoordig zijn er enorm veel volwassenen die ook young adult lezen, ik zou zeggen de helft van mijn publiek. Dus die heb ik al wel. De 'The Maze Runner'-film heeft het zowel makkelijker als moeilijker gemaakt voor deze nieuwe serie. Dit boek kwam drie weken voor de film uit. Dat hielp omdat mijn naam enorm veel in de aandacht kwam, het gaf het een natuurlijk platform. Maar tegelijkertijd trok het ook alle aandacht naar De labyrintrenner, ze verdwaalden in die serie en kwamen niet toe aan de nieuwe. Het is dus een aparte situatie, die niemand echt precies begrijpt, tenminste niet hoe je zoiets op z’n best kunt inzetten.

Wat wel blijkt is dat ik een core audience heb, die me zijn blijven volgen, ook al zijn ze opgegroeid.'

En wat denk je: is die groep klaar voor een volwassenenboek van jouw hand, of blijven ze bij je, omdat ze van young adult houden?

'Beide waarschijnlijk, maar ik denk dat ze ook echt wel op een volwassen boek zitten te wachten.'

Schurk

Hoe is het personage Kaine ontstaan?

'Ik wilde graag iemand die eerst een typische, kwade en machtige schurk zou lijken. Gedurende de drie boeken wilde ik lagen in hem onthullen, hem een verwarrender personage maken en tegelijkertijd makkelijker om mee mee te leven. De lezer moet zich met bepaalde kanten van hem gaan identificeren.

Ik houd ervan om met booswichten te spelen en ik ben nooit een fan geweest van de intens zwarte schurken. Darth Vader werd pas écht interessant, toen bleek dat hij misschien een goede kant had. Kaine is natuurlijk ontstaan en ontwikkeld, passend bij de verwarrende inhoud van het verhaal.'

En hoe zit het in dat kader met puur goede personages? Want je hoofdpersonen zijn niet zo grijs als de slechteriken.

'In De labyrintrenner had ik meer grijsgebieden aan mijn hoofdpersonen. In deze nieuwe serie ben ik gegaan voor jongeren met het hart op de goede plaats, al kunnen ze wel verleid worden door de donkere kanten van het VirtNet. In young adult-literatuur heb je meestal duidelijke helden. Ik wilde ze typische tieners maken, die in een moeilijke situatie terechtkomen. Belangrijk thema in de boeken is de liefde van de hoofdpersonen voor hun vrienden en familie. Ik ben zelf opgegroeid in een sterke familie en familie is erg belangrijk voor me. Dat zal zijn waarom ze zo ‘puur goed’ overkomen, omdat hun liefde voor elkaar een belangrijk thema is.'

De ouders van Sarah en ook sommige bijfiguren komen daardoor soms over alsof ze niet helemaal echt zijn. Ik ging twijfelen of ze niet misschien virtual reality personages zijn.

'Dat is ook een gevolg van dat ik gedurende de hele serie wilde dat de lezer zich afvraagt wat echt is en wat niet. Dat is nog een belangrijk thema: ook al is de serie nu afgelopen, je kunt je blijven afvragen wat in de echte wereld speelde en wat in virual reality. En in een wereld met dit soort technologie zal dat altijd zo zijn.'

Komt er een vervolg? Of een prequel?

'Ik heb een idee voor een vervolgserie. Een heel gaaf idee zelfs, maar ik wil eerst wat afstand nemen, een paar jaar, voordat ik met deze wereld verder ga. Veel meer dan De labyrintrenner biedt deze wereld mogelijkheden voor vervolgen. De situatie aan het einde van het derde boek is erg interessant en ik wil daar graag nog meer mee. Ik heb heel specifieke ideeën over vervolgen, we zullen zien hoe dat gaat.'

De eerste twee 'The Maze Runner'-films zijn uit. Hoe staat het met deel drie?

'Het filmen van deel drie begint deze week.'

En jij bent hier?

'Tsja… Ik ga er over een paar weken heen. Ze doen bijna alles zonder mij.'

Maar je hebt wel invloed op de films, toch?

'Ja, ze behandelen me uitermate goed. Ze laten me echt voelen dat ik erbij hoor. Tijdens het schrijven van het script hebben ze me een paar keer gebeld met vragen. De regisseur vraagt me ook dingen over de storyboards. En natuurlijk ga ik af en toe naar de set. Het is precies zoveel betrokkenheid dat ik er lichthoofdig en blij van wordt. Maar zij zijn de filmexperts.'

Het kan natuurlijk akelig misgaan. Dat hebben we ook weleens bij boekverfilmingen gezien.

'Ik realiseer me elke dag hoeveel mazzel ik heb dat het zo goed gaat en dat er kwaliteitsmensen aan mijn verfilmingen werken.'

En voor 'De sterfelijkheidsdoctrine', zijn de filmrechten daarvoor ook verkocht?

'We zijn op dit moment een filmdeal aan het uitonderhandelen. Dat betekent niet per sé dat de film er komt, maar ze lijken erg geïnteresseerd, dus we gaan zien waar het heen gaat. Zou heel gaaf zijn, het verhaal leent zich erg goed voor verfilming denk ik.'

Bitterzoet

Familie en de vraag of realiteit echt is, zijn belangrijke thema’s in deze serie. Zijn er nog meer belangrijke dingen die je aan je lezers wilt overbrengen?

'Ik probeer te voorkomen dat ik openlijk mijn mening of een boodschap aan de lezer opdring. Maar de dingen waar je als schrijver over nadenkt en in gelooft, sijpelen natuurlijk wel door in het verhaal. Mijn eerste doel is altijd: de lezer vermaken, even uit de normale wereld stappen.

Door te lezen kun je het leven door een andere lens zien. Verhalen zijn een uitstekende manier om je te verplaatsen in andere situaties en om na te denken over hoe jijzelf zou handelen. Loyaliteit en vriendschap zijn belangrijke thema’s voor mij. Liefde en opoffering. Of in elk geval opofferingsgezindheid, als dat nodig mocht zijn. Maar ik blijf liefst weg bij echte romances. Die zie je sowieso heel veel in young adult-verhalen en dat doe ik bij voorkeur niet. Natuurlijk is er wel aantrekkingskracht en liefde, maar het start niet met verliefdheid, het begint als een hechte vriendschap. Mijn hoofdpersonen zijn jarenlang vrienden geweest en hebben enorm veel meegemaakt, dat de vriendschap dan in liefde verandert is fijn, met een bitterzoet vervolg.'

Wanneer maakte je de overgang van part time schrijver, naar full time? Toen je succes kreeg, of al eerder?

'Toen ik De labyrintrenner verkocht aan Random House in 2008. Het was geen enorm voorschot dat ik kreeg, maar net genoeg zodat ik het risico aandurfde om mijn leven echt aan het schrijven te gaan wijden. Dat was een groot omslagpunt, vanaf daar ging het steeds beter en er kwamen buitenlandse en vertalingsrechtendeals.'

Was De labyrintrenner af toen je het boek verkocht? Of was het een concept?

'Het was een mix. Het was af en ik stuurde de eerste versie naar uitgevers. Maar die wezen het allemaal af. Toen realiseerde ik me wat er mis mee was, dus heb ik het herschreven. Nadat ik de eerste vijftig pagina’s herschreven had, wilde ik graag weten wat mensen er van vonden. Dus liet ik mijn agent dat stuk uitsturen naar uitgevers. Andere uitgevers en trouwens ook een nieuwe agent.

De uitgever van Random House vond het verhaal geweldig en deed een aanbod. En toen moest ik de rest ook nog herschrijven. Daar deed ik een paar maanden over. Ook dat vond de uitgever geweldig en ze bood me direct ook aan deel twee en drie uit te geven.'

Dus geen arme auteursperikelen voor jou?

'Nee, ik was een accountant. Dat verdiende prima, maar ik heb dat werk geen moment gemist. Tijdens mijn studie wilde ik al schrijver worden, maar ik heb gekozen om veilig te beginnen met een opleiding en een baan. Maar ik heb het nooit leuk gevonden om accountant te zijn. Als ik dat m’n hele leven had moeten doen, was dat een sneu leven geweest.'

Je eerste boeken waren meer fantasy, nu schrijf je in het dystopia en sciencefictiongenre en je zei net dat je ook de horrorkant op gaat.

'Ik ben inderdaad geneigd om steeds wat duisterder te gaan schrijven. Ik houd van enge films en horrorverhalen.'

Waar houd je dan precies van? Het bang zijn? Of het zien wat de personages doormaken?

'Ik hou er inderdaad van om angstig te worden gemaakt, ik hou van de huiveringen, het wachten tot er iets mis gaat. Maar mijn favoriete onderdeel van alle soorten storytelling is de menselijke aard, zien hoe ze reageren in situaties. Het vinden van een klein beetje licht in heel veel duisternis.'

Dus er moet ook een beetje hoop zijn in de duisternis? Want je zou ook volledig duister kunnen gaan.

'Ja, ik denk dat er bij mij wel ergens een sprankje goedheid moet zijn. Aan de andere kant, ik houd heel erg van series als Breaking Bad, waar de hoofdpersoon echt een slecht mens is. Het is fascinerend om te zien hoe iemand echt de kant van het kwaad kiest. Zo’n verhaal kan je laten voelen dat het OK is om een duistere kant te hebben, maar het kan ook het effect hebben dat je absoluut nooit die kant op zult gaan.

Ik leg me nergens op vast. Als ik behoefte krijg om volledig duister te gaan, dan zal ik dat doen. Elk verhaal is mogelijk.'  

Winactie

Benieuwd naar het derde boek in de reeks De Sterfelijkheidsdoctrine? Dashner signeerde enkele exemplaren van Survivalgame. Doe hier mee aan de winactie.