Interview Kurdo Baksi

Hij is klein en stevig, geblokt zelfs. Een sympathieke man met een open gezicht die van zichzelf zegt dat hij moeilijk kan luisteren. Al na korte tijd blijkt ook waarom. Baksi, die zich in een vreemd land waar moest maken, heeft alle kansen die hij kreeg en zelf creeerde, met beide handen aangegrepen. Hij is een organisator, een doener, een man die regelt en praat, geen man die luistert. Een karaktereigenschap die hij sinds zijn aankomst in Zweden heeft gebruikt voor de goede zaak: gelijke rechten voor alle mensen in Europa.

Anti racisme
Baksi is in 1956 geboren in het Turkse gedeelte van Koerdistan. Vanwege de politieke problemen kon zijn familie niet in Turkije blijven. “Daarom zijn we rond 1981 naar Zweden verhuisd. Daar heb ik een gelukkige jeugd gehad, Mijn ouders niet. Voor hen was het cultuurverschil te groot. Ze hadden ook graag teruggewild. Voor mij was Zweden een paradijs. Het onderwijssysteem was er zeer goed. Ik heb er veel talen kunnen studeren, o.a. Spaans, Frans, Italiaans. Als je geen geld hebt, kun je dat lenen van de overheid. In Turkije had ik die gelegenheid nooit kunnen krijgen. Toen ik 20 was ben ik mijn eerste eigen tijdschrift begonnen. Twee jaar later startte ik met Svartvitt, een ander tijdschrift, (Zwart wit), waarin ik pleitte voor gelijke rechten voor alle mensen en ik me afzette tegen racisme. Dat tijdschrift zou belangrijk blijken voor mijn kennismaking met Stieg Larsson.

Moord op Olav Palme
Toen ik in Zweden kwam was het een redelijk tolerant land. Maar er is veel veranderd. Toen Olav Palme werd vermoord was dat voor mij de reden om journalist te worden. Ik wilde over dat onrecht schrijven en over de groeiende intolerantie. In december 1989 is de immigratiepolitiek in Zweden ook ingrijpend veranderd. Ik was toen samen met veel andere immigranten naar de kerk gegaan en later hadden we een bijeenkomst om een algehele staking voor te bereiden. Daar schijn ik Stieg Larsson voor het eerst ontmoet te hebben. Dat vertelde hij me later. Ik kan het me niet herinneren maar dat is niet zo vreemd. Stieg was een heel erg verlegen iemand die hooguit goedendag zei en verder niets.
In mijn tijdschrift Svartvitt schreef ik destijds over de problematiek van de Europese landen en hun immigratiebeleid. Hoe de diverse landen en de mensen in die landen vreedzaam met elkaar konden leven, zonder dat individuen zich bedreigd hoefden te voelen. Het betekent ook een goede modus vinden voor het verschil in rijkdom. In principe zou het zo moeten zijn dat het niet uitmaakt tot welke klasse je behoort, van welke sekse je bent en van welke afkomst je bent. Iedereen hoort gelijke rechten te hebben. Dat is mijn ideaal dat ik uitdroeg in Svartvitt. In Holland hebben jullie zo je eigen problemen, maar jullie zijn wel verder met integratie dan Zweden. Kijk maar naar jullie nationale voetbalteam. Daar spelen heel veel donkere jongens in. Dat is niet het geval in het Zweedse team. Bij ons is het pas drie jaar geleden een beetje opengebroken. Niet omdat Zweden slecht zijn, maar ze hebben gewoon niet de lange internationale ervaringen die Hollanders wel hebben, mede door hun koloniale verleden.”

Veranderingen in Zweden
“Pas nu verandert er het een en ander in Zweden. Laat, ja. Maar Zweden is lange tijd een monocultuur gehad. De laatste 10 jaar zijn er zeker 14 mensen gedood vanwege hun etnische afkomst. Dat is een hoog aantal. Jullie hebben dan wel Geert Wilders. Die heeft een grote mond, maar hij gaat niet de straat op om met een geweer mensen dood te schieten. Kijk, ik heb respect voor iedereen. Maar in Zweden heb je een groep racisten die weliswaar niet groot in aantal is, maar die wel goed georganiseerd is en daarom erg gevaarlijk.
Dat was ook waar Stieg Larsson zich tegen afzette. Ik heb hem leren kennen toen hij me in 1992 belde om een afspraak te maken. De situatie was toen grimmig in Stockholm. Er was een man die op donkerharige vrouwen schoot, er was een tolk doodgeschoten en er waren tal van immigranten verwond geraakt. Larsson belde me om te zeggen dat ik gelijk had in mijn bewering dat Zweden stilstond, zonder immigranten. Hij zei dat hij weliswaar Zweed was, maar dat hij mee wilde doen aan de staking ten behoeve van rechten van immigranten. Hij kwam veel te laat op onze afspraak. Hij nodigde me uit om naar een lezing van hem over extreem rechts te komen luisteren. Dat heb ik gedaan.”

Larsson – grote betrokkenheid
Zijn betrokkenheid bij minderheidsgroeperingen, zijn grote gevoel voor rechtvaardigheid, zijn afkeer van racisme en ongelijkheid had Stieg van zijn moeder. Ook zijn vader hamerde erop dat iedereen gelijk is en dezelfde rechten heeft. Maar zijn moeder was echt een voorvechtster die streed tegen racisme en vocht voor gelijke rechten.
In het huisgezin Larsson was het moeder die het voor het zeggen had. Zij was een sterke persoonlijkheid. In Noord Zweden is de vrouw sowieso de spil waar alles om draait. Zijn vader was sociaal democraat, maar Stieg zelf was socialist. Pas aan het einde van zijn leven werd hij net als zijn vader sociaal democraat. Ikzelf heb helaas alleen de vader ontmoet. Zijn moeder en grootouders waren al dood.”

Stieg en Eva- geen affectie
“Ik ken wel zijn vriendin Eva heel goed. Ik heb haar in 1995 leren kennen. Stieg heeft haar in 1972 ontmoet tijdens een Vietnamdemonstratie. Het klikte tussen hen omdat zij beiden hetzelfde over dingen dachten. Het was dan ook, in tegenstelling tot wat kranten en tijdschriften beweren, veel meer een ideologische relatie dan een romantische relatie. Liefde was van ondergeschikt belang. In de negen jaar dat ik Stieg en Eva ontmoette, heb ik nooit gezien dat Stieg haar aanraakte of kuste. Ik heb nooit gezien dat hij een hand op haar arm legde ofzo. Hij toonde geen enkele affectie. Nooit hand in hand of arm in arm op straat. Geen tederheid. Niets, helemaal niets. In Zweden doe ik hier geen uitspraken over omdat daar een rechtszaak loopt over de nalatenschap van Stieg. Zijn vader en broer eisen het geld op dat hij nalaat en Eva ook. Omdat overal in de kranten te lezen staat dat Stieg zijn vader en broer nooit zag, is Eva de underdog. Het Zweedse systeem wil dat het geld naar de familie gaat omdat Stieg niet met Eva was getrouwd. Het publiek vindt dat natuurlijk onrechtvaardig. Hoe kan het dat de vrouw van wie je hield, met wie je het leven deelde, Eva dus, met lege handen achterblijft? Ik heb over die relatie niets in mijn boek geschreven. Ik voelde me niet vrij. Het is namelijk zo dat alles wat ik schrijf voor de rechtbank als bewijsmateriaal gebruikt had kunnen worden.”

Love Swedish style
“Ik kan er ook niet goed over oordelen. De relatie tussen Stieg en zijn vader en broer was typisch Zweeds, heel koel en afstandelijk. Ze wensten elkaar prettige kerstdagen enzo, en verder belden ze elkaar nog 1 of hooguit 2 keer per maand. Voor mij, als man uit het zuiden, was dat heel vreemd. Ik kom elke dag bij mijn vader en moeder. Het is zo typisch Zweeds, dat koele tegenover elkaar. Dat gold ook voor Stiegs relatie met Eva. Ze werkte de laatste anderhalf jaar buiten Stockholm en woonde in die tijd niet bij Stieg. Verder was Stieg de laatste 2 jaar alleen maar aan het schrijven. Moeilijk voor een rechter om aan te geven aan wie Stieg zijn geld had willen nalaten, als hij slim genoeg was geweest om een testament te maken. Stieg was alleen met de zaken bezig die hij vond dat hij moest doen. Hij was niet bezig met vriendschap, liefde of familie. Alles was ondergeschikt aan zijn idealen en zijn schrijverschap. Hij werkte van ´s ochtends vroeg tot diep in de nacht. Hij had geen privéleven. Hij heeft zichzelf verwaarloosd voor zijn idealen. Ik kon zo goed met hem opschieten omdat ik zijn idealen deelde en ook hard werkte. Nu niet meer. Nu besteed ik meer tijd aan mijn familie. Ik moest wel. Ik kreeg een burn out en heb geruime tijd in het ziekenhuis gelegen. Die alarmklok heeft Stieg nooit gehoord. Hij was een onvermoeibare workoholic die ´s nachts gewoon doorschreef en die leefde op junkfood en sigaretten. De prijs die hij moest betalen was meteen de hoogste, geen heftig ziekbed, maar de dood.“

Millenniumtrilogie
“Overigens worden er, nu Stieg dood is, de meest vreemde geruchten de wereld ingeslingerd. Zo zou hij zijn boeken niet zelf geschreven hebben. Nou, laat me je dit vertellen, hij heeft elke letter in de boeken waar zijn naam opstaat, zelf geschreven. Zeventig procent van de namen die in zijn boeken voorkomen zijn bestaande namen in Zweden en geen fictie. Hij beschrijft zelfs mensen uit zijn jeugd. Eigenlijk kan je een groot deel van Stiegs leven reconstrueren aan de hand van de personages en de namen die in zijn boeken voorkomen. Ikzelf kom in het 3e boek voor. Daar is een dialoog opgenomen van een van onze gesprekken, zonder dat ik wist dat hij gebruikt zou worden. Niemand heeft hem geholpen bij het schrijven van zijn boeken. Alleen zijn redacteur die heeft geholpen bij het inkorten van zijn boeken heeft enige zeggenschap gehad over de inhoud.”

Bekend en toch onbekend
In het boek van Baksi verzucht deze dat hij ondanks de hechte vriendschap met Stieg vrijwel niets over diens leven voor zijn twintigste jaar weet. `Maar, ik heb er nog eens over nagedacht en zo bijzonder is het ook weer niet. Ik kende hem niet voor zijn twintigste. En als je iemand op latere leeftijd ontmoet, ga je samen de kroeg in, pakt een biertje en zegt dan: “Nou, vertel eens wat je in je jeugd allemaal hebt gedaan. Heb je ooit iets gestolen? Heb je in de gevangenis gezeten? Nee, je gezamenlijke leven begint pas vanaf het moment dat je elkaar leert kennen. Ik heb veel vrienden over wie ik dagelijks dingen in de krant lees, die ik niet wist. Bovendien was Stieg erg introvert en verlegen. Hij was niet iemand die uit zichzelf persoonlijke dingen vertelde.”


Heldenstatus
“Het probleem voor mij als vriend is dat Stieg Larsson inmiddels zo beroemd is, dat alles wat ik zeg, positief of negatief, bekritiseerd zal worden. Zijn boeken zijn nu in 44 talen vertaald, er zijn 3 films van zijn boeken gemaakt. Hollywood heeft de rechten gekocht om de films zelf opnieuw te mogen maken. Over enkele jaren zijn de totaalopbrengsten waarschijnlijk meer dan 500 miljoen dollar. Van een dergelijke grootheid maakt het publiek haar eigen imago. In Zweden is Stieg Larsson beroemder dan Abba ooit was. Hij is een nationaal symbool. Overal waar je komt in Zweden zie je afbeeldingen van zijn boeken of van hemzelf. Hij wordt zo bejubeld dat niemand wil horen dat hij een gewoon mens was, met sterke en met zwakke punten. En alleen die allerzwakste punten, de sigaretten en de junkfood worden aanvaard. Dat geeft zijn heldenstatus extra allure, zoals het dopinggebruik van alle te vroeg gestorven popidolen. Grote artiesten mogen slecht leven als excuss gebruiken, omdat ze artistiek zijn.”

Stieg en de dreiging
“Als ik hem zou moeten beschrijven zou ik zeggen dat hij 60% zijn hoofdpersoon Liesbeth Salander is, 30% de charmante journalist Mikael Blomkvist, 5% Daila Lama en 5% Che Guavara. Hij is de man van sigaretten, pizza's, slecht eten, vrijwel niet slapen. Maar hij had ook strenge ethische normen, hij was ongelooflijk dapper. Stieg is tijdens zijn leven zo onnoemelijk veel keren bedreigd. En dat was serieus. Er heeft eens een man met een doorgeladen pistool staan wachten bij zijn uitgever. Hij was niet bang en bleef altijd positief. Vergevingsgezind ook. Maar aan de andere kant was hij de Che Guavara van het Noorden. Hij had genoeg van bepaalde onrechtvaardigheden. Hij wilde de wereld veranderen. Nu. Hij geloofde in mensenrechten, wilde zijn huis en haard verlaten om in Afrika mensen te gaan helpen. Hij vocht voor die rechten in Ethiopië, in Grenada, in Kenia. En overal waren mensen die hem graag hadden willen vermoorden.”

Expo samen met Svartvitt
Op een bepaald moment vroeg Stieg of zijn tijdschrift Expo en mijn tijdschrift Svartvitt konden samengaan. Voor hem was het uit financiele nood. Maar het was een goed idee. We voegden de tijdschriften samen, kregen veel publiciteit en meteen ook dozen vol bedreigingen, onder andere van extreem rechts. Ik vroeg beveiliging aan. Ik had elke maand een vergadering met de Zweedse geheime politie. Ik had twee huizen waartussen ik pendelde zodat men nooit wist waar ik was. Ik sliep drie jaar lang in steeds wisselende hotelkamers en ik had een stel bodyguards. De geheime politie checkte elke morgen mijn post. Ik heb dat alles ook aan Stieg aangeboden. Maar hij weigerde. Hij was dapperder dan ik. Ironisch, een schichtige, blonde, Zweedse man die moediger is dan een man uit Koerdistan. Ik was minder dapper maar ik voelde wel een extra verantwoordelijkheid voor de tijdschriften die veel geld kostten en waarin meerdere mensen schreven die ook voor de goede zaak opkwamen. Stieg had een hekel aan autoriteiten en aan de politie. Dus wilde hij niets weten van bescherming door die autoriteiten.”

Geheim leven
Stieg Larsson was niet alleen verlegen, hij was ook een man die geheel zijn eigen leven leidde. Overdag was hij journalist. ‘s Nachts was hij misdaadauteur. Niemand wist dat hij bezig was aan een monumentaal werk. Baksi: “Tot 2002 wist ook ik niet dat hij bezig was met het schrijven van zijn trilogie. Je zou denken dat je als vriend dolgraag wilde vertellen waar je mee bezig was, maar zo was Stieg niet. Ook als we een biertje dronken had hij het er niet over. Als ik in zijn schoenen had gestaan had ik er met iedereen over gesproken, een uitgever geveld en er een paar goede diners aan overgehouden. Stieg zweeg echter in alle talen. Hij had het wel aan twee uitgevers aangeboden, maar die weigerden het. In 2003 vroeg hij me of ik de boeken wilde lezen. Ik dacht dat het om documentaire boeken ging. Ik had geen flauw idee dat hij misdaadromans had geschreven. De rest is geschiedenis. Ik ben blij dat ik een strijdvaardig en dapper man als Stieg heb gekend, dat ik deel heb mogen uitmaken van zijn geschiedenis. Je kunt mijn boek dan ook zien als een eerbetoon. Hij heeft het verdiend.”