Interview /
Interview Linda Jansma
Linda Jansma: 'Ik denk dat ik het onderwerp heb gekozen omdat ik nogal maatschappelijk bij dingen betrokken ben.'De fontein in het centrum van Almere is verdwenen. Daarvoor in de plaats schriele waterstraaltjes die met enige regelmaat haperend uit de grond omhoogkomen. Het heeft iets treurigs. Symbolisch is het wel, want het gesprek met sterdebutante Linda Jansma gaat over haar mooie, maar allesbehalve vrolijke debuutroman. In Caleidoscoop wordt de man van de vrouwelijke hoofdpersoon, de 32-jarige Janine Burghout, vermoord. Wat volgt is een lang rouwproces, afgewisseld met uiterst pijnlijke terugblikken op een verleden vol angst en geweld. Linda Jansma is de Nederlandse Joy Fielding. Ze schrijft over vrouwen die zich, ondanks pijn en tegenslag, een weg terugvechten in de maatschappij. Sterke vrouwen die niet buigen. Nooit.
Problematische jeugd
Linda Jansma (1967) kan net als de personages uit de boeken van Joy Fielding putten uit genoeg problemen en pijn om het leven tot een uitdaging te maken. Zij heeft de nodige tegenslagen moeten overwinnen om te komen waar ze nu is. Ze werd geboren in Amsterdam waar zij tot haar dertiende woonde. Vanwege een kwaal die haar vaak in het ziekenhuis deed belanden, verhuisde ze op doktersadvies met haar familie naar Almere, waar ze nu al 30 jaar woont. Niet alleen haar gezondheid liet te wensen over, ook haar carrière verliep met horten en stoten. “Ik ben iemand van twaalf ambachten, dertien ongelukken. Studeren heb ik nooit gedaan. Dat mocht niet van mijn moeder. Ik mocht van haar ook niet naar de havo. Ik moest naar de mavo.”
Na de middelbare school volgde Linda gedeeltelijk een opleiding tot apothekersassistente. Toen de apotheek werd overgenomen verloor ze haar baan en kwam ze op een kantoor terecht waar ze acht jaar werkte. “Dat was de vreselijkste tijd van mijn leven. De muren kwamen op me af. Toen mijn moeder ziek werd, ben ik gestopt met werken om haar te verzorgen. Later ben ik een cursus gaan doen om hondentrimmer te worden.” Linda slaagde en startte een hondentrimsalon, waar ze tweeënhalve dag per week in werkt.
Nachtclub
“Het verhaal van Caleidoscoop draait om Janine, een vrouw met een pijnlijk verleden, die nu getrouwd is met Albert, de liefde van haar leven. Samen runnen zij een nachtclub. Als Albert vermoord wordt is Janine radeloos en probeert de waarheid achter zijn dood te achterhalen.
Linda: “Oorspronkelijk had het verhaal een andere opzet. Ik had op de tv een uitzending gezien over een club, zoiets als Panama in Amsterdam. Het leek wel een leuke plek om een verhaal omheen te maken. Het verhaal draaide om een eigenaresse van een club die een man had die zonder dat ze het wist de club gebruikte als dekmantel om drugsgeld wit te wassen. Die verhaallijn heb ik laten schieten, omdat ik het te clichématig vond. Op een gegeven moment was ik in Frankrijk waar ik een artikel las over prostituees in Utrecht en het pasjessysteem dat men wilde instellen. Het was net het moment dat ik op zoek was naar het verleden van mijn vrouwelijke hoofdpersoon, voor de nieuwe opzet van mijn boek. En toen kwam het idee bij me op om iets met loverboys te doen, maar dan op een andere manier. Als je nu een boek over loverboys leest dan gaat het over het heden, desnoods het verleden. Maar je leest nooit een verhaal over een vrouw die na haar loverboy-periode haar leven opnieuw vorm heeft gegeven. Later las ik nog een artikel over hetzelfde onderwerp en toen besloot ik definitief om mijn verhaal om te gooien. Ik heb alles weggegooid wat ik had geschreven en ben opnieuw begonnen.”
Caleidoscoop verscheen in 2010 bij uitgeverij Verbum Crime en werd onlangs genomineerd voor de Schaduwprijs voor beste debuut.Loverboy-thema
Het loverboy-thema dat tijdens het verhaal een steeds grotere rol gaat spelen, komt voort uit Linda’s behoefte om de realiteit van het kwaadaardige fenomeen wat meer te benadrukken.
“Ik vind dat de rol van meisjes vaak op een verkeerde manier aan bod komt. Er wordt vaak geschreven dat het de eigen schuld is van de meisjes dat ze aan zo’n foute knul blijven hangen. Maar in de realiteit is dat niet zo. Ik heb contact gezocht met de Stichting Stop Loverboys Nu en daar heb ik verhalen gehoord waar ik nachten van wakker gelegen heb. Je houdt het niet voor mogelijk dat die meisjes, die slachtoffer zijn, vaak de schuld krijgen als ze voor de rechter verschijnen. Want de loverboys die de meisjes uitbuiten en aan anderen aanbieden, zeggen dat de meisjes het zelf wilden. Bewijs dan maar eens het tegendeel. De Stichting Stop Loverboys Nu vangt de meisjes op en brengt hen in veiligheid, soms zelfs over de grens. Ik heb met één van de meisjes intensief gecorrespondeerd en daaruit blijkt dat de meisjes die ooit slachtoffer zijn geweest van een loverboy dat verleden hun hele leven met zich meedragen. Ze blijven hun leven lang bang dat die jongens terugkomen. Die traumatische impact die het heeft wilde ik in mijn boek verwerken.”
Prostitutie
Naast het loverboy-thema heeft Linda zich ook over de prostitutieproblematiek gebogen. “Het paste gewoon in mijn verhaal en onderzoek doen is altijd leuk. Kijk, zolang de meisjes het uit eigen vrije wil doen is er niets aan de hand, dan is het hun eigen keuze. Maar meestal zitten de vrouwen nooit zomaar in dat vak. De redenen zijn meestal nooit vrolijk van aard. In mijn boek draait het om het 16-jarige hoertje Jenny dat met een politieagent naar bed gaat. Maar meestal zijn de jongere meisjes slachtoffer van een loverboy en zijn de vrouwen in de prostitutie wat ouder en worden zij uitgebuit door pooiers. Veel onderscheid is er eigenlijk niet. In beide gevallen is sprake van dwang, dus onvrijwilligheid en beide zijn dus tragisch en verwerpelijk.”
Bang voor intimiteit
In Caleidoscoop komen veel emoties vrij. Hoofdpersoon Janine rouwt het hele boek door om haar vermoorde man Albert. Zij is doodsbang voor het verleden. Zij heeft veel meegemaakt, is flink beschadigd en kan volstrekt niet tegen alleen zijn. Maar ook andere personages, onder wie rechercheur Mischa, zijn getekend door het verleden en zijn eenzaam.
Verder zijn veel personages bang voor intimiteit. Wie zo diep doorvoelt over pijn en eenzaamheid schrijft moet zelf ook het een en ander hebben meegemaakt. In het geval van Linda Jansma blijkt het te kloppen.
“Van mijn vierde tot mijn veertiende jaar heb ik veel in het ziekenhuis gelegen. Ik had nierklachten die jaarlijks terugkwamen. Meestal werd ik in november ziek en dan lag ik tot januari in het ziekenhuis. Op de een of andere manier trok het dan weer weg en had ik een poos geen last. Toen ik veertien was, kwam ik bij een arts in Amstelveen die me heeft laten opnemen en die uiteindelijk mijn blindedarm eruit heeft gehaald. Daarna ben ik nooit meer ziek geweest. Die ziekte heeft natuurlijk veel invloed gehad op mijn leven. Ik was veel alleen. In de maanden dat ik in het ziekenhuis lag, zag ik mijn ouders weinig. Het was in mijn tijd voor ouders alleen toegestaan om van 4 tot 5 uur langs te komen en ’s avonds van 7 tot 8. Dat was het. Ik zat ’s avonds uit het raam te kijken tot mijn vader op zijn fietsje langskwam. Na zijn bezoek zwaaide hij nog even bij de slagboom en dat was het. Ik was altijd alleen, altijd op mezelf aangewezen. Zoiets vormt je karakter. Ik zit het meeste thuis, ga niet vaak weg en maak moeilijk vrienden. Het duurt ook een hele poos voor ik iemand vertrouw. Dat heeft voor een groot deel te maken met de wijze waarop het verplegend personeel vroeger met kinderen omging. Dat was niet leuk. Ik vertrouwde het allemaal niet en dat heb ik nog steeds. Daar kwam bij dat mijn moeder heel bezitterig was. Als ik uit het ziekenhuis was, mocht ik nooit ergens naartoe. Het kan dat het een vorm van bescherming was hoor. Ik kan het haar alleen niet meer vragen. Ze is nu 15 jaar dood. Ze zal het niet kwaad bedoeld hebben, maar ze sloeg er te ver in door. Het gevolg was dat ik me in mijn eigen wereld terugtrok. Mijn drie jaar oudere zus leerde me al heel vroeg lezen. Nog voor ik vijf was, las ik zelfstandig Jip en Janneke. Thuis mocht ik niet lezen van mijn moeder. Dat vond ze ongezellig. Dus moest ik het stiekem doen, ’s avonds in bed. Geen meisjesboeken, maar spannende boeken, o.a. De Vijf. Vier kinderen en een hond die misdaden in het dorp oplossen. Pas toen ik ouder werd, ben ik veel gaan lezen. Het schrijven is eigenlijk daar in dat ziekenhuis begonnen.”
Hoofdpersoon
De hoofdpersoon in Caleidoscoop is dus de 32-jarige Janine Burghout, die ondanks haar verleden, met veel succes een club runt. Ze heeft een dochter Nicole en wordt in het boek de weduwe van Albert. Volgens Linda Jansma is Justine een gesloten, daadkrachtige vrouw met een goed zakeninstinct. “Ze is heel zelfstandig, maar toch ook heel afhankelijk. Ze kan eigenlijk niet zonder haar man, die haar vroeger uit een nare situatie gehaald heeft. Ze steunde zwaar op hem, maar dat mocht niemand weten. Ze is bang voor haar verleden en bang dat er iets met haar dochter gebeurt, zoals elke moeder dat wel voelt. Verder vind ik het moeilijk om haar te beschrijven omdat het verhaal en de karakters tijdens het schrijven vorm krijgen en ik er van tevoren niet zo over nadenk.”
Obsessies
Als er één boek is waarin obsessies een allesoverheersende rol spelen dan is het Caleidoscoop. Het ene personage is geobsedeerd door liefde, de ander is geobsedeerd door angst, een derde geobsedeerd door de gedachte aan wraak, een vierde door een obsessie voor bezit. Linda geeft het ruiterlijk toe. “Ik zag eens een aflevering van Criminal Minds. Daarin werd uit de doeken gedaan welke stadia iemand doorloopt om tot een obsessie te komen. In geval van liefde annex verliefdheid is het eerste stadium “ingebeelde liefde”, dan wordt het dwangmatigheid, dus “obsessie” en daarna wordt het “destructie”. Daar heb ik mij dus aan vastgehouden tijdens het verhaalverloop. Een aantal personages in het boek zie je die stadia doorlopen, een goed voorbeeld is rechercheur Mischa.”
Titel
De titel van Linda’s boek Caleidoscoop was oorspronkelijk een werktitel. Caleidoscoop is een speelgoedkijker waarmee je al draaiende verschillende kleurige vormen over elkaar laat schuiven.
Linda: “Het verhaal heeft een aantal wendingen die steeds een ander perspectief opleveren. Dat is het uitgangspunt.”
Voor Janine de hoofdrolspeelster zijn het de mannengezichten uit verleden en heden die in elkaar overvloeien, terwijl pijn en angst uit het verleden overvloeien in angst en verdriet in het heden. Maar Linda geeft eerlijk toe dat zij geen goede verzinner is van titels. “Eigenlijk is het een werktitel die nooit veranderd is, haha.”
Tweestrijd verschijnt half juli 2011.Volgende boek
“Schrijven doe ik eigenlijk overal en altijd. Ik neem mijn laptop overal mee naartoe, ook naar de hondentrimsalon. Zodra ik een idee krijg schrijf ik het op. Momenteel ligt er een boek klaar, Buitenspel, het eerste boek dat ik schreef, dat gaat over een ontvoerd kind. Maar dat moet nog aangepast worden. Verder ben ik bezig met Tweestrijd dat komende zomer zal verschijnen. Dat gaat over huiselijk geweld in de rijkere kringen. Mijn vrouwelijke hoofdpersoon Hanna zit daar al een aantal jaren in vast. Ze wordt zo gemanipuleerd door haar gewelddadige man dat ze, ondanks alles wat hij haar aandoet, toch niet bij hem weg wil. Ze geeft zichzelf zelfs de schuld van zijn agressiviteit. Op een gegeven moment komt er een ander stel tegenover hun wonen, waarvan de vrouw op een gegeven moment vermoord wordt. En dan gaat de mishandelde vrouw denken dat haar man het gedaan heeft. Of dat zo is? Dat kan ik natuurlijk niet verklappen.
Ik denk dat ik het onderwerp heb gekozen omdat ik nogal maatschappelijk bij dingen betrokken ben. Ik erger me aan zaken als het loverboy-gebeuren en aan huiselijk geweld. Je kan er zo weinig tegen doen. Maar ik kan er natuurlijk wel een beetje aandacht voor vragen door er over te schrijven. En dat doe ik dan ook. Hopelijk werkt het en gaan mensen uit de omgeving van slachtoffers wat sneller aan de bel trekken als ze vermoeden dat er sprake is van huiselijk geweld.”
