Interview Mari Jungstedt

Ze is een wervelwind met een levendig gezicht dat duizend emoties per minuut vertoont. De innemendheid ten top. Nieuwsgierig en alert. Een journaliste die talloze prominenten heeft geïnterviewd, even behendig is in het stellen van vragen als in het beantwoorden daarvan. Haar lange periode als model en tv-presentatrice heeft haar niet hooghartig gemaakt. Hoewel ze gewend is aan de tv-lampen, aandacht en complimenten, kent ze ook de keerzijde van de roem. Op het moment dat persoonlijke zaken ter sprake komen is ze ten volle bereid haar diepste zielenroerselen op tafel te leggen: haar moeilijke jeugd, eenzaamheid, het alcoholisme van haar vader en de geestesziekte van haar moeder. Een zeldzaam openhartig en intiem gesprek met een vrouw die verslaafd is aan schrijven, maar niet houdt van te lang binnen zitten.

Jeugd
Mari Jungstedt verontschuldigt zich voor het feit dat ons geplande gesprek van een jaar daarvoor niet door kon gaan vanwege ziekte van haar moeder. Als goedmaker biedt ze me met verlekkerde ogen een koekje aan. “Hmm, happy cookie, wil je er ook een?” Sterkere mannen dan interviewer zijn voor een dergelijk aanbod bezweken. Het cookie is overigens het enige dat happy is gedurende het begin van het gesprek dat gedomineerd wordt door de jeugdervaringen van Mari Jungstedt. Ze is verrassend open. “Ik ben geboren in 1962. In Stockholm. Ik ben opgegroeid met mijn broer en zuster en mijn moeder. Ik heb mijn vader niet zo lang meegemaakt. Mijn ouders zijn gescheiden toen ik een jaar of negen was. Mijn vader was een alcoholist, dus dat was best zwaar. Mijn vaders alcoholisme drukte een zwaar stempel op het gezin. Ik was best goed op school, maar een moeilijk kind. Dat kan niet geheel los gezien worden van de situatie natuurlijk. Ik voelde me in de steek gelaten. Eenzaam. Maar goed, ik heb het overleefd. Na de middelbare school wilde ik twee dingen: reizen en de journalistiek in. Ik ben begonnen met reizen. Als een toergids heb ik de hele wereld rondgereisd. Ik ben naar de voormalige Sovjet Republiek geweest, naar Mexico. Ik heb Spaans gestudeerd en ben met hele groepen door Zuid Amerika gereisd. Maar ook in Zweden heb ik mensen door alle kerken en kathedralen geleid en ik denk dat ik toeristen elke denkbare Scandinavische fjord heb laten bewonderen.

Baby op school
“Tijdens al dat reizen had ik besloten om toch journaliste te worden. Op mijn 28e ben ik naar de School voor Journalistiek gegaan. Ik had mijn roeping gevonden en dat maakte me behoorlijk zelfverzekerd. Ik schreef toen al korte verhalen en al mijn leraren moedigden me aan daarmee verder te gaan. In die periode begonnen veel dingen door elkaar te lopen. Ik heb tijdens mijn studie mijn man ontmoet. Hij zat in dezelfde klas als ik. Hij komt van het eiland Gotland, waar ik zo vaak over schrijf. Na het tweede studiejaar raakte ik zwanger. We hadden geen flauw idee hoe dat nu moest met verder studeren. In diezelfde periode had ik voor het vak tv-journalistiek stage gelopen bij een tv-station. De programmaleider bood me aan een show te gaan doen voor de lokale televisie. Daar ben ik op in gegaan. Dus ik had mijn eigen show terwijl ik nog op school zat. Plus een baby. Gelukkig woonden we op loopafstand van de school en kreeg ik van de schoolleiding toestemming om de kleine mee naar school te nemen. Dus toen de baby 1 maand oud was, namen we haar mee naar school. Zat ze op mijn schoot. Wel grappig, ik denk dat dat alleen in Zweden kan. Tussen de middag gingen we snel naar huis om eten te maken en de baby te verschonen. Het was een idiote toestand, maar het werkte wel. Mijn man en ik zijn allebei geslaagd en de baby was uitermate zoet.”


Radio
“Het lijkt wel of mijn beginjaren worden gedomineerd door werk en zwangerschap, want ik was net zwanger van de volgende baby toen ik bij een van de meest prestigieuze radiostations kon gaan werken. Dat was toen echt een bijzonder drukke tijd. Bovendien werd het allemaal erg krap in het appartement waar we woonden. We hadden niet veel geld, maar van het geld dat we hadden kochten we een zomerhuis, heel klein, maar prachtig gelegen aan een meer, net buiten Stockholm. Gelukkig was mijn man bouwvakker geweest voordat hij journalistiek ging studeren. Dus hij heeft eigenhandig steeds meer kamers aan het huis gebouwd. Het werd groter en groter. Maar hij wilde wel dat ik meehielp met inrichten, verven enz. Ik kreeg het steeds drukker. Ik was als nieuwslezeres gevraagd, als anchor woman, voor de nationale televisie. Ik had het zo druk dat ik nauwelijks kon ademhalen, laat staan dat ik kon schrijven.
Maar toen het huis min of meer af was, waren de kinderen al wat ouder. Ze gingen overdag naar school. En eindelijk kreeg ik wat vrije tijd. Tussen haakjes dan, want als je voor de televisie werkt maak je erg lange uren. Je gaat ’s ochtends vroeg de deur uit en komt er ’s avonds laat pas weer in. Ik ben toen op een gegeven moment wat minder frequent gaan werken, zodat ik in ieder geval om de dag kon gaan schrijven aan wat mijn eerste thriller, Die je niet ziet. Dat was in 2002.”


Helden
In de introductie van het boek Verwrongen levens schrijft Mari Jungstedt de opdracht: “Voor mijn helden, elke dag weer: Cenneth, Belle en Basse. Ofwel man en kinderen. Spreekt hier enig schuldgevoel van de moeder die weinig tijd aan haar kinderen besteedt?
“Een beetje wel ja, omdat ik zo vaak te weinig aandacht aan hen besteed en ze toch niet klagen. Met name tijdens het schrijven van mijn eerste 2 boeken was ik fulltime aan het werk. Je krijgt niet voor niets. Een boek schrijven kost veel inspanning. En ik had mijn tv-werk er nog naast. Ik werkte elk weekend. De zorg voor het huishouden en de kinderen kwam grotendeels op mijn man neer. We besloten dat we de situatie drie boeken zouden aanzien. Dan zou ik eventueel andere werkzaamheden kunnen opgeven, fulltime schrijver worden en weer kunnen terugkeren naar een normaal leven. En de kinderen zijn ook zo lief geweest. Ze kwamen mijn studeerkamer binnen en zeiden hoi mama, we zijn thuis en gingen dan dingen voor zichzelf doen. Het was tegenstrijdig. Omdat ik schreef was ik veel thuis en was ik ook volledig aanspreekbaar. Maar aan de andere kant had ik het te druk om als een goed moeder met pleisters klaar te staan aan de zijlijn bij elke voetbalwedstrijd. Niet dat ik de kinderen heb verwaarloosd, maar ja, je moet opofferingen maken. Daarom zijn het helden.”


Televisietijd
Een schrijver ziet het merendeel van de dag de vier muren van een werkkamer. Dat is andere koek dan de levendige wereld van de televisie. Is het mogelijk om dat vorige leven geheel vaarwel te zeggen. “Oh, ik ben nog steeds gek op televisie. Het meeste hield ik van de spanning. Het muzikale riedeltje, tiedeliedelie, prommm, het aftellen, 3,2,1, kamera loopt aktie. En dat je dan nooit precies wist wat er ging gebeuren. De sfeer, de nervositeit, maar ook het teamwork, ik was er dol op. Ik werkte bij de nieuwsrubriek als nieuwslezeres met zoveel mensen samen. En die tijdsdruk, sommige mensen gruwen bij de gedachten, maar ik genoot ervan. Heerlijk als er wat druk op de ketel staat. Ik vond het ook heerlijk om ’s ochtends te vergaderen en te besluiten wat we die dag voor items zouden gaan maken. Om vervolgens op stap te gaan, weer naar iets nieuws. Die afwisseling. Aii, tsja. Praten met de cameraman, hoe dingen er het mooiste of het meest sprekend op zouden kunnen komen. En dan terugkomen en samen met de editor de goede fragmenten uitkiezen en een item in elkaar zetten. Het creatieve proces, daar was ik aan verslaafd. Maar goed, van elke verslaving kan je afkomen.”


Aandacht & complimenten
Een presentatrice bij de tv wordt constant omringd door mensen die complimenten maken en die dingen voor haar willen doen. Hoe is het om zonder die aandacht te moeten leven?
“Ik ben nooit bij de tv gegaan vanwege de aandacht of om mijn ego te laten strelen. Ik ben gek op journalistiek, zowel voor de krant als voor de radio als voor televisie. Dat was wat ik leuk vond. En aandacht en complimenten? En ook al ben ik een vrouw en is niets vrouwelijks mij vreemd, ik hoef niet steeds in de spotlights te staan. Als je voor de tv werkt moet je steeds veel geven. Meer geven dan ontvangen. Dat kost veel energie. Ik vind het ook heerlijk om alleen te zijn. Anders zou ik ook niet kunnen schrijven. Toen ik voor de televisie programma’s presenteerde moest ik er altijd op zijn mooist uitzien. Dat betekende dat ik de hele tijd de aardigste complimenten kreeg. Nu ik fulltime schrijfster ben, verkeer ik in de luxe dat ik dagenlang op zijn allerlelijkst achter mijn pc kan zitten schrijven. Natuurlijk, ik ben een vrouw en wat complimenten nu en dan zijn altijd meegenomen. Achter mijn pc kan ik die vergeten. Daarom kleed ik me na een paar dagen schrijven weer op z’n paasbest aan en ga naar buiten, mensen ontmoeten. Dan smaken de complimenten extra zoet. Vorig jaar vergat ik, in mijn haast om weer mensen te ontmoeten, om mij op te maken en leuk te kleden. Het was een les in nederigheid. Iedereen vroeg of ik ziek was.”


Research in seksclub
Mari Jungstedt praat nog geruime tijd vol nostalgie over haar televisietijd. Ze heeft veel geleerd en die kennis komt haar uitstekend van pas bij het schrijven van haar thrillers.
“Voor de televisie leer je goed een verhaal te vertellen, de hoofdlijnen goed vast te houden, de shit weg te laten. Ik schrijf ook heel beeldend, in die zin dat mijn verhaal in hoofdstukken is onderverdeeld, zoals een item of een documentaire in scènes is onderverdeeld. Ik schrijf ook hele korte hoofdstukken. De locatie en het beeld wisselen snel. Dat houdt de vaart erin. Ik houd van veel scènewisselingen en van cliffhangers aan het einde van een hoofdstuk. Mijn drama is dan ook gebaseerd op drama zoals we dat voor de tv opbouwen.
Het belangrijkste is natuurlijk de research. Als journaliste ben je gewend om grondig te researchen voordat je je verhaal opbouwt. Dat doe ik ook voor mijn thrillers. Het brengt je op de meest vreemde plekken. Voor Verwrongen levens heb ik een kijkje genomen in een seksclub. Zo’n volstrekt foute club waar op grote schermen pornofilms te zien waren en waar je vanachter glas, dat aan een kant doorzichtig was, kon kijken naar homoseksuele mannen die met elkaar bezig waren. Als vrouw word je daar niet vrolijk van, maar ik moet zeggen dat ik de sfeer nooit van zijn leven had kunnen beschrijven zonder die club gezien te hebben.”

Ethische problemen
Een van de hoofdpersonen in de psychologische thrillers van Mari Jungstedt is commissaris Anders Knutas. Een ander prominent karakter is de vasthoudende verslaggever Johan die getrouwd is met Emma. Met name de scènes met Johan hebben een hoog authenticiteitgehalte. “Voor zijn ervaringen kan ik natuurlijk putten uit mijn eigen ervaringen als tv-journalist. Geloofwaardiger kan het niet. Ik laat hem niet alleen heel natuurgetrouw de dagelijkse handelingen doen die een journalist nu eenmaal doet, maar hij is ook een goede kapstok om allerlei ethische problemen aan op te hangen. Want daar ben je als journalist continu mee bezig. Elke dag moet je ethische en morele beslissingen nemen. Johan moet dat ook doen. In Verwrongen levens vraagt hij zich bijvoorbeeld af of het moreel verantwoord is om een foto in de krant te laten zetten van een burger die in de stadspoort opgehangen is. Een luguber gezicht. Moet je lijken willen tonen aan de lezers van een krant? Daar waar anderen de foto zonder problemen willen plaatsen, heeft hij ethische bezwaren. Ikzelf zou ook geaarzeld hebben. Je wilt naar eer en geweten handelen. Dat kan soms strijdig zijn met je werk. Voor de televisie wil je ook een goed en spannend programma maken. “Alles voor het plaatje” zeggen ze in vakkringen. Maar dat is soms problematisch. Je wilt de eerste zijn, je wilt iets dat exclusief is. Dat is het instinct van een journalist. Als je echt mooi materiaal geschoten hebt, wil je het ook gebruiken. De vraag is hoe je het gebruikt. Toen ik nieuw was, maakte ik bijvoorbeeld een reportage over jongelui die industriële alcohol dronken en daar aan stierven. Ze gingen slapen en werden nooit meer wakker. En een van de vaders van een slachtoffer kwam naar ons toe. Hij wilde het verhaal naar buiten brengen als waarschuwing voor andere jongelui. En we vonden het een goed idee. De dag nadat die jongen gestorven was ging ik naar de familie toe. Ik was jong, ambitieus en wilde een goede indruk maken. De hele familie zat in de keuken en rouwde. Iedereen was heel verdrietig. Ik heb hen allemaal geïnterviewd. Vrij openhartige vragen gesteld. Maar toen ik buiten stond voelde ik me beroerd. De vader wilde het verhaal vertellen en deed dat ook, maar hij kon de consequenties niet overzien. Een dag later werd hij door iedereen aangeklampt en door anderen juist gemeden. Dat is de impact van televisie. Journalisten hebben een eigen verantwoordelijkheid. Omdat mensen ja zeggen of een verhaal vertellen hoef je het nog niet altijd te publiceren. Het is een gewetenskwestie.”

Cliffhangers
Mari Jungstedt zegt dat ze gemakkelijk schrijft, nooit een writers block heeft gehad en dat inspiratie nooit op zich laat wachten. Groot voordeel boven haar journalistieke arbeid van weleer vindt ze dat ze niet meer gebonden is aan waarheid of relevantie. Als dingen maar spannend zijn. Daar schuilt ook een gevaar. Mari Jngstedt heeft de neiging elk hoofdstuk af te sluiten met een cliffhanger, een spannend einde, een vraagteken zonder antwoord. Helaas komt het wel eens voor dat ze het antwoord al in haar vraag vervat. Ze legt teveel uit.
“Bedoel je dat ik teveel vertel?” vraagt Jungstedt, een beetje geschrokken. Het is goed dat je dat zegt. Ik zal erop letten. Het is mijn bedoeling om de spanning erin te houden, maar als ik af en toe een cliffhanger zou weglaten is het nog spannender. Ik heb mijn nieuwe manuscript boven op de hotelkamer liggen. Ik ga er straks meteen naar kijken. Het is denk ik een probleem dat ik sowieso heb. Ik wil te veel vertellen. Ik moet meer aan de fantasie van de lezer overlaten. Ik weet het. Maar ik word wel steeds beter als schrijver, dus het komt wel goed.”


Gotland
Dit boek speelt in de wereld van de Kunst en galerieën. Jungstedt is gek op kunst. Ze heeft ook kunstgeschiedenis gestudeerd. “Weet je, elke keer als ik aan een nieuw boek begin heb ik een bepaald beeld in mijn hoofd. In dit geval had ik een groot olieverf schilderij in mijn hoofd. Een prachtig schilderij van Nils Dardel die lange tijd op Gotland heeft geschilderd. Het is het doek The dying dandy. Ik schrijf ook over Strindberg die enkele prachtige natuurschilderingen met van die zware overdrijvende wolken geschilderd heeft op Gotland.
Ik kwam bij toeval in het huis waar hij destijds geschilderd heeft.”
De naam Gotland is gevallen. Het eiland waar Mari Jungstedt vanaf haar 9e jaar kwam, waar haar man geboren is en waar ze een grote familie heeft. Een eiland dat ze liefheeft en waar toch de meest gruwelijke dingen gebeuren in haar boeken. “Gotland is een prachtig eiland ja. De natuur is er beeldschoon. Je kan er nog rust vinden en genieten van mooie vergezichten. De zonsondergangen van Gotland zijn beroemd. We gaan er elke zomer naartoe. Elke keer als ik er aankom haal ik eens extra diep adem. Het is steeds of ik thuiskom. Ik houd echt van dat eiland, van de zee, de brede zandstranden. Voor een misdaadverhaal is de geïsoleerdheid natuurlijk perfect. Vanaf augustus is er geen toerist meer te bekennen en begint mijn zomer. Dan zijn de stranden verlaten, kan je de wind weer door de bomen horen ruisen, genieten van de jeneverbesstruiken, de vlier, bloemen, de krijtrotsen en oeroude pilaren die er al zijn sinds de ijstijd. Ze staan soms in zee of vlakbij de zee. Gotland is historisch gezien een onuitputtelijke bron. De stadsmuur rond Visby dateert uit de 13e eeuw, kennelijk een gouden eeuw want de ruines midden in de stad stammen uit dezelfde periode. Kom maar eens kijken, op het platteland vind je archeologische velden uit de tijd van de Vikingen en als je religieus bent of spiritueel; besef hebt, kan je je hart ophalen, want er zijn meer dan 90 kerken of overblijfselen daarvan. Kan je horen dat ik toermanager ben geweest? (haha)


Puur prive
In de boeken van Jungstedt beschrijft ze veel van haar eigen leven. Intieme zaken die zij toeschrijft aan haar personages: liefde, haat, jaloezie, ontrouw, nieuwsgierigheid, liefde voor de natuur. Zijn er nog meer persoonlijke dingen?
“O ja, absoluut. Ik heb natuurlijk de ambitie om misdaadverhalen te schrijven, ik wil amusement bieden. Maar daarnaast wil ik ook op een ander niveau bepaalde zaken communiceren. Het politiewerk is interessant, maar wat me het meest bezig houdt is het psychologisch aspect. Hoe kunnen mensen elkaar bepaalde dingen aandoen? Schrijven is vaak ook een soort therapie. Je kunt de dingen die je niet begrijpt in het leven op een meer geconcentreerde wijze overdenken en problemen op die manier van je afschrijven. Ik merk dat ik steeds meer psychologisch ga schrijven.

Vader-moeder-alcohol
Vorig jaar werd de moeder van Mari ziek, reden waarom ze een aantal afspraken moest afzeggen. Hoewel er niets gezegd werd over de aard van de ziekte, was het duidelijk ingrijpend voor Mari Jungstedt. Zou ze zover gaan om hierover te schrijven in haar boeken, zoals ze ook al zijdelings over het alcoholisme van haar vader heeft geschreven?
Mari kijkt nu heel serieus, maar gaat het onderwerp niet uit de weg. “Ja, ik laat mijn kwetsbaarheid volledig toe in mijn verhalen. Ik schrijf over kinderen en stel de vraag hoe ze zich zo eenzaam kunnen voelen, zo intens eenzaam. Dat is natuurlijk een kwestie die mijn eigen jeugd betrof. Ik vraag me ook af hoe de littekens van die eenzaamheid, die stille pijn doorwerken als mensen later volwassen zijn geworden. Sommige mensen hebben er meer last van dan anderen, maar je moet er hoe dan ook mee leren omgaan. Ik was niet de enige die een ongelukkige jeugd heeft gehad. Zo lopen er veel kinderen rond. Welk effect heeft dat extreme gevoel van eenzaamheid op hen gehad? Ze delen hun angsten en zorgen met niemand. Ze voelen zich schuldig aan de scheiding van hun ouders, ze schamen zich. Het is echt verschrikkelijk hoor. Een jeugdtrauma kan zo enorm doorwerken op de geest van diegenen doe volwassen worden. Toen ikzelf klein was, was het grote zwarte schaap, mijn vader omdat hij dronk. Maar toen ik ouder werd begon ik te beseffen dat er misschien wel een reden was voor zijn constante dronkenschap. Ik had erover geschreven in mijn boek en dat gedeelte weer geschrapt voordat het naar de drukker ging. Maar het stond wel in het manuscript en toen ik het terug las, begreep ik plotseling veel meer over mijn eigen jeugd en het alcoholisme van mijn vader. En dat was een enorme schok. Tot dat moment had ik mijn moeder altijd op een voetstuk geplaatst en haar gezien als de meest ideale moeder ter wereld. Maar plotseling kwam ik tot de ontdekking dat mijn vaders drankzucht wel eens iets met haar te maken kon hebben. Het plaatje begon zich steeds scherper af te tekenen en dat was bijzonder confronterend. Merkwaardig genoeg besefte ik pas heel laat dat mijn moeder ijskoud was. Dat zij niet in staat was echte liefde uit te stralen of sympathie te hebben voor mensen. Zij had een persoonlijkheidsstoornis. En waarschijnlijk had zij dat al haar leven lang, zonder dat iemand dat ooit heeft benoemd. Ook zij moet zich diep eenzaam en alleen hebben gevoeld. Het was erg moeilijk om dat te accepteren en haar niet alsnog kwalijk te nemen dat mijn vader zo was afgegleden. Vorig jaar is het geëscaleerd en is haar ziekte naar buiten gekomen. Zij is opgenomen in een inrichting. Dat is de reden dat ik vorig jaar de afspraak met jou heb moeten afzeggen. Achteraf begrijp ik de situatie nu wel en begrip is een goede remedie om dingen te leren accepteren. Daarom vergeef ik het haar wel. Nu ik het een plaats heb kunnen geven ben ik in staat om er over te schrijven. Dat zal ik ook doen in een van mijn boeken. Als je als schrijver wat hebt te vertellen, worden je boeken vanzelf interessant. Dan kunnen mensen zich identificeren. Een goed boek moet altijd herkenbare emoties verwoorden. In mijn volgende boek heb ik vrij veel dingen uit mijn jeugd verwerkt.”

Leuk
Tot slot iets optimistisch. Wat is er naast Ikea en Abba het leukste dat Zweden te bieden heeft? “Het mooiste is de vrijheid om te handelen, de vrijheid van meningsuiting en de vrijheid van reizen. Dat je overal naartoe kunt. (hahaha). Voor mij is het ook leuk dat er veel bossen zijn waarin ik met de hond kan wandelen. Ik wandel veel. Ik ga graag naar de bioscoop en ontmoet dolgraag veel mensen, Ik ben een heel sociale vrouw. Ik ben dol op uitgaan naar restaurants en cafés. Ik houd ervan de deur uit te gaan..in Zweden.”