Marie de Meister: geen weg terug

Wat als de liefde voor God groter is dan de liefde voor je kind? Dit is de centrale vraag in De stilte van Thé, een roman over een afstandskind uit de jaren vijftig. Sophie groeide op in een groot, katholiek plattelandsgezin. Over tante Thé, de zwijgende non, mocht niet worden gepraat. Als Sophie op haar achttiende de waarheid over haar afkomst hoort, wordt duidelijk waarom ze vroeger werd uitgescholden voor koekoeksjong. Zal ze de stilte van Thé kunnen doorbreken en antwoorden vinden?

Voor De Meister, die het grootste deel van haar literaire werk tot nu toe publiceerde onder haar eigen naam, is het altijd weer spannend als de eerste recensie verschijnt. Ze vergelijkt het met het baren van een kind, voor wie je daarna niet zelf mag gaan zorgen om het in leven te houden. Volgens haar kunnen alleen lezers een verhaal in leven houden. Samen met recensenten moeten zij het gaan aanbevelen, zodat andere lezers worden bereikt. Als een boek dan ook nog wordt aangeprezen bij DWDD, dan is dat fantastisch: ‘Ik ben er iets meer rechtop door gaan lopen.’

Stilte

De stilte, al dan niet zelfgekozen, is een motief binnen het werk van De Meister. Na Albert in De Vertellers en Marleen in Het gebroken woord is er nu Thé. Opnieuw een personage dat de stilte verkiest boven het gesprek. Het thema vertellen en (ver)zwijgen is een belangrijk gegeven in het werk van De Meister. 'Wat laten mensen los en is dat wat ze loslaten ook echt wat ze willen zeggen over zichzelf en over hun leven? In De Vertellers praat Albert aan een stuk door over zijn ervaringen in de eerste meidagen van 1940. Zoveel, dat niemand nog naar hem luistert. Maar vertelt hij wel de waarheid over zijn rol in die dagen? Na de dood van Albert verdiept kleinzoon Martin zich in het verhaal van zijn grootvader en doet een schokkende ontdekking. Intussen zwijgt de vrouw van Albert over het verlies van hun jongste dochter.

Marleen uit Het gebroken woord kiest niet voor het zwijgen: ze is als klein kind zodanig getraumatiseerd dat ze niet meer normaal kan praten. Wat ze wel doet, is allemaal losse woorden op een rij zetten op een manier die voor haar betekenis heeft. Het treurige is, dat niemand in haar omgeving zijn best doet om die betekenis te doorgronden. Alles cirkelt om één woord dat Marleen maar niet kan begrijpen en dat eerst in twee stukken moet breken om zijn betekenis aan haar prijs te geven.
Een citaat van Sándor Márai vormt het beginpunt van De stilte van Thé: 'Wat kun je mensen met woorden vragen? Wat is het antwoord waard dat de mensen niet met de werkelijkheid van hun leven geven maar met woorden?' Dat is ook wat Baauwe, de partner van hoofdpersoon Sophie, vindt: het gaat niet om het uitspreken van het motief voor een daad, het gaat om het beoordelen van de daad an sich.

Roomse leven

Het rijke roomse leven vormt een ander motief in verhalen van De Meister. De roomse subcultuur of levenswijze is langzaam aan het verdwijnen en De Meister wil dit stuk van onze cultuurgeschiedenis graag vastleggen in haar verhalen: ‘In tegenstelling tot het protestantisme is het roomse leven nog maar weinig beschreven in onze literatuur. Overal zijn er op dit moment nog sporen te zien van dat leven: in de taal, in de (religieuze) kunst, in (kerk-)gebouwen, in anekdotes van oudere mensen. Die sporen kun je begrijpelijk maken voor jongere generaties door er in romanvorm over te schrijven.’ Hoofdpersonage Sophie is heel kritisch op het geloof, want volgens haar legitimeert het geloof alles. Aan de andere kant lijkt ze aan het eind van het boek bijna te hunkeren naar datzelfde geloof. Ze vraagt zich af of dat is wat ze wil: thuiskomen in een warm, katholiek nest. Hetzelfde nest dat haar afkomst verborgen heeft gehouden. Volgens De Meister voert het te ver om te zeggen dat Sophie hier symbool staat voor het wankelen van ‘de mens’, aangezien volgens haar ‘de mens’ niet bestaat. ‘Sophie realiseert zich dat ze, door radicaal te breken met haar familie en de manier waarop zij (in de context van het katholieke geloof) is grootgebracht, een soort ontheemde is geworden. Ze heeft niet alleen gebroken met haar familie, maar ook met de cultuur waaruit ze voorkwam: het rijke roomse leven. In haar nostalgische momenten mist ze die cultuur. Maar ze is daar intussen zo ver van af komen te staan dat van een echt terugkeren natuurlijk geen sprake meer kan zijn. Temeer omdat ze het geloof in het bestaan van een god al lang heeft verloren.’

Nieuwsgierig

Sophie en haar partner Baauwe zijn bijna tegenpolen. In het boek zijn veel meer tegenstellingen aan te wijzen. Je kunt je afvragen of De Meister meer met dit boek wil, dan alleen het verhaal van Sophie vertellen. Wil ze ons bijvoorbeeld waarschuwen tegen onze hang naar ‘de waarheid’? Dat blijkt niet het geval: ‘Ik had niet zoveel bedoelingen met dit verhaal, in de zin van boodschappen die ik aan de lezers wilde geven. Ik ben het boek gaan schrijven uit nieuwsgierigheid, omdat ik de roman zie als een mogelijkheid om antwoorden te vinden op moeilijke vragen. Ik was nieuwsgierig hoe mensen als Sophie, die geconfronteerd worden met de consequentie van een onbegrijpelijke (en misschien zelfs verwerpelijke) keuze van iemand anders, zoals de keuze van Thé, daar dan toch mee in het reine zouden kunnen komen. En ik was natuurlijk ook nieuwsgierig waarom iemand zoiets kan doen: een kind afstaan om in een klooster te kunnen treden. Wij hechten niet alleen veel waarde aan ‘de waarheid’, maar we denken ook dat mensen die waarheid kunnen en moeten uitspreken. Het verzwijgen van hun innerlijk leven wordt mensen steeds meer kwalijk genomen. Als iemand iets vreemds of iets strafbaars heeft gedaan, willen we weten wat het motief daarvoor was. Kunnen we nog accepteren dat mensen zich niet willen of kunnen uitspreken over wat hen tot een bepaalde keuze of daad heeft gedreven?’

Terug naar het platteland

Een ander opvallend aspect in De stilte van Thé is de grote rol die de natuur krijgt toebedeeld. Had dit boek niet zonder deze natuurbeschrijvingen gekund? Marie de Meister denkt van niet: ‘Een van de tegenstellingen waar het verhaal om draait, is tussen de stad en het platteland. Sophie is het platteland ontvlucht op haar achttiende. We weten uit de jeugdherinneringen dat ze echt een natuurkind was (met Toosje bloemen en bessen zoeken, in bosjes spelen en dotterbloemen plukken…). Dat stuk van zichzelf heeft ze verloochend vanaf haar aankomst in Amsterdam. De terugkeer naar het platteland, vanaf het moment dat ze instemt met het zeiltochtje met Baauwe en daarna met de verhuizing naar de polder, maakt heel veel bij haar los. Tegelijk realiseert ze zich, bij haar ‘memorytour’ door het landschap van haar jeugd, dat dat landschap voorgoed is verdwenen. In die zin is er geen weg terug.’

De auteur was nieuwsgierig waarom iemand haar kind zou willen en kunnen afstaan om daarmee de weg vrij te maken om in het klooster te kunnen treden. Ze heeft lang gedaan over het boek, mede omdat ze zich daar steeds maar niets bij kon voorstellen. ‘Net als Sophie was ik eigenlijk alleen maar verontwaardigd of boos over een dergelijke -in mijn ogen absurde en ethisch onjuiste- keuze. Maar die boosheid leverde geen antwoord op! Sophie blijft het tot het eind in haar diepste wezen oneens met die keuze. Ze bereikt wel dat ze accepteert dat Thé daarover niets zal kunnen zeggen. Dat zwijgen respecteert ze en omdat ze dat respect kan opbrengen verliest ze niet het respect voor zichzelf. Intussen hebben we, via de brieven van Thé, begrepen hoe zij tot die keuze is gekomen. Daardoor kunnen we aan het eind wel sympathie of begrip voor Thé hebben. Maar of we daarmee haar keuze ook als een moreel juiste moeten accepteren?’

Niet autobiografisch

Natuurlijk zijn we als lezers ook wel nieuwsgierig welk deel van Marie de Meister in De stilte van Thé terecht is gekomen. Volgens de schrijfster zit in iedere tekst, ook al is die compleet verzonnen, veel van de auteur. ‘Juist door die fantasie uit te leven, te uiten, geeft de schrijver veel van zichzelf weg. In dit boek zit veel van mezelf in de beschrijving van het polderlandschap in het Groene Hart. Mijn liefde daarvoor heb ik in woorden proberen te vangen. Een paar van mijn juridische stokpaardjes heb ik in de mond van Baauwe kunnen leggen, onder andere dat je niet alles voor de rechter moet willen afdwingen. De biografie van Sophie lijkt in die zin op die van mij dat ik haar dezelfde leeftijd heb gegeven en dat ik zelf ook op mijn achttiende het platteland voor de stad heb verruild. Het heeft bij mij ook tot midden jaren negentig geduurd voor ik het platteland heb herontdekt en heb durven toegeven hoezeer ik dat landschap had gemist. Hoewel de levensloop dus wel een zekere overeenkomst vertoont, is het verhaal niet autobiografisch.’

Favorieten

Tot slot: ik kom een hele rij verwijzingen naar andere teksten tegen in De stilte van Thé. Het maakt me nieuwsgierig: welke boeken en auteurs leest Marie de Meister zelf graag en welk boek zou ik volgens haar beslist gelezen moeten hebben? Als favoriete schrijfster noemt ze: A.M.Homes en Flannery O’Conner. Ze leest ook graag werk van Marlene van Niekerk en poëzie van onder andere Ingrid Jonker, Antje Krog en Elisabeth Eybers. ‘De klanken van het Zuid-Afrikaans doen me aan het dialect van mijn jeugd denken. De laatste jaren heb ik zowat alles van Javier Marías gelezen. Een van zijn belangrijke thema’s is in hoeverre je je medemens ooit echt kunt kennen.’ En welk boek staat er vanaf nu op mijn wil-ik-lezen-boekenplank? Volgens De Meister moet dat toch echt Twee dames die het leven ernstig nemen van Jane Bowles zijn. Ik heb hem er vandaag op gezet.

Giveaway

Maakt dit interview je nieuwsgierig naar De stilte van Thé ? We maken een aantal lezers blij met dit boek! Doe mee met de giveaway om kans te maken!