Marion Bloem: 'Ik wilde met beide personages honderd procent meevoelen. Dat was de uitdaging.'

In haar nieuwste roman 'Lust en liefde' is Indië minder prominent, maar toch zeker aanwezig. Centraal staat hoe lust en liefde zich tot elkaar verhouden, in een huwelijk dat al veertig jaar standhoudt. Hebban stelde de schrijfster een aantal vragen over deze roman.

Waarin verschilt Lust en liefde  van uw eerdere romans?
"In mijn romans wissel ik vaak van perspectief. Ze zijn meestal caleidoscopisch opgezet. In Lust en Liefde heb ik slechts twee hoofdpersonen, Adam en Eva, die samen oud willen worden, en ik beschrijf ze elk van binnenuit. Dezelfde ervaringen hebben ze soms anders beleefd en zullen ze dus ook niet hetzelfde verwoorden. Met betrekking tot hun seksuele belevingen zijn er op basis van zowel hun karakter als sekse verschillen. Ik wilde met beide personages honderd procent meevoelen. Dat was de uitdaging."

Hoe ziet een schrijfdag van Marion Bloem eruit?
"Geen dag is dezelfde. Er zijn periodes dat ik twintig uur per etmaal schrijf en periodes van maximaal twee uurtjes per dag. Ik probeer tussendoor zoveel mogelijk te bewegen om lichamelijke klachten te voorkomen, maar als ik naar de finish van het boek toega komt daar niets meer van terecht. En zodra het boek af is heb ik meestal erg veel last van mijn hernia en ben ik vele kilo’s zwaarder."

In Lust en liefde zitten veel autobiografische elementen, zo krijgt Adam bijvoorbeeld prostaatkanker, de ziekte die ook uw man trof. Bent u niet ‘bang’ dat lezers de hele roman als autobiografisch lezen?
"Ik wist dat het zou gebeuren, omdat men al bij Geen Gewoon Indisch Meisje (1983), vanwege de Indische hoofdpersoon ervan uitging dat het autobiografisch was. Ik loop daar niet voor weg. Maar in Meer dan mannelijk (over een onmogelijke liefde, met als hoofdpersoon een man die netjes en ouderwets gezegd een rokkenjager is) krijgt de hoofdpersoon ook prostaatkanker. Klaarblijkelijk houdt die ziekte met de medische behandelingen waarmee een patiënt met die kanker te maken krijgt mij nogal bezig. Het heeft een vernietigend effect op zowel de lust als de technische kant van het vrijen, en daardoor ook op de liefde. Daarom vond ik het nodig om Adam die ziekte te laten krijgen. Of het wel of niet autobiografische elementen bevat mag er bij een roman niet toe doen. Ik schrijf over zaken waar ik veel van afweet en waarvan ik denk dat anderen het nog niet gedaan hebben. Als auteur mag je je tijdens het schrijfproces niet bezig houden met wat mensen zouden kunnen denken. Het kan me niet schelen wat mensen denken, maar ik vind het wel vermoeiend dat het in elk interview weer aan de orde komt. Ik had er niet zo goed over kunnen schrijven als ik er door ervaring niet zoveel van wist, maar de karakters Adam en Eva zijn andere mensen dan mijn man, Ivan Wolffers, en ik. Dus ook wat ze meemaken en hoe ze ermee omgaan lijkt meer niet dan wel op ons leven."

In een interview in het Algemeen Dagblad zegt u over Lust en liefde dat u een oprecht liefdesverhaal over duurzame liefde wilde schrijven, heeft u daar per se autobiografische elementen voor nodig of had Lust en liefde ook volledig fictief kunnen zijn?
"Zoals ik hierboven al aangaf hebben de behandelingen van prostaatkanker erg grote gevolgen op het seksleven van de patiënt en aldus ook op de relatie. Ik wilde een liefdesverhaal schrijven over een echtpaar, dat alle moeilijkheden die je als echtpaar in het leven tegen kunt komen op het gebied van de lust en liefde overwint, en dan vervolgens ook nog eens te maken krijgt met de gevolgen van deze ziekte.
Het lijkt of wij als mens verantwoordelijk zijn voor onze keuzen en of we geworden zijn wie we zijn door onze opvoeding en door wat we meemaken en alsof onze wilskracht en ons verantwoordelijkheidsgevoel allesbepalend zijn. Maar we worden meer dan we kunnen vermoeden ook gestuurd door de chemische stofjes die ons lichaam wel of niet produceert, dan we zouden willen en beseffen. Dat boeit mij.

De wens om een roman over een duurzame liefde te schrijven heb ik al sinds ik begon met schrijven. Maar ik zocht nog altijd naar een interessante invalshoek. Ik wist al dat de mannelijke hoofdpersoon ziek moest zijn voordat mijn echtgenoot met die kanker te maken kreeg. Ik had al jaren het idee dat het een soort laatste biecht aan elkaar moest zijn. Met de dood voor ogen willen mensen vaak eindelijk wel eerlijk zijn, maar lang niet altijd. Aanvankelijk was mijn idee dat de raamvertelling aan het sterfbed zou plaatsvinden. Maar het idee evolueerde naarmate mijn eigen leven verliep. Ik heb veel over Indische mensen en hun geschiedenis geschreven, liefde als hoofdthema moest behalve in Rio en Lange reizen korte liefdes wijken voor verhalen waarin de familieliefde een grote rol speelde. Waarschijnlijk schrijf ik hierna nog wel meer liefdesverhalen, want het is een dankbaar onderwerp. Daar hoef je de literatuur maar op na te slaan. De mensheid is erop gebaseerd. Naast eten en drinken is er de seks en dat geldt voor elke cultuur, arm of rijk, Christen, Islamiet, Jood, Hindoestaan, atheïst... Ik denk dat ik de geschiedenis van de Indische mens in de koloniale tijd en in zijn aanpassing aan de nieuwe situatie inmiddels wel heb neergezet. Mijn Indische familieroman Een meisje van honderd kan ik niet verbeteren. En er zijn zoveel manieren om over de liefde te schrijven. De rol van de lust kon ik het scherpst afzetten tegen de liefde, door de prostaatkanker in dit leven van die twee mensen binnen te laten dringen. Toen ik de research deed voor mijn non-fictie boek Als je man verandert werd mij op schrijnende wijze duidelijk wat een impact de behandelingen van deze kankersoort hebben op de relatie, maar ook hoe mooi je daar samen uit kunt komen als er sprake van die onbaatzuchtige liefde is. In Meer dan mannelijk houdt de hoofdpersoon zoveel van de vrouw die hij nooit heeft kunnen bezitten dat hij zijn orgasme simuleert. In Lust en liefde probeert Eva uit liefde voor Adam om de lust weer terug te vinden."

Hanteert u bij het schrijven van een roman bepaalde richtlijnen als het om de grens van fictie en non-fictie gaat?
"Ik schrijf niet graag non-fictie. Alle keren dat ik non-fictie schreef ben ik overgehaald door uitgever, arts, partner…. Maar ik hou van fictie omdat ik daarbij mag verzinnen en het verhaal mag construeren, en de karakters mag samenstellen. Ik wil op de eerste plaats een meeslepend verhaal vertellen. Daartoe krijg je uit je werkelijke leven van alles aangereikt. Ik zie mijn pijn en mijn nog niet vertelde ervaringen, als een goudmijn waarin ik moet delven om de stukjes te vinden die ik naar believen kan slijpen opdat ze een mooi verhaal worden. Dat is anders bij een biografie of autobiografie. Dan moet je ook polijsten, maar het moet kloppen met de werkelijkheid. Ik ben al een tijdje bezig met een autobiografie, en daarbij vind ik het moeilijk dat je je aan de waarheid moet houden. Het is heus net zo goed een interessante uitdaging. En het is nieuw voor me. Ik houd ervan om mijn plafond te verleggen. Maar gewoon fictie schrijven, dat wil zeggen een verhaal vertellen en daarbij ook gebruik maken van je eigen ervaringen, eigen emoties, eigen kennis en research om je verhaal zo echt mogelijk te laten zijn voor de lezer, dat vind ik nog altijd het leukst."

Wilt u met Lust & liefde een boodschap uitdragen?
"Dit boek, maar dat geldt voor de meeste boeken die ik heb geschreven, heb ik geschreven vanuit compassie. Ik begin met een thema, een onderwerp vanuit betrokkenheid. Je trekt je iets aan, je wordt geraakt, en er ontstaat een idee, een verhaal. Soms begint het met een hoofdpersoon. Die prostaatkanker zit nu al voor de vierde keer in een roman van me. Hij zat ook in Een meisje van honderd, maar deed er niet toe. Die ziekte sloop erin. Maar Ivan pakte een week geleden een jeugdroman uit de kast die hij bijna 35 jaar geleden geschreven heeft, om het aan onze oudste kleindochter voor te lezen (Opa Chero) en daarin bleek die opa ook prostaatkanker te hebben. Mijn vader stierf vijf jaar geleden aan prostaatkanker, en de ziekte werd bij mijn vader veel later dan bij mijn man geconstateerd. Voelde ik me nu geroepen om mensen in te lichten over prostaatkanker? Heb ik een boodschap over de liefde in de zin van: mensen blijf elkaar trouw, of mensen je leeft maar één keer dus neem het ervan? Nee, maar de behoefte om mensen te raken door een verhaal waarin ze zich kunnen herkennen, of waaraan ze zich kunnen spiegelen, die behoefte speelt zeker mee. Ik schreef Geen Gewoon Indisch Meisje omdat het me, toen ik studeerde, raakte zo vaak te horen dat Indischen van mijn leeftijd het leven niet meer aan konden. Ik begreep en begrijp nog altijd de pijn van je nergens bij voelen horen, tussen de wal en het schip in het water trappelend. Maar ik had mijn pen, en ik had mijn partner met wie ik een team vormde, en ook al op jonge leeftijd een zoon. Mijn behoefte om een roman te schrijven over het lastige van de combinatie lust-liefde en de balans die daarbij soms uitslaat, mijn mededogen met mensen die daarin verstrikt raken, en mijn fascinatie omtrent onze strikt biologische samenstelling, maakten dat ik erover wilde schrijven. En ook ik kijk graag en lees graag over mensen die smachten naar die ene grote liefde. Het grote verlangen dat we de baas niet zijn. Elke mooie liefde heeft een tegenkant. Niks is volmaakt, helaas."

De roman bevat veel flashbacks. Schrijft u deze flashbacks in een bepaalde chronologie? Of moet u na het schrijven van de verschillende hoofdstukken de roman nog ‘in elkaar puzzelen’?
"Het moeilijke bij het schrijven van deze roman was dat ik afwisselend Adam en Eva moest zijn omdat ik de chronologie belangrijk vond. Het was belangrijk dat de keuzes, de handelingen van de karakters voortkwamen uit de gebeurtenissen. De een moest reageren op de ander en de gebeurtenissen mochten niet uit mijn ratio voortkomen. Ik wilde niet tevoren bepalen hoe zij op elkaar zouden reageren, ik moest telkens weer in ofwel Adam ofwel Eva kruipen. Per hoofdstuk. Vooruit denken en vooruit construeren was onmogelijk, want het moest kloppen met de karakters. Wat vast stond was dat ze heel erg veel van elkaar hielden, ondanks alles. Hun oprechte bereidheid om samen oud te worden moest voorop staan. Dat aspect is autobiografisch. Ik weet hoe dat voelt, ik heb met dezelfde drijfveer geleefd. En ik ken de verleidingen om die drijfveer te negeren. Die zelfkennis is noodzakelijk als je oprecht wilt schrijven. Daarna bleef ik schaven opdat het ritme van het totale boek goed was, en ook heb ik wel eens besloten dat een stuk van Adam moest wachten totdat Eva iets verder in de chronologie ontwikkeld was, of andersom. Die keuzes hebben te maken met de spanningsboog en niet met de volgorde van het schrijven."

Omdat u zowel schrijft vanuit Adam als Eva, heeft u zich tijdens het schrijven dus ook steeds verplaatst in de mannelijke hoofdpersoon. Zou het in de toekomst mogelijk zijn dat u samen met uw man, Ivan Wolffers, een roman over lust en liefde schrijft?
"Eigenlijk wilde ik dit boek met Ivan Wolffers samen schrijven, maar dat weigerde hij. Hij zei dat er altijd maar één persoon kapitein op het schip kan zijn. Ik vond het jammer, heb nog lang aan zijn kop gezeurd, en daarom het schrijven van deze roman lang uitgesteld in de hoop dat ik hem nog kon overtuigen. Uiteindelijk denk ik dat hij gelijk heeft. Eentje moet het stuur vasthouden, vooral als het zoals bij ons om twee sterke karakters gaat, en ik had toch de baas willen blijven, haha. Ik heb hem wel telkens voorgelezen wat ik af had en hij vond het heel spannend om telkens te worden voorgelezen. Nu staat hij er inmiddels meer voor open om een boek samen te schrijven, vooral een plotgericht boek dat je samen tevoren construeert en dat niet op de karakters gebaseerd is. Dus geen psychologische roman, denk ik. Maar ik weet niet of het ooit gebeurt."

De Indische achtergrond van Eva speelt in deze roman een minder grote rol dan in veel van uw vorige romans. Waarom is die Indische achtergrond in Lust en liefde toch belangrijk?
"Omdat ik wilde dat ze elk uit een andere cultuur kwamen en daardoor meer reden hadden om er samen iets van te maken. Ze moesten samen hun eigen cultuur maken als het ware. Haar ouders hebben veel doorgemaakt, en hebben hun strijd over de keuze van migratie nooit uitgevochten en die is onderhuids altijd blijven bestaan waardoor Eva geen voorbeeld van liefhebbende, elkaar minnende ouders heeft. Ook is het vaak iets moeilijker om bij elkaar te blijven door de verschillende achtergronden, je hebt meer te overwinnen. Hij zocht in haar het avontuur, het exotische, en zij zocht in hem de zekerheid, een thuisplek in het land waar haar ouders niet thuis zijn. Zij wordt allengs avontuurlijker en zelfstandiger, hij blijft aangetrokken tot ‘het exotische’ naarmate zij hem vertrouwder wordt. Het lastige van de lust is dat we die niet kunnen controleren, we worden die met moeite de baas. Door sublimatie kunnen we hem enigszins in toom houden maar als hij achterwege is en we willen hem terug, valt het niet zomaar weer even van stal te halen. We maken de vergissing te denken dat de liefde groot en echt is als de lust permanent aanwezig blijft, maar dat is een utopie. Die vergissing kan leiden tot keuzes waar je op een dag spijt van krijgt. Mijn compassie met mensen die dat najagen, die telkens een relatie verbreken als de verliefdheid over is, zowel als mijn medeleven met de mensen die eigenlijk wel met dezelfde oud willen worden maar vallen voor types die telkens op de vlucht slaan, is wellicht een van de redenen om dit boek te schrijven."

Uw spraakmakende romandebuut Geen gewoon Indisch meisje (1983) wordt begin volgend jaar vertoond als theaterstuk en in 2008 verfilmde u zelf uw roman Ver van familie (1999). Is een soortgelijke bewerking ook mogelijk voor Lust en liefde?
"Omdat Lust en liefde uiteindelijk veertig jaar duurt zou het een te dure film kunnen worden, maar ikzelf zie wel mogelijkheden om dat te omzeilen. Een heerlijk verfilmbaar stuk, maar duur is ook het hoofdstuk dat zich in het oerwoud van Borneo afspeelt. Het verhaal is heel beeldend en leent zich voor film. Zelf de film regisseren wil ik niet meer, want ik weet niet hoelang ik nog met Ivan heb en die tijd wil ik met hem optimaal gebruiken. Maar het boek bewerken tot filmscenario of tot toneelscript zou ik wel een leuke uitdaging vinden. Lust en liefde laat zich eigenlijk gemakkelijker bewerken tot toneel dan Geen gewoon indisch meisje."

Foto: Ivan Wolffers