Interview Mark Billingham

Ons gesprek begint echter met een fikse teleurstelling: in tegenstelling tot zijn protagonist Tom Thorne blijkt Mark Billingham geen supporter van de Spurs te zijn. Ik had mijn clubsjaal en het prachtige donkerblauwe third kit van de Noord-Londense club dus net zo goed thuis kunnen laten. ‘Ik ben opgegroeid in de Midlands,’ legt Billingham uit, ‘en dan is het haast vanzelfsprekend dat je supporter wordt van een van de clubs uit je eigen regio; je hebt daar immers uitzoek genoeg. Wolverhampton Wanderers werd mijn club.’ The Wolves nota bene; dat is toch pas echt vergane glorie! ‘Klopt, maar het is wel een club die succesvol probeert te zijn met hard werken; good oldfashioned football. Zo zie ik Tottenham Hotspur ook, in tegenstelling tot Arsenal, die andere club in Noord-Londen; die is me veel te bekakt. Tom Thorne houdt net zo min van bekakte clubs als ik.’
Vaak is Mark Billingham overigens niet te vinden in Molineux Stadium, de thuishaven van the Wolves; zijn drukke agenda laat daarvoor te weinig plaats. Hij schrijft of hij is onderweg, zoals vandaag, om ergens zijn boeken te promoten. ‘Het is een keus,’ legt hij uit, ‘en daarvan moet je de consequenties aanvaarden. Dat doe ik van harte hoor; begrijp me goed. Want van zo’n booktour krijg je ontzettend veel terug. Ik heb jarenlang als stand up comedian gewerkt en het leuke daarvan was het directe contact met het publiek; de onmiddellijke feedback ook. Aan de reacties uit de zaal merkte je meteen hoe leuk de grap was die je gemaakt had. Dat mis je als schrijver toch wel. In perioden waarin ik me vooral op het schrijven concentreer, leid ik een behoorlijk eenzaam bestaan. Dan zijn die optredens een meer dan een welkome afwisseling.’ Het maakt hem weinig uit waar zo’n trip hem brengt. Het kan een lezing in de bibliotheek van Birmingham zijn, een optreden op grote festivals als Theakston’s Old Peculier Crime Festival in Harrogate of de World Mystery Convention in San Francisco, maar even goed een interview in Amsterdam. ‘Je bent weer eens onder mensen,’ zegt hij, terwijl hij nog even naar zijn vrouw zwaait, die de stad ingaat, ‘komt op plaatsen waar je waarschijnlijk anders niet zo snel komen zou. En ik kom altijd rijker van zo’n trip terug dan ik bij het vertrek was.’

Keuzen
Keuzen maken, daar komt het op aan in het leven; de juiste keuzen vooral en dat heeft Mark Billingham in de loop der jaren meer dan eens gedaan. Nadat hij drie jaar drama gestudeerd had aan de universiteit in zijn geboortestad Birmingham, verzamelde hij een aantal acteurs om zich heen met wie hij zes jaar lang door Engeland toerde. Ze traden op met een sterk politiek getint programma; Quite Left Wing, verzekert hij me. Daarna vertrok hij naar Londen, waar hij furore maakte als acteur in populaire televisieseries als Dempsey and Makepeace en The Bill. Hij begon ook te schrijven; filmscenario’s vooral en boekbesprekingen. Hij bleek een niet onverdienstelijk stand up comedian, maar diep van binnen groeide een nieuwe wens en die wens werd steeds sterker: hij wilde misdaadromans schrijven. En dan is het een kwestie van wachten op dat ene goede idee dat de aanzet vormt tot wat op een dag je schrijversdebuut blijkt te zijn geworden. ‘Het begon met een fascinatie voor het Locked-in Syndroom. Ik had daar het een en ander over gelezen en bleef ermee rondlopen: het idee dat je door een ongelukkig toeval voorgoed in je eigen hoofd opgesloten kunt raken. Je hoort en ziet alles, met je denkvermogen is niks mis; je kunt alleen geen contact meer met de buitenwereld maken. Ik vroeg toen aan een bevriende psychiater of het mogelijk was mensen opzettelijk in zo’n toestand te brengen. Dat is natuurlijk een volstrekt krankzinnig idee, zei hij na enig nadenken, maar volgens mij is het wel degelijk mogelijk. Ik ben toen begonnen met schrijven – in een of ander boekje; we waren in Griekenland op vakantie – en niet meer opgehouden tot het manuscript af was. In 2001 verscheen mijn eerste boek: Slaapdood.’

Tom Thorne
In die roman introduceert Billingham Tom Thorne, inspecteur bij de moordbrigade van de London Metropolitan Police. Hij woont en werkt in Noord-Londen, houdt van country music en Guinness bier, is supporter van Tottenham Hotspur en geeft regelmatig blijk van een opvallend eergevoel; Thorne is meer begaan met de slachtoffers van een misdrijf dan met zijn eigen lot. Hij is weliswaar minder een gekwelde held dan bijvoorbeeld Ian Rankins John Rebus, maar trekt zich het lot van anderen wel zozeer aan dat het moeilijk blijkt langdurige relaties met iemand aan te gaan; met een vrouw bijvoorbeeld. Thorn heeft onmiskenbaar maniakale trekjes.‘Toen ik begon met schrijven, wist ik dat ik een hele serie rond een bepaald personage wilde opbouwen. Zo’n personage kan zich per boek ontwikkelen en dat trok me. Mijn keus voor een seriespeurder is me dus niet door de marketeers van mijn uitgeverij ingefluisterd. Thorne groeit binnen mijn oeuvre als personage en dat betekent dat wat hij doet, en de manier waarop hij dingen doet, mede bepaald wordt door het verleden. In ieder nieuw boek zie je eerder verschenen romans terug, al is het ook in bescheiden mate. Als je geloofwaardige personages wilt creëren, moet dat ook wel. Je ziet Thorne en zijn collega Louise Porter bijvoorbeeld langzaam naar elkaar toegroeien; in Bloodline (Erfelijk belast; BP) wonen ze zelfs min of meer samen en raakt Louise zwanger, maar in From The Dead, dat nog niet in het Nederlands is verschenen, neemt hun relatie een heel nieuwe wending. Dat was overigens ook voor mij een verrassing.’ Billingham werkt dus niet eerst het verhaal op hoofdlijnen uit voor hij begint te schrijven? ‘Nee, hooguit maak ik wat aantekeningen, vooral over de belangrijkste personages; daarna laat ik het verhaal zijn gang gaan.’

De keus voor een vaste hoofdpersoon mag dan een zeer bewuste geweest zijn; toch besloot hij in 2008 Tom Thorne een keer rust te gunnen en een stand alone thriller te schrijven. Het boek kreeg de titel In the Dark (NL: In het duister) en leverde Billingham meteen een nominatie op voor een van de prestigieuze Dagger Awards van de Crime Writers Association. ‘Ik liep al langer met het idee rond een stand alone te schrijven. Eigenlijk was Levenloos, dat in 2005 verscheen, als zodanig bedoeld, maar op de een of andere manier drong Thorne toch dat boek binnen en uiteindelijk werd het gewoon nummer acht in de reeks. Dat lukte hem overigens ook bijna nog in In the Dark, maar deze keer heb ik zijn optreden tot één scène kunnen beperken. Daarom kun je dit boek dus gerust een stand alone thriller noemen. Je zou kunnen zeggen dat ik hiermee van mijn geloof ben gevallen, maar ik zie dat toch anders. Iedere schrijver die aan een serie werkt, is bang vroeg of laat voorspelbaar te worden; ik zou niet graag willen dat mijn werk als formulaic writing werd afgedaan! Er zijn ook maar een paar schrijvers die er voortdurend in slagen een hoog niveau te handhaven; Ian Rankin bijvoorbeeld, Peter Robinson en John Harvey. Andere schrijvers, zoals Michael Connelly, hebben af en toe een stand alone nodig om weer energie te tanken voor de serie waaraan ze werken. Dat effect heeft In the Dark ook op mij gehad: het boek gaf me nieuwe energie.’

De gevolgen van geweld
In the Dark vertelt het verhaal over een zwangere vrouw die toevallig het slachtoffer wordt van een jeugdbende. Geen seriemoordenaars of andersoortige wraakacties dus deze keer, maar een indringend beeld van de zelfkant van een stad die sinds mensenheugenis geldt als een van de belangrijkste toeristische trekpleisters ter wereld. Beschouwt Mark Billingham de misdaadliteratuur ook, net als bijvoorbeeld Val McDermid, als het genre bij uitstek om als spiegel van de maatschappij te fungeren? ‘Het gaat me te ver om In the Dark een sociaal-kritische roman te noemen, hoewel ik best een kern van waarheid zie in wat je zegt. Maar ik begin nooit aan een boek met de bedoeling de lezers een boodschap mee te geven; het verhaal staat altijd voorop. Als je mijn boeken nog eens terugleest, zie je dat ik altijd schrijf over willekeurige geweld en wat dat met mensen doet. Dat is ook het geval in In the Dark. Maar ik kan niet ontkennen dat een boek dan bijna automatisch een sociaal-kritisch aspect krijgt. Je moet bedenken dat in een stad als Londen iedere week kinderen elkaar vermoorden; vaak om niets. En het beste advies dat politici kunnen geven, is: ouders, vraag je kinderen of ze een mes bij zich hebben als ze op stap gaan. Nee, dat helpt! De beste misdaadromans gaan altijd over meer dan het oplossen van een misdaad alleen. De beste schrijvers zijn voor mij degenen die allerlei andere thema’s in hun verhalen verwerken; relevante thema’s, zoals de effecten van geweld; de pijn, de wanhoop en het verdriet dat zich in een mensenleven als een olievlek verspreidt.’
Je zou Londen haast een thema op zich kunnen noemen. ‘Nou, daar zeg je zo wat. De haat-liefdeverhouding van Tom Thorne met de stad is in mijn boeken beslist een centraal gegeven; zoals New York in het werk van George Pelecanos en Edinburgh in dat van Ian Rankin. Londen is vuil, onvriendelijk en duur; not a nice place to live in. Niettemin heb ik negen boeken moeten schrijven voor ik Thorne eindelijk een keer de stad uit kreeg. Maar dan is hij ook echt weg, want From the Dead speelt voor een groot deel in Spanje.’

Young Adult Fiction
We praten nog wat door over het gewraakte formulaic writing en hoe Mark Billingham dat tot nu toe heeft geprobeerd te voorkomen, ook in de negen Tom Thorne boeken die inmiddels verschenen zijn. En zo komen we als vanzelf op het Triskellion-project, een serie van drie thrillers voor jong volwassenen die hij samen met zijn vriend Peter Cocks onder het pseudoniem Will Peterson schrijft. ‘Triskellion is een trilogie over een tweeling uit New York die de zomer doorbrengt in een Engels landhuis; daar spookt het natuurlijk en er vallen lijken uit kasten. Kortom, het is een vreselijk eng verhaal. We hebben er nu twee klaar, die schijnbaar goed verkopen.’ Ik vraag hem wat Young Adult Fiction anders maakt dan crimefiction voor volwassenen. Billingham antwoordt in eerste instantie ontkennend – ‘Het is niet echt anders; het zijn vooral de marketeers die het onderscheid benadrukken’ – maar uiteindelijk blijken die verschillen er toch wel te zijn. ‘Okay, in Young Adult Fiction zit meer actie en de hoofdpersonen zijn natuurlijk kinderen. Verder moet je het taalgebruik wat aanpassen en terughoudend zijn met sex. De verhalen zijn ook minder realistisch; spooky, dat is het woord. In feite zijn het cross-over books: in de eerste plaats geschreven voor kinderen vanaf een jaar of twaalf, maar volwassenen kunnen zich er ook prima mee vermaken.’ Smaakt Triskellion naar meer? ‘Nee hoor, het blijft echt bij deze drie boeken.’

Commercieel succesvol
Sinds Sleepy Head zijn er negen romans met Tom Thorne in de hoofdrol verschenen en nummer tien is onderweg. Raakt Mark Billingham op den duur niet een beetje op de principiële politie-inspecteur uitgekeken? ‘Zeker niet; ieder nieuw boek is weer een uitdaging, ook in ambachtelijke zin. Je zou zeggen dat het steeds gemakkelijker wordt een nieuwe Tom Thorne te schrijven, maar het tegendeel is waar; voor mij althans. Ieder boek moet beter zijn dan het vorige. Betere stijl, betere techniek en natuurlijk een nog beter verhaal. Je wilt als schrijver uiteindelijk ook in commerciële zin succesvol zijn. Ian Rankin staat sinds kort in de top 5 van schrijvers van wie in de loop der jaren in Groot-Brittannië meer dan vijf miljoen boeken verkocht zijn; dat is toch geweldig! Maar daar moet je wel wat voor doen; schrijver zijn is keihard werken. En dat doe ik dus. Ik schrijf, bezoek festivals, geef interviews. En dat alles vooral dankzij inspecteur Tom Thorne, die me maar blijft verrassen. Van mij mag dat nog heel lang duren.’