Nonk Theo heeft een jongensboek geleefd

'Een telg uit een katholiek mijnwerkersgezin van veertien kinderen, wonend vlakbij de Oranje Nassau III steenkolenmijn, waar hij zelf ook ondergronds werkte. Hij was een beetje een rebel, een vrijbuiter. Iemand die niet vanzelfsprekend meeliep in de pas van de bepalende machten in het naoorlogse Zuid-Limburg: de katholieke kerk, de mijnen en de staat. En in zijn geval ook mijn grootvader. Nonk Theo was iemand die tijdens de zondagsmis liever een biertje ging drinken in het café en die ook niet vies was van een gokje. Iemand die zich binnen het gezin niet zo maar wilde schikken naar een rol als knecht of waterdrager.'


Het was weliswaar voordat de crisis uitbrak, maar waarom besloot je destijds je vaste baan bij een persbureau op te zeggen?
'Noem het een parallel met het leven van Nonk Theo. Ook ik wilde niet de rit uitzitten. Ik had een fijne baan, eigen huis, auto, vrienden. Alles wat je wensen kunt en waar je prima oud mee kunt worden. Een gekocht kostje. Maar ergens knaagde het: 'is dit alles?'. Mijn toenmalige hoofdredacteur snapte er niks van en verklaarde me voor gek. Maar het was een onbedwingbare behoefte. Ik wilde uitbreken, op zoek naar avontuur, mijn grenzen verleggen. Ik nam ontslag, verkocht huis, auto en inboedel en vertrok voor een jaar, oostwaarts het zuidelijk halfrond over.'


Waarom wilde je het verhaal rondom Nonk Theo, de broer van je vader, blootleggen?
'Een stapeltje brieven van Nonk Theo aan mijn vader prikkelde me enorm. Ik las er over nachtelijke jachtpartijen in de Outback op kangoeroes, dingo's en emoes. Over een bestaan als rondreizend huurling in de mijnbouw, dan weer koper, dan weer uranium, dan weer goud delvend. Over een eigen goudmijn, waar afwisselend over werd bericht met hoop en bravoure, dan weer vol frustratie en wanhoop. En dat alles slechts zeer summier, steeds weer in de vorm van tipjes van een sluier. Nonk Theo was in 1954 vertrokken naar Australië, keerde nimmer terug en overleed in 1983 veel te jong, als een berooid en gebroken man. Maar wat er nou precies met hem was gebeurd, daar Down Under, dat wist eigenlijk niemand binnen de familie. Toen ik zelf op een splitsing in mijn leven stond, moest en zou ik achterhalen wat er was gebeurd met de man die een generatie voor me die enorme sprong had gewaagd.'


Jouw voornemen om een boek over je oom te schrijven, stuitte op weerstand vanuit de familie. Waarop was die tegenwerking gestoeld?
'Daar ben ik gaande mijn zoektocht wel achter gekomen. Maar omwille van het verhaal wil ik daarover liever niet te veel prijsgeven. Er was in elk geval veel pijn en angst over oude wonden die weer opengereten zouden worden. Feit is dat er inderdaad veel weerstand was onder broers en zussen van Nonk Theo. Je kunt stellen dat ik door een aantal in zekere zin geëxcommuniceerd ben. Dat was heel pijnlijk. Maar tegelijkertijd triggerde die weerstand me nog meer om op zoek te gaan naar de sporen van die onbekende, dode oom. Ik kreeg steeds meer het idee dat er met Nonk Theo een familiegeheim begraven lag in Australië.'


Je dacht dat de zoektocht naar je dode oom in Australië een jaartje of twee in beslag zou nemen. Het werden er negen. Wat ging er mis?
'Juist omdat zijn handel en wandel in Australië zo gevoelig lag binnen de familie, wilde ik zo nauwgezet mogelijk te werk gaan. Ik liep elk lijntje na, duizenden kilometers door het continent. Ik sprak talloze mensen, van wie de nodige Nonk Theo hebben gekend. Ik spitte bergen documentatie door, achterhaalde persoonlijke en vertrouwelijke stukken. Ik at, sliep en dronk Nonk Theo. Dag in, dag uit. Maar in plaats van dat mijn obsessieve zoektocht louter naar de waarheid leidde, kwamen er allerlei obstakels op mijn pad die eerder met de waanzin van doen hadden. Zie het als een fata morgana: je bent zo hongerig en dorstig, in mijn geval naar informatie, dat je brein de ontbrekende puzzelstukjes neigt in te vullen met zinsbegoocheling. Dat was nu en dan beangstigend.'


Heb je de indruk dat je de hele naakte waarheid over Nonk Theo naar boven hebt weten te halen?
'Ik ben heel ver gekomen. Zo ver dat ik er gaandeweg aan ben gaan twijfelen of ik er wel goed aan deed om al die informatie aan de vergetelheid te onttrekken. Nonk Theo heeft een jongensboek geleefd, daar Down Under. Maar het was ook een pijnlijk pioniersbestaan. En dat is een understatement. Er ontbreken absoluut puzzelstukjes. Maar als je er van een afstandje naar kijkt, naar de puzzel, dan krijg je een heel duidelijk beeld van Nonk Theo.'


Je hebt 'm nooit in levende lijve ontmoet, maar in hoeverre heeft Theo Schrooten weg van zijn neef Ferdi?
'Fysiek lijken we zeker op elkaar. Tenminste, dat heb ik al te vaak te horen gekregen tijdens mijn zoektocht. Dat is een vreemde gewaarwording. Je bent aan de andere kant van de wereld, in een vreemd land land, en mensen die je nooit hebt gesproken, herkennen in jou iets van een man die jij nooit hebt ontmoet en die al dood was toen jij nog met de Lego speelde. Los van het fysieke leek ik in elk geval bij aanvang van mijn zoektocht ook wat betreft karakter in zekere zin op hem. Daar ging die zoektocht natuurlijk ook over: hoeveel Nonk Theo schuilt er in mij?'


Je hebt je queeste vaak vervloekt. Het leek op het baren van een skippybal die niet wilde vlotten. Waarom toch doorgezet?
'Toen ik eenmaal onderweg was, was stoppen geen optie meer. En dan heb ik het niet alleen over het researchen in Australië, maar ook over het jarenlange proces daarna. Ook daarin kun je een parallel zien tussen mij en Nonk Theo. Afmaken waar je aan begonnen bent, de hele gifbeker leegdrinken. Ik had het als het grootst denkbare falen beschouwd als het boek er niet was gekomen. In die zin zat ik gevangen. Ik was vol van het hele verhaal, maar ik heb er ook al te vaak van gewalgd. Ik moest Nonk Theo recht doen. Eerlijk, zorgvuldig en getrouw, in alles wat mooi en lelijk was aan zijn bestaan daar aan de andere kant van de wereld. Dat heeft de hele genesis van het boek nu en dan wel tot een tortuur gemaakt, ja.'


Is de definitieve punt achter Nonk Theo nu gezet? Of blijft er toch nog ergens iets knagen over je oom?
'Vooralsnog is het klaar met Nonk Theo. Maar er blijven ontbrekende puzzelstukjes. Daar heb ik me mee verzoend. Ik weet genoeg. Maar ik denk wel eens aan wat het boek los zou kunnen maken, mocht het vertaald worden in het Engels en uitgegeven in Australië, iets waar ik wel op hoop. Heel spannend lijkt me dat, zeker omdat het boek vol staat met echte mensen uit Nonk Theo's leven, die denk ik niet allemaal even blij zullen zijn met wat ik heb opgeschreven. Ik heb er wel eens aan gedacht... Stel dat er nog iemand opduikt met fascinerende of onthutsende ontbrekende puzzelstukken, wat doe ik dan? Ik weet het niet. Of misschien toch wel.'


Smaakt het schrijven van een boek naar meer? Of ben je meer journalist dan schrijver?
'Toen ik eind 2007 terugkwam van mijn reis rond het zuidelijk halfrond, wist ik het zeker: ik ben een verhalenverteller. Je kunt verhalen als journalist vertellen, waarheidsgetrouw volgens de wetten van hoor-wederhoor en check-dubbelcheck, maar ook als puur schrijver. En dat kan dan non-fictie zijn, maar ook fictie. Nonk Theo is een waargebeurd verhaal, al had ik het nooit zo kunnen verzinnen. Maar het lijkt me ook mooi om in een volgend boek meer te spelen met fictie. Ik heb daar al een idee voor. Al meer dan twintig jaar. En ik vrees dat het een nog groter en uitputtender project wordt als Nonk Theo.'


Wie denkt Ferdi Schrooten wel dat hij is nu 'Nonk Theo en de mijnen' in de winkel ligt?
'Een schrijver. Een trots en dankbaar schrijver. Achteraf heb ik mezelf wel eens betiteld als  de koning van de onderschatting.  Het is maar goed dat ik vooraf niet wist wat me te wachten stond. Dan had ik bij aanvang al tegen de berg moeten opzien die ik uiteindelijk toch maar heb weten te bedwingen. Omdat ik er nou eenmaal aan begonnen ben en ik niet zo van het opgeven ben. In die zin voelt het voltooien van Nonk Theo vooral als een overwinning.' 

Ferdi Schrooten - Nonk Theo en de mijnen. Uitgave van Wereldbibliotheek, 384 pag., € 24.99. Kijk voor meer info op www.nonktheo.nl.