Interview Michael Berg

Radio en tv
De in Heerlen geboren schrijver Michael van Bergen verhuisde op zijn achttiende jaar naar Amsterdam. Zijn creatieve aspiraties kwamen daar al snel boven drijven. Naast zijn studie Nederlandse taal en Letterkunde aan de Universiteit van Amsterdam was hij ook repetitor op de Kleinkunst Academie, waar hij zelf ook enige tijd als leerling op zat. “Ik heb in die tijd nog een poosje als muzikant proberen te werken. Daar ben ik mee gestopt omdat ik in de gaten had dat het niks zou worden. Maar door allerlei klussen voor de radio, ben ik daar blijven hangen, zij het aan de andere kant van het glas. En toen er een vacature was bij de RVU ben ik daar in 1982 terecht gekomen. Ik heb een tijdje televisie gedaan en nog meer radio. Jarenlang programma’s gemaakt, onder andere De Taalrevue, dat ging over alle aspecten van het Nederlands waaronder literatuur en taalverwerving van kinderen. Ik heb ook series gemaakt over klassieke-, en wereldmuziek. Ik heb interviewprogramma’s gemaakt en ik ben jarenlang eindredacteur geweest van een documentaireprogramma dat De schatkamer heette. Daarnaast heb ik veel politiek, culturele buitenlandreportages gemaakt, bijvoorbeeld over het uiteenvallen van de Sovjet Unie en over armoede en aids in Oeganda. Het waren altijd programma’s recht uit het hart. We konden maken waar we zelf zin in hadden. We hadden geen directeur die zei je moet dit of dat doen. Het was in dat opzicht een goudmijn, of beter gezegd een speeltuin. Omdat ik veel documentaires maakte en het slecht ging met de radiodocumentaire, werd ik op een gegeven moment gevraagd om zendercoordinator te worden van Radio 5. Dat heb ik vier jaar gedaan. Ik ben 4 jaar zendbaas geweest. Met een collega van de EO moesten we 33 zendgemachtigden aansturen, zonder budget en zonder enige macht, een soort Kuffi Annan achtige constructie maar wel leuk. Toen het zendercoördinatorschap van radio 5 werd opgeheven en onder Radio 1 kwam te vallen, had ik het daar wel gezien. En bovendien had ik Hilversum ook wel een beetje gezien. Ik ben toen naar Maastricht gegaan waar ik 5 jaar lang leider was van radio Limburg (L1), met het idee: dan heb je tenminste 1 zender waar je de baas bent. En waar je wat kunt opbouwen. Na 5 jaar was de zender in orde en was het werk als het ware voltooid. En toen kwam het moment van Wat nu? Ik heb besloten om in Nederland alles te verkopen en naar Frankrijk te verhuizen. Omdat ik de laatste 8, 9 jaar alleen nog maar baasje, manager was.”


Creatief in Limousin
“In de periode van de RVU, had ik nog de ruimte om ook creatieve dingen te doen. Veel muziek gecomponeerd, hoorspelen geschreven, kindertelevisie gemaakt voor Chanowski, een radiosoap geschreven, Leuke dingen ernaast. Een combinatie van kleinkunstverleden en de omroep. Een periode waarin ik mij positie binnen de omroep te pas en te onpas heb misbruikt om leuke dingen te doen. Dat creatieve plezier ging later bij de radio volstrekt verloren. Maar goed, na een tijd baasje te zijn geweest was ik toe aan iets anders. In Frankrijk hadden we een vakantiehuis dat afbetaald was. Mijn vrouw is vertaalster en dat kan overal. We hebben het erover gehad dat ik alles wilde opgeven om te doen wat ik wilde, namelijk schrijven. Ik ging er vanuit dat ik de eerste jaren geen zak zou verdienen. Als je dat allemaal bij elkaar optelt, dan wil je een plek waar je goedkoop kunt leven. En die plek hadden we in Frankrijk, in een klein dorpje in de Limousin.” De streek waar Michael berg is neergestreken is een gebied vol bossen, meren, heuvels, slaperige dorpjes, grote boerderijen en bouwvallige schuurtjes. Een sfeervol decor voor het verhaal dat hij in gedachten had, want ook Twee Zomers speelt zich af in een klein Frans gehucht. Het dorpje waar Berg een vakantiehuis heeft is zonder enige twijfel een grote inspiratiebron geweest al was het niet de directe aanleiding. “Ik wilde een boek schrijven en dat wist ik al voordat we gingen verhuizen. Het gebied waar ik woon spreekt me erg aan en begint me steeds meer aan te spreken nu ik het beter begin te kennen. Dus dat mijn boek zich daar zou afspelen lag voor de hand. Bovendien wilde ik een boek schrijven dat zich in de radiowereld zou afspelen. Ik dacht bij mezelf: je wilt schrijven, maar je bent een beginneling, je weet eigenlijk niets, laat ik dan in ieder geval putten uit dingen die ik ken.”


Beginnersproblemen
“Mijn eerste probleem met Twee zomers was dat ik er veel te snel doorheen ging, dat ik in een paar halen snel thuis wilde zijn. Maar wat ik had geschreven was geen boek, er zat geen enkele spanning in. De psychologie was meer en uitwerking van het verhaal dat ik in mijn hoofd had. Toen dacht ik: ja, hoe ziet die radiostudio waar ik over schrijf er eigenlijk uit en over wie hebben we het? Hoeveel geef je weg aan de lezer en wat houdt je achter? Ik heb het schrijversvak dus met vallen en opstaan leren ontdekken tijdens het schrijven. Een aantal vrienden hebben gelukkig meegelezen en hebben me van hun commentaar voorzien.
Het rare was dat ik in het begin dacht dat ik wist hoe het in elkaar zat. Ik had veel boeken gelezen, dus… Maar als je zelf schrijft, maak je alle fouten die je maar kunt maken. Vijf uitgevers hebben mijn boek afgewezen en twee waren geïnteresseerd. Op zich ging dat vrij snel. Ik was erop voorbereid dat het jaren zou duren. Ik wilde eigenlijk al aan een nieuw boek beginnen, iets dat meer van mezelf is. Niet met een vrouwelijke hoofdpersoon, zoals in Twee zomers, maar een man van vijftig jaar. Maar goed uiteindelijk ben ik terecht gekomen bij The House of Books. Zij kwamen met een lijstje veranderingen, dus is mijn 1e versie flink door de mangel gehaald. Ik vond dat prettig. Ik hoor graag waar ik mezelf kan verbeteren. Ik ben makkelijk stuurbaar. Ik ken het vak niet en dan verlaat ik me graag op iemand met kennis van zaken. Sterker, ik vind het leuk om te verbouwen en te vertimmeren tot ik een verhaal krijg dat duidelijk beter, strakker en sterker is. Voorwaarde voor mij is, en dat is misschien een erfenis van de educatieve omroep, dat het duidelijk, duidelijk en nog eens duidelijk moet zijn.
Ik ben behoorlijk fanatiek, ik heb geen moeite om bij te schaven, door te werken.”


Besloten gemeenschap
Twee zomers speelt voor een deel af in de wereld van de gerenommeerde radiozender waar hoofdpersoon Chantal Zwart presentatrice is. Ze heeft een onhandige relatie met haar baas en wanneer die de relatie verbreekt, wil Chanal nog maar één ding: weg!!! Ze komt in Limoges terecht, een regionaal radiostation, dus in wezen een degradatie. Maar de landelijke omgeving bevalt haar en ze besluit in het gehucht Monteil, waar vijf huizen staan haar droomhuis te kopen. Een huis met veel duistere geheimen, zoals later blijkt. Michael Berg heeft voor Twee zomers gekozen voor een dergelijke besloten gemeenschap omdat het volgens zijn zeggen de gemeenschap is waar hij woont, de genmeenschap die hij kent. “Ik woon in een heel klein dorp en ik vind een besloten gemeenschap interessant om over te schrijven. Omdat iedereen iets met elkaar heeft of juist angstvallig niets met elkaar heeft. Er is niemand die in een gemeenschap buiten het verhaal valt. Het is overzichtelijk. En de mensen worden niet allemaal tegelijk geïntroduceerd. Zo komen de mensen die een vakantiehuis in het dorp hebben, er pas later bij. Zulke dorpjes liggen heel landelijk en ze ogen lieflijk, maar er is iets wat je niet ziet, maar dat je leert kennen als je er langer zit. En dat is ook mijn ervaring, nu ik vier jaar in zo’n dorp woon. In het begin denk je: prachtig de zon schijnt, er hangen druiven aan de gevel en dit is het paradijs op aarde. Maar op een gegeven moment leer je de verhoudingen in het dorp kennen. Dan zie je dat die niet meer met die praat en die ander niet met de ene. Dan hoor je waarom dat is, wat er gebeurd is. Dat komt ook in mijn boek voor. Twee families die niet met elkaar praten en die niet met elkaar willen eten. Waarom niet? Dat is onderdeel van de geheimen die het dorp verborgen houdt.”

Naïviteit
Michael Berg heeft er geen enkele moeite mee om te bekennen dat het schrijven van zijn debuutthriller heel wat kopzorgen heeft gekost. “Ik had wel eerst de hele verhaallijn uitgeschreven, maar ik heb nooit gedacht aan de punten waar ik het spannend moest gaan maken. Dat was de naïviteit van een eerste boek. Later ben ik met delen uit het verhaal gaan schuiven en heb ze op een hele andere plek gezet om daardoor de spanning te krijgen. Zo heb ik de dagboekaantekeningen van het 17-jarige meisje Christine, dat in het dorp woont, later toegevoegd. Het verhaal van een naïef meisje en haar eerste seksuele ervaring. Ik heb het gedaan om dat verhaal te spiegelen met het verhaal van de stadse Chantal Zwart, de slimme verslaggeefster van France Inter, die ook meteen verliefd wordt, zij het op een huis in het dorp, en die in zich in haar naïviteit ook niet afvraagt of er iets meer aan de hand zou kunnen zijn. Ik vond het interessant om de twee verhaallijnen van die naïeve jonge vrouwen door elkaar te schuiven. Een dergelijke manier van vertellen heeft veel overeenkomsten met het maken van een tv-programma, de montage, de spreekstem, de monologue interieur, de interviewfragmenten, de muziek. Ik zat dan ook te denken: okee, we gaan een maaltijd koken, maar wat zijn de ingrediënten die ik ga gebruiken? Dus toen ik het idee had van het dagboek van dat 17-jarige meisje gaf het me de mogelijkheid om een prettig ritme te ontwikkelen. Ik kon de verhaalverloop onderbreken door een dagboekfragment in te lassen en even in haar fantasie te duiken. Als compositie had ik daar wat aan als schrijver.”


Meeleven met de meisjes
De 17-jarige Christine was verliefd op een jongen uit Parijs, de mondaine verslaggeefster Chantal is verliefd op een huis. Beiden krijgen te maken met grote teleurstellingen. Is het voor een man moeilijk om mee te leven met zijn vrouwelijke karakters? “Nee, vindt Michael Berg. Het is een kwestie van inleven. Ik leef erg mee met mijn karakters. Ik merk dat ik ook mijn lippen beweeg als ik mijn personages iets laat zeggen. Dat ik fysiek ook meebeweeg met de actie die ik beschrijf. Ik wil ook letterlijk zien hoe de reactie van iemand eruit ziet. Er hangt een spiegel in mijn werkkamer en daar kijk ik in als ik me afvraag hoe iemand eruit ziet als hij verbaasd is. Gaan je wenkbrauwen altijd omhoog of is er nog een andere manier om dat te beschrijven? Ik heb daar veel van geleerd. Ik kan reacties en gelaatsuitdrukkingen nu beter beschrijven. Ik heb dat geleerd, net als een schilder die nieuwe kleurtjes heeft aangemaakt en het effect terug ziet op het canvas.
Verder had ik wel gelezen dat je niet elke emotie en handeling letterlijk moet beschrijven, maar dat je er omheen moet schrijven waardoor de emotie of de gemoedsgesteldheid duidelijk wordt, maar je moet toch zelf geëxperimenteerd hebben voordat je tot een vorm komt waarbij je de lezer zelf zijn conclusies laat trekken. Sommige scènes heb ik een aantal keren geschreven en daarna geanalyseerd om uit te vinden waar het nu werkelijk om ging. En dan zie je: dit kan weg, dat kan weg. Je moet de lezer aan het werk zetten om tussen de regels door zijn eigen conclusies te laten trekken. Ik wil niet zeggen dat dat mij overal gelukt is, het is mijn eerste boek, maar ik heb het geprobeerd. Schrijven is een vak, een ambacht dat voor een groot deel bestaat uit schrappen. Als ik muziek componeer heb ik ook de neiging om te veel noten te schrijven. Terwijl je beter noten weg kunt laten, ruimte kunt laten voor de melodie, er doorheen kunt luisteren. Ik heb ook wel eens de neiging om het dicht te plamuren. Dat doe je de eerst keer, maar bij de tweede keer heb je het gehoord. Hoe minder noten er staan, hoe interessanter het is om er nog een keer naar te luisteren. Dat is met schrijven ook zo”


Stille overburen en mooie taal
De meeste schrijvers vinden hun hoofdpersoon hun sterkste karakter. Dat ligt anders bij Michael Berg die geen favoriet karakter heeft. Wel heeft hij bepaalde scenes waarmee hij erg verguld is. “Wat ik zelf mooi vindt is het verhaal van die overburen, die oude mensen die hun dochter kwijt zijn. De manier waarop die met elkaar omgaan, vind ik zelf heel mooi. Vasthoudend aan een ritueel, weinig woorden, wachten op hun verdwenen dochter terwijl ze de hoop eigenlijk al hebben opgegeven. Dat vind ik zelf een geslaagde stukjes, omdat het vrij kaal is en ik de stijl wel mooi vind.
Ik wil het simpel houden, daarom zoek ik naar de juiste woorden en het juiste ritme. Ik zoek ook naar afwisseling tussen korte en lange zinnen. Ik probeer het muzikaal te houden. Daar heb ik veel aandacht aan besteed. Ik zorg er voor dat het woord teleurstelling niet twee keer op dezelfde pagina staat. Soms herlees ik wat ik geschreven heb en dan zie ik dat ik hele mooie woorden heb geschreven, maar dat het jaren vijftig is of erg ‘would be’. Weg ermee. Daardoor blijf ik dichter bij spreektaal. Ik ben soms heel pietepeuterig bezig geweest om het mooi te krijgen, zonder dat het bellettrie wordt.”


Patricia Highsmith
Echt voorbeelden heeft Michael Berg niet, wel voorkeuren. “Ik houd van boeken waar je jezelf in kunt verliezen. Ik ben een groot liefhebber van de boeken van Patricia Highsmith. Die zijn buitengewoon traag, maar wel prachtig. Misschien te traag voor de lezers van tegenwoordig, ik weet het niet, maar echt prachtig zoals ze minutieus de dingen beschrijft, zelfs eenvoudige dingen. Als een soort Bordewijk bijna. Prachtig en simpel. Houdt het simpel.
Zelf heb ik veel materiaal weggegooid om het simpel te houden. Mijn god, als je eens wist wat ik allemaal heb geschreven (en geschrapt) over de honderdjarige oorlog. Hele geschiedenishoofdstukken heb ik eruit geflikkerd. En zo heb ik ook alle grapjes uit de eerste versie gesloopt. Ik dacht, ja, pfff, nee. Wil je n u een serieus boek schrijven of een comedy? In het begin was ik heel tevreden. Dan dacht ik o, wat een leuke vergelijking. Maar dan had ik gelukkig weer één van mijn vrienden die zei braak, braak… Ja, godzijdank heb je dat soort mensen die je voor stommiteiten behoeden. Je hebt mensen om je heen nodig.”

Nieuwe boeken
Twee zomers ligt in de winkel en binnenkort de nieuwe thriller met Chantal Zwart in de hoofdrol. Daarnaast is Berg bezig met een stand alone, een psychologische roman over drie vrienden. “Eén van hen wordt 50 jaar en hij nodigt zijn vrienden uit. Het speelt in Amsterdam in de jaren zeventig, krakersmilieu. Idealiter schrijf ik een serie Chantal verhalen die zich afspelen in Frankrijk terwijl ik daarnaast stand alones schrijf. Het kan, alles kan. Ik voel geen belemmering. Ik kan Chantal ouder laten worden en het kan dat er met de inspecteur en haar al dan niet iets gebeurt. Hij is natuurlijk getrouwd, maar ja, er is een zekere spanning met Chantal, dus wie weet twee jaar later. Maar goed, er zijn allerlei lijntjes die leuk zijn om uit te bouwen. Het kan ook dat als ik een derde deel heb geschreven dat ik er genoeg van heb.
Je bent toch 9 maanden met zo’n boek bezig en je vindt het ook wel leuk om een beetje anders te eten, een andere maaltijd te koken. Op zich is het tweede Chantal boek al anders. In Twee zomers schrijf ik heel gedetailleerd en vol liefde over de streek. Ik wilde graag laten zien waar het verhaal zich afspeelt. In een volgend boek kan ik met minder details af. Bovendien heb ik gemerkt dat ik met een paar woorden hetzelfde kan bereiken.”

Wonen in Frankrijk
Van een druk leven in de media naar de stilte van het Franse platteland. Het is een hele overgang. Maar Michael Berg heeft er geen seconde spijt van. De Flying Dutchman heeft zijn bestemming gevonden. “Het is hier heerlijk. De rust en geen gezeik aan m’n kop. Ik kan gewoon lekker schrijven. Dat doe ik nu drie jaar lang, zeven dagen per week, keurig op een vastgestelde tijd. Het is een soort verslaving: naar boven gaan, de computer aanzetten, en rustig werken. Geen gezeik. Ik heb geen gsm meer. Internet werkt bij ons sowieso nauwelijks, dat geeft mij rust. Ik heb veel tijd nodig om een boek te schrijven en zonder die rust zou ik het gewoon niet voor elkaar krijgen. Als er teveel gezelligheid om me heen is word ik snel afgeleid. Ik houd erg van mensen, maar als ik in Amsterdam zou wonen, zou ik de hele dag bij Scheltema zitten. Ja. Het klinkt alsof ik mezelf op dieet heb gezet, maar dat is niet zo. Ik ben het isolement steeds meer gaan waarderen. Mijn vrouw kan er ook goed tegen. Het is een soort leven dat ze eerder ook geleid heeft. We blijven hier, want we gedijen hier goed.”