Interview Monaldi en Sorti

Door Marcella van der Weg

Aanval op pulp
Rita Monaldi heeft het eerder gezegd en herhaalt het nog maar een keer: de hoeveelheid “pulpliteratuur” vormde een krachtige drijfveer voor het schrijven van De twijfel van Salaì. Toen er in navolging van Dan Browns De Da Vinci-code een golf van historische “pulp” op de markt kwam, koos het echtpaar voor de tegenaanval. Zij begon aan een vierluik over Giangiacomo Caprotti (1480-1526), ofwel Salaì (duivel), door wiens ogen de lezer de ‘grote’ Leonardo da Vinci en zijn tijd leert kennen. Salaì was Leonardo’s pleegzoon en hulpje.
Francesco Sorti: “Wij vonden die nieuwe mode van zogenaamd historische romans absurd, ze hebben eigenlijk niets met geschiedenis te maken. Leonardo en zijn omgeving worden lachwekkend slecht beschreven.” Ook Sorti weet dat zulke boeken altijd hebben bestaan. “Maar tegenwoordig worden ze als serieus genre gepresenteerd.” Monaldi: “En natuurlijk heeft pornografische literatuur bestaansrecht, maar niet als het voor gedicht wordt gehouden, dat beschadigt de echte dichters.” Dus leert het lekenpubliek in de Salaì-serie een andere Leonardo kennen, een kunstenaar die niet alles kan, die soms kleinzielig is, jaloers ook. Kortom: de mens achter de mythe.”

Historische thema’s
Via Salaì willen Monaldi en Sorti vier grote historische thema’s van zijn tijd behandelen: de ontdekking van de drukpers, het ontstaan van het kapitalisme, de protestantse revolutie (De twijfel van Salaì) en nu de ontdekking van Amerika. Eerder schreven ze bij monde van hun hoofdpersoon de castraatzanger en spion Atto Melani over de barok. Salaì lijkt in niets op Melani. De aarzelende analyticus, die pas conclusies trekt als alle puzzelstukjes stap voor stap op hun plaats zijn gevallen, heeft even plaats gemaakt voor een charmante deugniet, die makkelijk tegen het leven aankijkt, zichzelf geen pleziertje misgunt en een veel snellere geest heeft.
Dat maakt het schrijven anders. Monaldi: “Tegelijkertijd kunnen beide karakters niet zonder elkaar bestaan, ze horen ook allebei bij ons. Niet dat wij op elkaar lijken; als je geel en blauw mengt komt er groen uit. Zo zit dat bij Francesco en mij. Hij maakt mij pessimistischer en ik maak hem optimistischer. Soms gebeurt het dat ik, door hoe hij tegen de wereld aankijkt, pessimistischer word dan hij. Omgekeerd kan hij in een soort roes komen door mijn optimisme. En door Salaìs amourettes.” Want Salaì, om het maar even plat te zeggen, lust er wel pap van.”

Onzin en wetenschap
De kritiek van het echtpaar richt zich niet alleen op Dan Brown en consorten. Minstens zo kritisch – ze zijn zelf tenslotte van huis uit classicus (zij) en musicoloog (hij) – oordelen ze over het wetenschappelijke klimaat. Monaldi: “Onzin en wetenschap is vaak niet meer van elkaar te onderscheiden. Wetenschappers proberen tegenwoordig beroemd te worden, zo snel mogelijk te publiceren om carrière te maken. Maar die essays of boeken kunnen inhoudelijk en kwalitatief verbazend arm zijn. Verschrikkelijk, want we hebben het wel over academici.” Sorti: “Er is ook weinig ruimte voor nuance, want dat verkoopt niet.” Om de zaak verder te compliceren bestaat er, bijvoorbeeld over de ontdekking van Amerika, veel esoterische literatuur. “We hebben ons voor dit boek door heel wat complottheorieën gewerkt. Voor de lezer is dat allemaal heel verwarrend. Want wat klopt en wat niet?”

Boeken, opium voor het volk
Het stelt het echtpaar ook voor filosofische kwesties. Zo vraagt Sorti zich af of al deze verwarring niet zóveel ruimte opslokt dat er geen plaats meer is voor andere gedachten. Monaldi: “Grote boekconcerns geven papier uit in de vorm van boeken. Het is als opium voor het volk.” Sorti: “Voor boeken van kleine, onafhankelijke uitgevers is in de winkel geen ruimte meer. Zo wordt de gedachtewereld gebombardeerd met kwalitatief mindere informatie, er is geen plaats meer voor reflectie, het bestuderen van alternatieve gezichtspunten. Het is net oorlog. Met als voordeel dat de ‘tegenpartij’ kan zeggen: ‘Wat willen jullie nou? Jullie hebben toch zoveel informatie tot je beschikking?’ Het probleem is dat die grote hoeveelheid informatie vrijwel niet te verwerken is, zeker niet als je een leek bent op het betreffende gebied.” En dat is precies wat Monaldi en Sorti met Het ei van Salaì willen laten zien. In tegenstelling tot zijn voorgangers is de invalshoek dit keer dan ook eerder methodologisch dan geschiedkundig. Ze verhelderen geen blinde historische vlekken, maar laten zien dat het ook voor hen praktisch onmogelijk is de ware feiten over de ontdekking van de Nieuwe Wereld op te ontsluieren. “En dat,” zegt Monaldi veelbetekenend, “voor een van de belangrijkste gebeurtenissen uit de geschiedenis. In eerdere boeken lieten we zien dat de geschiedenis soms wordt vervalst, of stelden we bepaalde beeldvorming bij, we helderden feiten op. Met dit boek geven we de lezer een onderzoeksmethode om te laten zien hoe de ware gang van zaken achter bepaalde historische gebeurtenissen kan verdwijnen. In dit geval zijn er heel veel rookgordijnen opgetrokken door mensen met een overspannen geest.” Sorti legt uit dat er al eeuwen wordt gespeculeerd over de ontdekking van Amerika en daaruit heeft zich een soort complotliteratuur ontwikkeld. “Wij nemen dat met Het ei van Salaì een beetje op de hak.”


Salai en Leonardo da Vinci
Om hun punt te illustreren sturen Monaldi en Sorti Salaì op pad naar Rome. Leonardo heeft lopen pochen dat ook hij een wereldkaart met daarop het pas ontdekte Amerika kan vervaardigen. Maar hij heeft geen idee hoe dat nieuwe gebied eruitziet. Aan Salaì de taak in Rome een zeldzame atlas op te diepen die Leonardo als voorbeeld moet dienen. De zoektocht blijkt niet eenvoudig, want onderweg wordt Salaì overvoerd met tegenstrijdige verhalen over de ontdekking van Amerika – zo trekken er onder meer Vikingen en Tempeliers voorbij en zou niet de Spaanse koning Columbus’ reis hebben bekostigd, maar de paus.
Ook de Elzassers – zie De twijfel van Salaì – spelen weer een dubieuze rol. Sorti: “Ja, die komen we overal tegen. We hebben ooit een kindermeisje uit de Elzas gehad, maar ik geloof niet dat zij wist wat we allemaal over haar streekgenoten schrijven.”

Research kost kapitalen
Zoals eerder opgemerkt, brengt het echtpaar regelmatig documenten aan het licht die officiële stellingen uit de geschiedenis logenstraffen. Zelf vragen ze zich ook af waarom juist zij steeds van die ontdekkingen doen. Monaldi: “Waar blijven de anderen? Wij zijn blijkbaar de enige die zoeken en navraag doen naar privébrieven van bijvoorbeeld oude geleerden. Anderen doen onderzoek in nationale archieven en bibliotheken, veel minder in kleine (privé) bibliotheken en –archieven. Tegenwoordig is het voor een professor veel te tijdrovend om op die manier onderzoek te doen. “Academici willen betaald worden voor hun tijd. Wij besteden veel geld en tijd aan onderzoek dat soms helemaal nergens toe leidt, dus we nemen een enorm risico. Maar we willen zorgvuldig zijn. De lezer denkt misschien dat alles wat wij aanraken tot een ontdekking leidt, maar veel onderzoek leidt tot niets, bijvoorbeeld omdat een verdenking ongegrond blijkt. Maar goed, het is een investering in ons boek, hopelijk betaald zich dat dan uit in de verkoop.” Sorti: “Auteurs van historische romans uit bijvoorbeeld de negentiende eeuw werkten ook zo. Alessandro Manzoni, een grote naam uit die tijd, ging failliet door al het geld dat hij aan onderzoek heeft uitgegeven. Wij voelen ons net twee gekken, omdat anderen het tegenwoordig niet meer zo aanpakken.”

Huis & werk
De emotionele betrokkenheid bij hun boeken stopt niet bij de voordeur. Er wordt thuis wat afgediscussieerd over het materiaal dat ze tegenkomen. Sorti: “Zelfs tijdens het koken hebben we het over ons werk.” Maar nu hun twee kinderen ouder worden, wordt dat wat lastiger. Monaldi: “We kunnen geen gesloten cel meer zijn, de kinderen willen meedoen, zeker de oudste.” En die ergert zich wel eens aan hoe mama en papa opgaan in hun werk. “Maar ze lost het diplomatiek op. Dan zegt ze [Monaldi zet een snibbig stemmetje op]: ‘Mama, ik wil met je praten, maar pas als jullie klaar zijn met praten, want ik wil jullie niet onderbreken.’ Het arme kind!
“Maar bij Theodora [hun dochter, MvdW] bloeit langzaam maar zeker de belangstelling voor ons werk op. Ze wil ook dat we haar voorlezen uit de boeken die wij lezen, maar dat houdt ze nog niet lang vol.” Theodora is al eens meegegaan naar het staatsarchief in Rome – vertelt een trotse moeder – waar ze een origineel document van Atto Melani te zien kreeg. “Ze was verrukt. En de archivaris ook, die zei: ‘Ah, hier hebben we een jonge onderzoekster!’ Dat vond ze prachtig!”

Vervalsing op het spoor
Ook de sores trekt sporen door het huishouden. Dat Monaldi en Sorti met hun spitwerk herhaaldelijk historische aannames bijstellen, oogst niet altijd bijval, om het eufemistisch uit te drukken. In eigen land worden ze niet uitgegeven – naar de reden daarvan is het gissen, maar zeker is dat ze menige paus onder de loep hebben genomen. Al in hun debuut Imprimatur maakten ze er melding van dat paus Innocentius XI leningen verstrekte aan de protestantse! Willem III, die daarmee de katholieke Stuarts uit Engeland verdreef.
De twijfel van Salaì zorgde voor een heel ander probleem. Op zoek naar materiaal over Leonardo en zijn tijd, dook er een veel ingrijpender verrassing op, die zeker bij Monaldi tot een diepe crisis leidde. Zij moest constateren dat De Germanen van de Latijnse historicus Tacitus een vervalsing is. Deze historisch belangrijke tekst ligt aan de basis van de Germaanse raszuiverheidtheorie. “Ik dacht eerst nog: we zien het niet goed. Maar Fransesco was ervan overtuigd. Vanuit mijn studie heb ik eerbied voor die tekst, Fransesco kan daar veel vrijer naar kijken. Hij was ervan overtuigd dat iemand die tekst helemaal uit zijn duim heeft gezogen. Sommige mensen hadden al eerder gegronde twijfel, maar die zijn overstemd. Uiteindelijk moest ik Francesco gelijk geven.”
Monaldi vroeg zich af waarvoor zij zo lang en zo serieus heeft gestudeerd en zag haar dromen voor haar kinderen in duigen vallen. “Wij willen haar bijvoorbeeld over het antieke Rome vertellen. Maar wat kunnen wij haar in alle eerlijkheid vertellen, nu wij hebben ontdekt dat zoveel vervalst is?”

Verraad en desillusie
Sorti: “De geschiedenis die wij met onze boeken proberen te onderzoeken verdient ook een plaats in de opvoeding van onze kinderen. De vraag is hoe wij de uitkomsten daarvan en wat zij elders horen met elkaar in overeenstemming moeten brengen. Wij wilden onze dochter naar een Gymnasium sturen waar oud-Grieks wordt gegeven, omdat wij dat noodzakelijk vonden voor een humanistische opvoeding. Nu wankelt die zekerheid. Elke dag als we met onderzoek bezig zijn, komt er iets nieuws naar boven. Zo’n uitkomst hadden we nooit kunnen bedenken toen we met onze boeken begonnen. Dat is nooit in ons hoofd opgekomen.
“We hebben met ons werk veel moeilijkheden, met uitgevers, met historici, enzovoorts. Maar als puntje bij paaltje komt, zijn die moeilijkheden welkom, ze zijn nodig om vooruit te komen, anders maakt de mens geen ontwikkeling door. Aan die problemen is nu ook dat veranderde perspectief op de historische ‘feiten’ toegevoegd. Dat was niet makkelijk… We hadden een gevoel van desillusie, van verraad en van verlies van identiteit. We hebben zoveel antiquarische boeken gekocht, die nu, in onze ogen, ook wat twijfelachtig lijken. Eerst waren we zo trots op onze bibliotheek. Maar ik ben geen mens meer met een mooie boekenverzameling, nu hebben we boeken die misschien nuttig kúnnen zijn. Maar van dergelijke ervaringen leer je en de crisis is bedwongen. Voor onze persoonlijke ontwikkeling is het het wel waard geweest.”

Geef jezelf belangrijke voorouders
En ook aan deze medaille zit een andere kant, want thuis hebben ze er ook plezier van. En wel met het gezelschapsspel: ‘Vervals een oorkonde en wordt gravin’. Monaldi: “We hebben perkament gekocht voor Theodora, en een veer en zegellak en een stempel, en toen hebben we samen een valse oorkonde gemaakt. Zij dicteerde en dat hebben wij in eenvoudig Latijn omgezet: ‘Ik Theodoricus Rex schenk twee steden aan mijn twee prachtige kleinkinderen Theodora en Atto.’ Dat vond ze geweldig. Ze begreep ook meteen de methode dat je met een pennenstreek opeens heel beroemde en belangrijke voorouders kan krijgen.” Sorti beaamt dat lachend. “Ja, ze had gelijk door dat zo’n vervalsing heel nuttig kan zijn. Het zou toch heel ironisch zijn als de dochter van Monaldi en Sorti een vervalser blijkt te zijn. Ze zou de goede naam van de familie voor eeuwig te schande maken!”