Interview Nicci French

Bij het tiende boek, een jubileum, hoort een passende locatie. We treffen het beroemde duo Nicci French in het historische centrum van Utrecht, in het prestigieuze Grand Hotel Karel V. In dit monumentale gebouw verbleef Karel V in 1546, samen met zijn zuster Maria van Hongarije, voor het bijwonen van de Kapittelvergadering van de Orde van het Gulden Vlies.
Eeuwen later zitten wij, eenvoudige stervelingen, temidden van het indrukwekkende, alom aanwezige, verleden in een fraai aangelegde tuin waar mensen hun zintuigen kunnen scherpen aan de stilte. Maar stil zal het niet zijn. Sean en Nicci blijken enthousiaste vertellers. Aardig, voorkomend, vriendelijk, elkaar steeds aanvullend. Een bron van beschaafde conversatie op niveau. Hij lang, brildragend en schoolmeesterachtig stellig. Zij, klein en smal, maar duidelijk aanwezig, de stille kracht.



Jubileum
Tien boeken in tien jaar, een miljoenenverkoop, vrijheid van handelen, een fraaie balans van een even fraai schrijverschap. Sean: “We zijn langer dan 10 jaar bezig. Ons eerste boek, Het geheugenspel (The Memory Game), hebben we in 1995 geschreven, dus al ruim 12 jaar geleden. Maar als we zouden moeten verwoorden wat 10 jaar Nicci French betekent, dan kunnen we zeggen dat het een deel van ons leven is geworden, in alle facetten. Het is de manier waarop we discussiëren. Aan tafel praten we over schrijven, als we wandelen praten we over onderwerpen die geschikt zijn om over te schrijven. Voor het naar bed gaan praten we over schrijven. Als we wakker worden praten we over schrijven. Tijdens het sporten praten we over schrijven. Met onze tijdindeling houden we volledig rekening met het schrijven. Het laat ons geen seconde los. En omdat we getrouwd zijn, zien we elkaar dag en nacht en hebben het dus ook dag en nacht over het werk.”
Nicci: “We maken dezelfde dingen mee, zien dezelfde dingen en dus is de manier waarop we naar de wereld kijken ook naar iets gezamenlijks toegegroeid. Schrijven is een essentieel deel van ons leven. Als we zouden moeten omschrijven wat de laatste 12 jaar ons gebracht hebben, dan is het die gezamenlijkheid. Even afgezien van de financiële voordelen, ons mooie huis op het platteland en de vrijheid die we daardoor verworven hebben.”
Sean: “In 1995 was het voor ons beiden gewoon een experiment. Nicci had al boeken geschreven en ik was journalist, maar ik wilde dolgraag boeken schrijven. Nicci stelde voor om het samen te proberen. We hadden geen idee of het ons ook zou lukken, want in principe hebben we tegengestelde karakters. En wat doe je als je na een half jaar schrijven enorme ruzie krijgt over de voortgang van het verhaal. Moet je het dan weggooien? Alle moeite vor niets?” Nicci: “Het experiment was in ieder geval geen onderdeel van een carrièreplanning. We waren erg arm in die periode en het schrijven bood op dat moment geen enkele zekerheid dat we er geld mee zouden kunnen verdienen. Maar toch hebben we het gedaan, omdat het ons op dat moment het meest bevredigende werk leek. Het liep gewoon zo en het ontwikkelde zich gelukkig op een goede manier.”
Sean: “Het leuke van zo lang samen schrijven is dat je als het ware een stem krijgt. Sean en Nicci zijn eigenlijk een persoon. Er is absoluut geen vinger achter te leggen welke gedeeltes Sean en welke gedeeltes Nicci heeft geschreven. Zij schrijft wel anders in haar eigen solo-boeken. Dat is heel grappig. Als Nicci French heeft zij een andere stem dan als Nicci Gerrard.”

Nieuwe ideeën
Het moeilijke aan schrijven van boeken is het steeds opnieuw vinden van een onderwerp dat geschikt is voor een boek. Nicci: “Soms is het eenvoudig. Sean en ik hebben samen vier kinderen. In de tuin van ons huis hebben we een zwembad. Als ouders ben je dan altijd doodongerust dat er vervelende dingen gebeuren, dat een van de kinderen verdrinkt. Ik heb daar nachtmerries over gehad. Die angst dat je je kind verliest is de basis geweest voor ons boek Veloren. In principe beginnen we elk boek vanuit onze emotie, met de vraag”Hoe zou het voelen om?” Dus, hoe zou het voelen om je kind te verliezen, of hoe zou het voelen om obsessief verliefd te zijn (Killing me softly) of hoe zou een vrouw zich voelen als ze door een onbekende man werd vastgehouden in het donker (Land of the Living). Verder schrijven we niet met een vooropgezet verhaal in ons hoofd. We hebben gewoon een idee. Dan beginnen we te schrijven en becommentariëren elkaars hoofdstukken. Vanuit dat commentaar groet de verhaallijn en komen er intriges bij. Het fascinerende is dat in vrijwel alle gevallen, en zeker in ons laatste boek, Tot het voorbij is, het verhaal een heel andere kant opgaat dan we in gedachten hadden. Zodra je gaat schrijven en je je concentreert, ga je meer over de dingen nadenken, verdiepen je gedachten zich. Zo krijgt Astrid Bell, de vrouwelijke fietskoerier die we in het boek een verkeersongeluk laten krijgen, steeds meer geheimen. Als er een aantal doden vallen in haar omgeving, begint iedereen zich af te vragen of zij soms iets met die moorden te maken heeft. Zelfs haar vrienden koesteren wantrouwen. Dat soort dingen hebben we niet van tevoren bedacht. Die komen tijdens het schrijven..”

Intensiteit
Schrijven is een eenzaam beroep, waarbij tijdens het schrijven van emotionele gebeurtenissen de schrijver vaak zelf de emoties beleeft die hij/zij beschrijft. Nicci: “Het hangt een beetje af van het verhaal dat we schrijven, maar er zijn verhalen bij waarin we ons zo diep hebben ingeleefd dat het angstaanjagend is. Je maakt de dingen dan aan den lijve mee. Je kunt fysiek onwel worden of verdriet hebben of medelijden krijgen of boos worden. Maar schrijven is ook een soort therapie. We schrijven over universele angsten en door er over die gevoelens te schrijven, leer je ook meteen ze te beheersen. Bovendien is schrijven een proces van schaven, slijpen en herschrijven. En op het moment dat je gaat herschrijven beleef je de emoties niet opnieuw, maar kijk je vakmatig naar de taal en het verhaal. Dan ben je plotseling een buitenstaander die vanaf afstand probeert een zo mooi en geloofwaardig mogelijk verhaal te maken.”
Sean: “Gevoelens en werk moet je op een bepaald moment proberen te scheiden. De filmkomiek Peter Sellers probeerde altijd de technici aan het lachen te maken. Dat lukte hem ook. Dat was ideaal voor de sfeer. Maar als de stemming eenmaal gezet was, eiste hij discipline, ernst en volledige toewijding. Zo is het met schrijven ook. Als je begint met een nieuw verhaal mogen alle emoties ongeremd naar buiten komen, maar daarna moet het vakmanschap het overnemen. Dan probeer je alles te neutraliseren.
In het begin van een boek proberen we het verhaal altijd vanuit een emotioneel standpunt, vanuit verwarring of conflict te beschrijven. De lezer moet geboeid worden. Het drama moet duidelijk zijn. Daarna kunnen we wat gas terugnemen om in een later stadium weer volop op de zaken terug te komen en opnieuw emoties en verwarring toe te voegen. Het is een doorlopend proces waarbij we constant nieuwe impulsen inbrengen. Een van de belangrijke dingen van het leven is dat de mens in staat is enorme gevoelens te hebben en daar spelen we mee.”


Experiment
In vrijwel alle interviews verklaart Nicci French elk boek te zien als een nieuwe uitdaging, Dat het echtpaar in Tot het voorbij is opnieuw heeft geëxperimenteerd, is duidelijk. Sean: “We hebben ons al in een vroeg stadium van ons schrijverschap voorgenomen om niet in clichés te vervallen. We zien het als een uitdaging om onszelf in elk boek te vernieuwen. Soms experimenteren we met de structuur, soms met de personages. In Tot het voorbij is hebben we besloten hetzelfde verhaal twee keer te vertellen. Een keer door de ogen van een vrouwelijke hoofdpersoon en een keer door de ogen van een man. We hadden dat nog nooit eerder gedaan en het was echt een experiment omdat een herhaling van het verhaal al snel vervelend zou kunnen worden, ook al is het vanuit een heel ander perspectief bekeken.
Vrijwel iedereen beschrijft de gebeurtenissen die hij meemaakt op een andere manier. Dat heeft met veel dingen te maken: opleiding, karakter, milieu, beroep, ervaringswereld. Een politieagent kan een dodelijk ongeluk zakelijk beschrijven. Een oude oma zal hetzelfde ongeluk heel wat geëmotioneerder beschrijven. Maar goed, het was toch een experiment om hetzelfde verhaal nogmaals te vertellen. Onze oudste zoon van 20 verklaarde ons voor gek toen we het hem vertelden. Maar we wilden het perse proberen.”

Serie
Nicci: “Soms willen we een serie maken met terugkerende karakters die je heerlijk op je gemak uit kunt diepen. We hebben het zelfs geprobeerd, maar het werkte niet. Dat komt waarschijnlijk omdat we eigenlijk niet van vaste formules houden. Toen we aan het schrijven waren en de karakters vorm kregen die in latere boeken terug zouden moeten komen, zijn we gestopt. We werden er gewoon niet blij van en het klinkt gek, maar we willen zelf opgewonden raken van wat we schrijven. Op de een of andere manier krijgen we dat gevoel als we schrijven over gewone mensen die in een bizarre situatie terecht komen. Meestal buiten hun eigen schuld. Zo ontstaat er in Tot het voorbij is een situatie waarin het leven van de hoofdpersoon Astrid groot gevaar loopt. En dat terwijl ze eigenlijk alleen maar haar werk, op de fiets pakjes rondbrengen, zo goed mogelijk wil doen.”

Contract met lezer
Hoewel Nicci French onvoorspelbaarheid nastreeft en een hekel heeft aan formules is het slot vrijwel altijd hetzelfde: de misdaad wordt bestraft. Nicci: “Een roman is elastisch, je kunt er alle kanten mee op, maar op een punt is er wel degelijk een soort ongeschreven contract met de lezer. Het boek moet goed aflopen. Het kwaad moet bestraft, waardoor het einde bevredigend wordt. Uiteraard staat dat haaks op de werkelijkheid. Niet elke misdaad wordt opgelost en veel kwaad blijft onbestraft. Maar wij houden ons aan die ongeschreven afspraak.
Een enkele keer hebben we wel een open einde, maar verder doen we niet zoveel concessies. In een ouderwetse whodunnit staat alles vast. Je hebt een gesloten gemeenschap en veel mensen die verdacht lijken omdat ze een motief hebben. Maar er is maar een dader. Bij ons ligt dat meestal anders. Een misdaad is in de meeste gevallen geen voorop gezette daad van een misdadiger. Er kan iets doodsimpels gebeuren, waardoor bij meerdere mensen iets losgemaakt wordt. Het resultaat is dan afhankelijk van een complex geheel van toeval, emoties, improvisatie en beweegredenen die onvoorspelbaar zijn. Daarom is het ook niet moeilijk om steeds andere verhalen te bedenken.
Sean:”Bij hoge uitzondering is Tot het voorbij is wel een whodunnit. Maar dat kan niet anders als je tweemaal hetzelfde verhaal vertelt.”

Graham Greene
Door de buitenwereld worden de boeken van Nicci French beschouwd als de grondleggers van het nieuwe genre binnen de misdaadliteratuur: de literaire thriller. Zelf hebben ze niet zoveel met dat etiket. Sean: “We komen uit een typisch Engelse traditie met grote voorbeelden als Agatha Christie en Dorothy Sawyers. Je kunt zeggen dat ze verhalen schreven. Je kunt ook zeggen dat ze een soort kruiswoordpuzzels bedachten. Maar wat ze ook schreven, het was wel boeiend en wij hebben ze, net als miljoenen anderen verslonden. Aan de andere kant kent de Engelse misdaadliteratuur een grootheid als Graham Greene. Hij bouwde een brug tussen de literaire roman en de misdaadroman. Hij was echt de eerste. Hij schreef prachtige boeken die zowel spannend als onderhoudend entertainment boden.
Dus als de literaire thriller een vader zou hebben, iemand die er mee begonnen is, dan zou hij het moeten zijn en niet wij. Maar verder zeggen etiketten ons niet zoveel. Toen we ons eerste boek schreven wilden we ons niet houden aan conventies, dat is waar. We wilden onze karakters uitdiepen. Dat wordt als vernieuwend gezien. Maar Graham Greene deed het ook al, lang voordat wij begonnen met schrijven.”
Nicci: “We wilden dingen uitvinden. Een reis maken door het hoofd van de karakters. Als er een etiket op onze boeken moet, dan zou het moeten zijn: psychologische thrillers.”

Copycats
Sean: “In Nederland en in een aantal andere landen zijn er een aantal schrijvers opgestaan dat goed naar ons werk gekeken heeft en dat onze manier van schrijven heeft overgenomen. Dat is bijzonder vleiend. Wij hebben kennelijk een voorbeeldfunctie vervuld. Wij houden er ook van om in onze boeken maatschappelijke problemen te onderzoeken. De thrillervorm is daar uitstekend geschikt voor.” Nicci: “ Het is wel zaak dat je in staat bent te doseren. Met name de huidige generatie Scandinavische schrijvers verliest de balans wel eens uit het oog. Een thriller moet geen aanklacht worden, het is geen pamflet voor een groep demonstranten. De maatschappijkritiek moet onderdeel van het verhaal zijn, zonder zich storend aan de lezer op te dringen. In dat geval verliest het z’n functie.”

Vrouwen
In de boeken van Nicci French is de hoofdrol altijd weggelegd voor moderne jonge vrouwen de ogenschijnlijk hun zaken op orde hebben, tot er door een wreed voorval een einde komt aan hun veilige bestaan vol zekerheden. Het lijkt moeilijk voor het mannelijke deel van het schrijversduo om zich steeds in te moeten leven in de gedachten van een vrouw. Sean French:
“Ik ben weliswaar in een mannenhuishouding opgegroeid, maar tegenwoordig word ik omringd door vrouwen. Mijn drie dochters en Nicci vormen in ons huishouden de absolute meerderheid. En omdat we overdag en ook ’s avonds altijd samen eten en de tijd uittrekken om met elkaar te praten, is het vrouwelijk gedachtegoed me niet vreemd.”
Nicci: “Het is gewoon zo dat vrouwen emotioneel anders in elkaar zitten dan mannen. Maar Sean is zo gewend aan de manier waarop vrouwen denken en handelen, dat hij moeiteloos kan bedenken hoe we onder bepaalde omstandigheden zouden reageren. Het is overigens wel zo dat we de veranderingen van de traditionele man-vrouw verhoudingen uit de maatschappij, ook laten doorklinken in onze boeken. Vrouwen hebben gelijke rechten gekregen, ze krijgen ook steeds meer belangrijke functies. In Londen heb je momenteel meer vrouwelijke dan mannelijke artsen. De wereld van de televisie wordt gedomineerd door vrouwen. Er komen steeds meer vrouwelijke advocaten. Daarom spelen succesvolle vrouwen een hoofdrol in onze boeken.”

Mannen
Sean: “In het dagelijks leven zie je wel dat er mannen zijn die door middel van intimidatie proberen om vrouwen klein te houden. Maar die tijd is voorbij. De oerman met zijn knuppel die zijn vrouw aan haar lange haren een grot in sleepte bestaat niet meer. Fysieke kracht is van ondergeschikt belang geworden in de man-vrouw relatie. Mannen houden merkwaardig genoeg nog steeds een facade in stand. In onze boeken is het dan ook de heldin die het heft in handen neemt. Zij weet dat ze op het beslissende moment toch niet op de man kan rekenen. Maar natuurlijk heb je dat ongrijpbare, verliefdheid. In Killing me softly wordt de heldin verliefd op de zogenaamd sterke man, maar uiteraard komt ze er achter dat haar manbeeld niet klopt. In veel man-vrouw verhoudingen speelt passie, al dan niet bewust, een rol. In Bezeten van mij hebben we proberen te ontraadselen wat de geheime drijvende kracht is die passie doet ontwaken en wat mensen met die passie doen. Passie is uiteindelijk een bizarre vorm van bewustzijnsvernauwing en zinsverbijstering. In Tot het voorbij is speelt onderdrukte passie ook weer een rol. Bovendien hebben we met de rolverdeling man-vrouw gespeeld. In het eerste deel van het boek is Astrid Bell de hoofdrolspeelster. Ze is een assertieve. Zelfstandige jonge vrouw die de kost verdient als fietskoerier. Ze weet dat ze met haar charme veel gedaan kan krijgen van mannen, maar ze speelt daar niet mee.”
Nicci “vult haar man naadloos aan, zoals dat gedurende het hele gesprek het geval is: “In het tweede deel laten we de moordenaar aan het woord komen die heel onzeker is over zijn mannelijkheid. Hij zet alles op alles om een dominante rol te kunnen spelen in het leven van Astrid. Hij begrijpt niet dat je als man tegenwoordig meer facetten van je karakter in de strijd moet gooien om bij een vrouw in de smaak te vallen. Kracht is leuk, maar volstrekt onvoldoende. Als man moet je een vrouw emotioneel kunnen ondersteunen, je zwakheden durven te tonen, creatief zijn, geduldig, begripvol. En, misschien wel het belangrijkste, je moet goed en openhartig met elkaar kunnen communiceren.”


Fantasie
Sean: “In ons gezin is communiceren de belangrijkste boodschap. Praat met elkaar, leer elkaars standpunten begrijpen. Ga er voor zitten. Trek er tijd voor uit. Laat de televisie uit, dat is vluchtig vertier waar je als mens niet beter van wordt. Praten is goed voor je mens zijn.”
Nicci: “Maar goed, je kunt dat allemaal voorstaan, dat betekent niet dat het zonder slag of stoot gaat. We hebben samen vier kinderen uit vorige huwelijken. Onze jongste dochter vroeg onlangs of we alsjeblieft net als al haar vriendinnen met een bord op ons schoot naar een film konden kijken. Nee dus. Het leuke van opgroeiende kinderen is overigens wel dat je elke dag genoeg stof aangeboden krijgt om in een boek te verwerken. Dat doen we dan ook regelmatig. Geloof me: niet alles is fantasie.”