Trudi Rijks: 'Een goed boek moet schuren'

Na het schrijven van twee literaire romans (Doos van Pandora en Zeetijding) lever je nu met De weg van het water jouw debuutthriller af. Waarom de overschakeling naar een ander genre?      

'Op een dag vertelde een goede vriendin mij dat zij slachtoffer was van een oplichter. Ineens stond het kwaad bij haar op de stoep. Ik was direct in alle staten. Dat je dagelijks leven geregeerd wordt door een onzichtbare buitenstaander, de permanente angst. De veilige wereld, zoals ik dacht dat die bestond, bleek een illusie te zijn. Hij bespioneert jou? Wij spioneren terug en we gaan er een boek van maken! Het is de diepste wens van mensen die onrecht wordt aangedaan: ze willen 'gehoord' worden. Elk verhaal vraagt zijn eigen vorm en zijn eigen taal. Genre technisch gezien is De weg van het water een misdaadverhaal met het slachtoffer als spil, dus heb je dan een thriller. En oplichterij is iets dat iedereen kan overkomen, dus wilde ik een zo groot mogelijk publiek bereiken met de boodschap: denk niet dat de wet of de politie je beschermt tegen oplichters, tegen fraude, tegen identiteitsdiefstal. Je staat er alleen voor.'

Smaakt het uitstapje naar het thrillergenre naar meer of blijft het bij deze thriller?

'Het spannende verhaal is mij aan het hart gebakken. Zeetijding was ook een heel spannend boek. Maar een boek dat uitsluitend spanning levert wil ik niet schrijven. Er moet op elk niveau iets te beleven zijn. Ik zie het als mijn taak als schrijver om de demonen een stem te geven. Bijvoorbeeld de vrouw uit Ny Beets die haar kinderen doodde: iedereen wenst haar de marteldood, maar niemand vraagt waar de vader van die kinderen was. Een goed boek moet schuren, verontrusten, ongemakkelijke waarheden laten zien. Dat kan heel goed binnen het thrillergenre.'

Je bent werkzaam als gedragswetenschapper, een baan die voor vele schrijvers een ultieme bron aan informatie zou zijn. Heb je ervaringen uit de praktijk verwerkt in dit boek?

'Ik heb nog nooit één casus voor ogen gehad bij het schrijven van een boek. In mijn werkende leven heb ik andere codes dan bij het schrijven. Tijdens het schrijven kan ik de regelbreker zijn die ik van nature ben, tijdens mijn werk streef ik naar fatsoen. Het zijn compleet gescheiden werelden. Voordat de psychologie een zogenaamde wetenschap werd, hadden we mensenkenners. Schrijvers, acteurs en pastoraal werkers. En het wijze oude vrouwtje bij de dorpspomp. We hebben meer over de menselijke natuur geleerd van Shakespeare dan van alle psychologen bij elkaar. Misschien is het zelfs wel andersom: dat mijn werk profiteert van mijn schrijverschap. De mensenkennis die ik gebruik om me in te leven in mijn personages, zet ik ook in om me te verbinden met cliënten.'

Thrillers vertellen over het algemeen het verhaal van mensen die door een gebeurtenis in hun leven of andere factor het criminele pad inslaan. Hoe heb je de criminaliteit in jouw boek benaderd: als fictieschrijver of als gedragswetenschapper?

'Ik heb veel research gedaan naar oplichters. Er zijn scheepsladingen volgeschreven over afwijkend gedrag, gelabelde stoornissen, gevalsbeschrijvingen, verwaarlozing, jeugdtrauma’s, pseudologia fantastica, hersenbeschadigingen, en dat helpt allemaal mee om je fantasie te prikkelen. Maar aan het einde van de rit moet je een geloofwaardig personage hebben met wie je je kunt identificeren. En dat kan alleen maar door in de huid van je personage te kruipen, zo diep, dat het je eigen kern raakt. En dat is het ambacht van de schrijver. Daar hoef je niet voor gestudeerd te hebben. Er is één type gestoorde tegenspeler dat ik niet snel als stemhebbend personage zal opvoeren en dat is de psychopaat. Voor thrillerschrijvers is de psychopaat een comfortabele verhaalmotor: het ultieme, gevoelsarme, egocentrisch-berekenende kwaad waar iedereen onmiddellijk bang voor is, en waarmee je het verhaal meteen op spanning zet. Ik had hem als Haaksbergen nodig als dreigende laag achter Buisman, maar hij blijft als bijpersoon stevig in de coulissen gespijkerd.'

In De weg van het water is de relatie tussen de zussen Floor en Bente één van de belangrijkste elementen in het verhaal. Hun verschillen en overeenkomsten worden gedurende het verhaal soms pijnlijk duidelijk, waarin loyaliteit een belangrijke factor is. Hoe was het voor jou om hun verhaal uit te tekenen?

'De meesten van ons kennen uit eigen ervaring de haat-liefdeverhouding die je met broers en zussen kunt hebben. Zelf mag je ze vervloeken, maar als een ander dat doet, dan wordt direct het geschut in stelling gebracht! Dat is die aangeboren loyaliteit. Soms is de verdeling van de lasten in een gezin heel ongelijk, of staan de kinderen op een andere manier onder druk, zonder dat ze dat weten. Dan kan die loyaliteit verminkend zijn voor de zichzelf wegcijferende partij, zoals Floor, die zogenaamd alleen maar goed doet door voor iedereen te zorgen. En die dan haar toevlucht neemt tot een soort passief-agressief gedrag, iets waar ik persoonlijk nogal allergisch voor ben. Omdat de mooie gevel een geboobytrapt huis verbergt. Voor mij was het spannend om deze zeer onevenwichtige relatie op de spits te drijven, en vooral om te zien hoe Floor met vallen en opstaan leert om haar eigen grond af te bakenen.'

Is er een personage in De weg van het water waarmee jij je het meest kunt identificeren of staan ze juist mijlenver van je af?

'Zoals een moeder van al haar kinderen houdt, houd ik van al mijn personages. Je hebt ze immers allemaal het leven gegeven. Zodra je tijdens het schrijven merkt dat je je niet kunt identificeren met een personage, dan weet je dat je het roer moet omgooien. Want als de schrijver zich er al niet mee kan identificeren, hoe moet de lezer dat dan doen? Dit was het politiek correcte antwoord. Want de figuur Buisman ligt me wel heel na aan het hart. Hij is degene met het grote tekort, hij is de man die alles goed wil maken en die steeds net de plank misslaat. Hij is complex. Sluw maar onbeholpen, liefdevol en harteloos, berekenend en dapper. Wreed uit onbenul. In al zijn krakkemikkigheid een man die je zou willen redden. En, heel diep in mijn hart voel ik affiniteit met zijn leugenachtigheid, zijn manipulatie en verbeelding. Tenslotte gebruikt hij dezelfde middelen als de schrijver: de regie nemen door te fabuleren.'

Wat kunnen we van je verwachten in de toekomst? Zijn de eerste lijnen voor een nieuw boek al uitgezet?  

'Het geschreven boek rust op de schouders van duizenden ongeschreven boeken. Een boek schrijven kost me jaren van verdieping en discipline. Vergelijk het met topsport: geen vrije tijd, niet drinken, vroeg naar bed, regelmatig op de spinningfiets. Daarnaast wil ik kunnen genieten van het schrijven zelf: nieuwe dingen ontdekken, nieuwe wegen inslaan. En vooral: grenzen verkennen en overschrijden. Ik wil altijd kijken hoever ik kan gaan met een eventueel volgend boek. Er is wel een idee dat onder de oppervlakte zweeft, maar waar ik nog lang geen vorm voor gevonden heb en dat me ook nog eens angst aanjaagt. Hoewel ik trots ben op mijn ambachtelijkheid, is de kiem van een verhaal een gebied waarin je niets kunt forceren. Een onderschat deel van het schrijver-zijn is: niet schrijven. Ik zeg dus dat ik voorlopig helemaal niets ga schrijven, dat ik rust nodig heb, en ondertussen laat ik mijn onderbewuste het werk doen. Dat is Wu Wei, proberen niet te proberen, de weg van het water.'    

De weg van het water is het tweede Buzzboek voor de Hebban Reading Challenge. Lees hier wat de geselecteerde lezers tot nu toe vinden van dit thrillerdebuut.