Interview Val McDermid

Voetballiefhebster
Een interview met Val McDermid moet natuurlijk vooral over misdaadliteratuur gaan, over haar eigen werk in het bijzonder en met name over haar laatstverschenen roman, Een duister domein. Daarvoor is zij immers naar Amsterdam gekomen. Maar op de een of andere manier blijkt het voetbal interessanter; in ieder geval aan het begin van ons gesprek. We praten onder meer over Raith Rovers, de club uit haar geboorteplaats Kirkcaldy, waarvan ze al haar hele leven supporter is, net als de Britse premier, Gordon Brown. Ooit speelde Raith Rovers in Europees verband, maar tegenwoordig komt de club uit op het derde niveau in Schotland. En dat is niet best, beaamt ze. ‘Maar er is hoop: we hebben zaterdag weer gewonnen, staan tweede in de competitie en promotie kan ons eigenlijk niet meer ontgaan. So keep your fingers crossed.’ Ze vraagt of ik de wedstrijden in de kwartfinales van de Champions League heb gezien: Chelsea-Liverpool eergisteravond en vooral de wedstrijd tussen Manchester United, haar tweede voetballiefde, en het Portugese FC Porto, de avond daarvoor. ‘That was a great game.’ Logisch, want Manchester is toch een beetje háár stad geworden; ze woont er immers al jaren. Toch bekent ze dat de liefde inmiddels flink is bekoeld. ‘Ooit was Manchester een boeiende stad. Vooral in de jaren negentig; toen gebeurde er van alles. De stad was als het ware op zoek was naar een nieuwe identiteit, een herkenbare plaats in de eenentwintigste eeuw en dat proces boeide mij enorm. Vandaag de dag is Manchester a sophisticated city. Dat levert prachtig promotiemateriaal op, maar ik verveel me er steeds meer. Daarom schrijf ik ook al jaren geen Kate Brannigan thrillers meer.’ En zo zijn we dan toch bij de misdaadliteratuur beland.

Mensen entertainen
Het aloude adagium ‘Wie schrijft die blijft’ mag dan nog steeds opgeld doen; om als auteur eeuwige roem te verwerven, moet je tegenwoordig toch heel wat meer doen dan af en toe een boek schrijven. Tijdens de Darker Domain Book Tour, die halverwege februari begon, reisde Val McDermid twee weken door de VS, waar zij niet minder dan vijftien optredens verzorgde; soms wel drie per dag. Nu is ze even in Amsterdam, om van daar uit door te reizen naar Duitsland, waar zij wordt verwacht op crimefestivals in München, Keulen en Dresden. En daarmee is de Tour nog niet ten einde, want ook in eigen land staan nog diverse promotieactiviteiten op het programma, waaronder het beroemde Theakstons Old Peculiar Crime Writing Festival in Harrogate bij Leeds, waarvan zij een van de initiatiefnemers is. ‘Je moet het zo zien: er is het schrijven en er is de business. Voor dat laatste moet je natuurlijk wel belangstelling hebben. Aan de andere kant: welke schrijver heeft dat niet? Je wilt toch gelezen worden?’


Zakenvrouw
Belangstelling voor de zakelijke kant van het schrijverschap heeft Val McDermid meer dan voldoende. Zo staat ze erom bekend dat ze haar promotieactiviteiten grotendeels zelf regisseert. ‘Nou nou, niet overdrijven. Ik heb meer een adviserende rol. Ieder jaar gaan we er een keer uitgebreid voor zitten. Dan evalueren we de laatstgehouden campagne en bespreken de marketing van mijn nieuwe boek. Dat is hard nodig, hoor. Uitgevers zijn namelijk niet de meest creatieve mensen. Die maken één keer een promotieprogramma en grijpen daar vervolgens veel te gemakkelijk op terug. Zo werkte het de vorige keer toch ook, zeggen ze dan? En dat is vaak maar zeer de vraag, want boekhandelaren kunnen liegen alsof het gedrukt staat. Beweren ze dat ze bij een vorig auteursbezoek zeker negentig mensen over de vloer hadden, terwijl een blinde kan zien dat er niet eens zoveel mensen in hun winkel kunnen. Ik heb het meegemaakt dat ik daar zat, pen in de aanslag, kwamen er op een hele middag welgeteld acht mensen om een boek te laten signeren. Daar zit je dan ruim duizend kilometer voor in een vliegtuig. Nee, ik heb geleerd dat je maar beter zelf actief kunt meedenken over de marketing van je boeken. Laten we eens drie optredens in dezelfde stad doen in plaats van één, stelde ik voor: een lezing in een bibliotheek én een radio-interview én een signeersessie. Misschien trekken we zo meer publiciteit. En dat werkt inderdaad. Mijn trip naar de VS zat boordevol maar was een enorm succes. Ik werd zelfs tijdens het winkelen in Seattle herkend doordat een plaatselijke krant mijn bezoek had opgepikt.’

Festivals
Komt het schrijven niet in het gedrang door al dat getour? Ze reageert laconiek: ‘Ik probeer heus wel enige structuur in mijn programma aan te brengen, maar festivals worden meestal een jaar van tevoren gepland; die verzetten ze echt niet omdat mevrouw McDermid eerst even een tijdje wil schrijven. Ze zien me graag komen, maar lukt dat niet, dan voor mij een ander hoor. Bovendien heeft zo’n Book Tour heel leuke kanten. Sinds ik regelmatig op tournee ga, heb ik de meest uiteenlopende steden gezien.’
Ze zou dus best een workshop marketing en pr voor aankomend schrijvers kunnen verzorgen. McDermid lacht. ‘Zo’n workshop heb ik al eens gegeven, tijdens de Moscow Book Fair. Ik heb die mensen toen voorgehouden dat ze iedere gelegenheid moeten aangrijpen om in de publiciteit te komen; make yourself visible, dat is een van de belangrijkste voorwaarden voor succes. Doe dingen gratis, zeker in het begin, en entertain de mensen. Je moet niet om de twee woorden de titel van je nieuwste boek noemen; dat gaat vervelen. Vertel anekdotes, hang de clown uit; dat onthouden ze en dan denken ze al gauw: wat een leuk mens, eens kijken hoe haar boek is.’

Gevarieerd oeuvre
Als we het dan toch over marketing hebben, moet me nog één ding van het hart. Het oeuvre van Val McDermid is rijk en vooral veelzijdig. Ze heeft maar liefst drie seriespeurders gecreëerd – Lindsay Gordon, Kate Brannigan en Tony Hill – en dat leverde drie totaal verschillen sub-oeuvres op (althans, als dat woord bestaat). De Lindsay Gordons zijn klassieke Engelse whodunnits; de Kate Brannigans wortelen meer in de Amerikaanse traditie: ik- verhalen met een privédetective (uit Manchester) als hoofdpersoon. Tony Hill thrillers zijn psychologische romans over seksueel getinte misdrijven en diepgestoorde daders. Daarnaast schreef ze nog een stuk of wat stand alone-thrillers, zoals Een duister domein. Het merk Val McDermid bestaat dus in feite uit vier verschillende merken en een beetje marketingmanager zou haar adviseren hierin meer duidelijkheid te brengen. Heeft zij nooit overwogen een of meer pseudoniemen te kiezen, zoals Ruth Rendell, die ook boeken schrijft onder de naam Barbara Vine? ‘Wel nee,’ reageert McDermid beslist. ‘De enigen die daar moeite mee hebben, zijn de uitgevers. Mijn lezers niet hoor. Die weten precies wat ze van mij kunnen verwachten, ongeacht het personage: interessante karakterontwikkeling, een goed verhaal in een herkenbare stijl en een sfeervolle setting. Je hoeft ook niet al mijn boeken mooi te vinden. Sommigen lezen alles, anderen bijvoorbeeld alleen van de thrillers met Tony Hill.’

What if?
Komend najaar verschijnt er weer een nieuwe thriller met de sympathieke profiler in de hoofdrol, de zesde al. Hoe bepaalt ze eigenlijk welk personage in haar eerstvolgende boek aan de beurt is: het te verwachten verkoopsucces? ‘Nee, zo ver gaat mijn zakelijkheid niet hoor, al zou mijn uitgever dat misschien wel willen. Al mijn boeken ontstaan min of meer op dezelfde manier. Ideeën vind je overal. Dat kan een detail in een nieuwsbericht zijn, iets wat je op de radio hoort of een losse opmerking die iemand maakt. Het moet in ieder geval iets zijn wat blijft hangen. Ik loop daar dan een tijdje mee rond, zoek wat achtergrondinformatie en breng op een goed moment mijn geheime wapen in stelling: ik stel mezelf de vraag What if? Daarmee wordt een breed scala aan mogelijkheden geopend en uiteindelijk begint er iets van een verhaal te ontstaan. Meestal weet ik tegen die tijd ook al wel of het bijvoorbeeld een Tony Hill of een stand alone-thriller wordt. Dat wordt vooral bepaald door het soort verhaal. Als er sprake is van een seriemoordenaar, kan ik moeilijk anders dan voor Tony Hill kiezen.’ Een duister domein kon dus niet Tony Hill nummer zes worden? ‘Inderdaad. Het is een heel ander verhaal dan De wrede hand. (de vijfde Tony Hill thriller, die vorig jaar verscheen;BP) Geen seriemoordenaar, dus geen Tony Hill.’

Seriespeurders
‘Maar u bepaalt toch of er wel of geen seriemoordenaar in het verhaal voorkomt,’ werp ik tegen. McDermid houdt echter voet bij stuk: ‘Het creatieve proces waaruit een boek voortkomt, verloopt veel onvoorspelbaarder dan je denkt; bij mij tenminste wel. Natuurlijk had ik Kate Brannigan in Een duister domein kunnen schrijven – een privé detective die naar de verdwenen mijnwerker op zoek gaat – maar dat voelde niet goed; het paste simpelweg niet. Lezers vragen me wel eens of ik definitief afscheid genomen heb van Kate Brannigan en Lindsay Gordon en ik geef dan steeds hetzelfde antwoord: ik weet het niet. Ik heb nog genoeg ideeën voor nieuwe romans met beide dames in de hoofdrol, maar zolang geen van die ideeën zich onontkoombaar aan me opdringt, zal het daarbij blijven.’
Hoe verklaart zij eigenlijk de populariteit van seriespeurders in de misdaadliteratuur? Een schrijver lijkt tegenwoordig niet meer zonder te kunnen. ‘Misschien moet je het antwoord zoeken in de aard van het genre. Als lezer ‘weet’ je dat misdrijven in het echt anders plaatsvinden dan ze in boeken worden beschreven en echte detectives zijn ook anders dan de personages die je daar tegenkomt. Daarom kost het de nodige moeite om, zolang je leest, in het ongeloofwaardige te blijven geloven. Dat lukt het best wanneer er een centrale romanfiguur is met wie je je kunt identificeren of aan wie je zelfs verknocht raakt. Aan het eind van het boek voelt het soms alsof je met dat personage een reis gemaakt hebt die emotioneel en intellectueel behoorlijk vermoeiend was en dat schept een band. En als je dan van dat personage bent gaan houden, wil je best nog eens met hem op pad.’

The Kingdom of Five
In Een duister domein keert Val McDermid terug naar de streek waar ze geboren is: Fife of, zoals het de volksmond heet: The Kingdom of Fife. Fife is een van Schotlands council area’s – vrij vertaald: raadsgebieden – en ligt direct boven de Firth of Forth, de zeearm die Edinburgh met de Noordzee verbindt. Echt beroemd is Fife niet, al bracht zij in de persoon van Adam Smith wel een econoom van wereldformaat voort. Plus natuurlijk die twee wereldberoemde misdaadschrijvers: Val McDermid en Ian Rankin. En dat zet Fife toch een beetje op de kaart. Vooral in Rankins boeken is Schotlands derde counsel area altijd wel op de een of andere manier aanwezig; soms wat prominenter, soms amper merkbaar ergens op de achtergrond. ‘I’ve said in the past that I started writing the Rebus books in order to make sense of Edinburgh, my adopted home,’ schrijft Rankin in ‘Rebus’s Scotland’, een non-fictie boek over de relatie tussen de schrijver en zijn hoofdpersoon, dat niet in het Nederlands is vertaald. ‘But Fife plays a major role in several of Rebus’s adventures, and comprises the majority of his memories. I wonder now if all this time, I’ve really been trying to make sense of my own upbringing, in order better to understand myself.’ Het klinkt als een variant op het bekende credo an unhappy childhood is a writer’s goldmine.
Voor McDermid geldt dat veel minder, of eigenlijk helemaal niet. De eerste roman die zij in Fife situeerde, is De verre echo (2003), een stand alone-thriller over de moord op Rosie Duff, die in 1978 plaatsvond en vijfentwintig jaar later nog steeds niet is opgelost. Verdachten zijn er wel: vier studenten die haar lichaam middenin de nacht bij toeval hebben gevonden. De vriendschap tussen de vier, die zich de Laddies fi’ Kirkcaldy noemen, is een belangrijk thema in de roman en er is niet veel fantasie voor nodig om in de uitwerking ervan een zekere mate van melancholie te zien. Maar daarin vergis ik me toch. McDermid: ‘Ik ben opgegroeid in Fife, pakweg dertig mijl van St. Andrews, en ik kom er nog altijd graag. Ik heb een hoop prettige herinneringen aan die jaren, van picknicks tot het winnen van hockey toernooien. Maar ik was veel meer een eenling dan de Laddies fi’ Kirkcaldy. Hoewel ik best goede vrienden uit die periode heb overgehouden, kan ik me toch niet herinneren dat ik ooit deel uit maakte van zo’n hechte groep. En dat voelt nog steeds niet als een gemis.’

Grootvaders - mijnwerkers
Goed, maar dan is Een duister domein toch wel behoorlijk autobiografisch? Het boek speelt tegen de achtergrond van de beruchte mijnwerkersstaking van 1984, die het leven in Newton of Wemyss, het mijnwerkersdorp waar Val McDermid opgroeide, maandenlang volledig lam legde. ‘Met Een duister domein heb ik inderdaad gebruik gemaakt van mijn historische kennis van de mijnwerkersgemeenschap in Fife. Mijn beide grootvaders waren mijnwerkers en ik bracht als kind heel wat uren door in East Wemyss, waar iedere inwoner economisch afhankelijk was van de Michael Colliery, de plaatselijke mijn. Een ondergrondse explosie in 1967 kostte negen mijnwerkers het leven en leidde uiteindelijk tot de sluiting van de mijn; en daarmee tot de ondergang van de dorpsgemeenschap. Toen de mijnwerkersstaking in 1984 het eind van de hele Britse mijnindustrie inluidde, besefte ik dus maar al te goed wat al die andere mijnwerkersdorpjes te wachten stond. En uiteindelijk was toen de link met mijn werk snel gelegd: de stress die daarmee gepaard zou gaan, zou een prima achtergrond voor een misdaadroman kunnen vormen.’

Autobiografisch
Maar hoe autobiografisch is het boek uiteindelijk geworden? ‘In het algemeen gebruik ik mijn eigen leven nooit als materiaal voor mijn boeken. Maar net als andere schrijvers maak ik natuurlijk wel gebruik van gegevens uit de werkelijkheid om me heen. Dat geldt dus ook voor dit boek. Ik heb niet alleen de sociale en politieke aspecten van mijn eigen geschiedenis erin verwerkt; de meeste dorpjes in het boek bestaan ook echt. Je kunt er vandaag de dag rondlopen, Wemyss Caves bezoeken, langs de kust over Lady’s Rock wandelen. En als je de moeite zou nemen, zou je ook nog de locaties in Toscane terugvinden waar een deel van het verhaal speelt. Schrijven over plaatsen als Wemyss, Kirkcaldy en Glenrothes was gemakkelijk omdat ik weinig research hoefde te doen; ik ken ze door en door, al zijn ze in de loop der jaren veranderd. Maar deze mensen, deze levens begreep ik. Dat wil echter niet zeggen dat Een duister domein een autobiografisch boek is. Je mag accuratesse niet verwarren met authenticiteit.’


Good guys- bad guys
We praten nog wat door over de relatie tussen literatuur en werkelijkheid. We zijn het erover eens dat misdaadromans bij uitstek geschikt zijn om als spiegels van hun tijd te dienen en McDermid vertelt dat zij in haar boeken per sé niet wil moraliseren. ‘Je zou me een ‘moreel relativist’ kunnen noemen. Ik hou niet van absolute waarden. Als je het nuchter bekijkt, bewegen we ons toch meestal in een grijs gebied tussen goed en kwaad. Wat goed is en wat kwaad, verschilt per situatie, maar het gaat bij mij altijd over uitbuiting. Dat onderscheidt de good guys van de bad guys: de bad guys buiten de zwakkeren uit en de good guys proberen de balans te herstellen.’ Toch bevatten haar boeken behoorlijk wat kritiek: op de gekte in het betaald voetbal bijvoorbeeld (in De wrede hand) en op de rol die de vakbondsleiders tijdens de staking van 1984 in Fife speelden, het optreden van de politie in die hectische maanden en de schijnheiligheid van Band Aid (in Een duister domein). Is dat niet hetzelfde als moraliseren? ‘Je mag de romanpersonages nooit verwarren met de persoon van de schrijver,’ werpt zij zwakjes tegen. ‘Zij zijn het die kritiek leveren op de zaken die je nu noemt, niet ik.’ Maar dat is me te technisch. In theorie heeft zij volkomen gelijk, maar er is geen schrijver die zijn hoofdpersoon meningen laat verkondigen waar hij niet zelf achter staat; toch? ‘Ach, iedere schrijver schrijft zichzelf in zijn boeken. Dat is altijd minder dan de lezers denken en meer dan hij zelf beseft. Laten we het erop houden dat ik niet polemiseer; ik schrijf romans en geen pamfletten.’

Wire in the blood
Terwijl ik een discreet seintje krijg dat het tijd is om af te ronden – het volgende interview wacht – wil ik toch nog even de verfilming van haar boeken ter sprake brengen. Ik ken maar weinig misdaadschrijvers die met hun boeken én met de verfilming ervan zo succesvol zijn als Val McDermid. ‘Wire in the blood’, zes series televisiefilms met Tony Hill in de hoofdrol, haalde zowel in binnen- als in buitenland kijkcijfers om jaloers op te worden. McDermid geeft zonder aarzelen producent Robson Green, die ook voor de – zeer overtuigende – hoofdrol tekende, alle eer. ‘Die man heeft met zijn team een fantastische prestatie geleverd. Alle kijkcijferonderzoeken wezen uit dat we prima werk leverden. Niet alleen keken er per aflevering heel veel mensen; ze zetten hun televisie er ook speciaal voor aan. Dat zegt genoeg. En toch besloot ITV, de televisiemaatschappij, geen budget meer te reserveren voor een zevende serie. Isn’t that’s a bloody shame? En waarom? Vriendjespolitiek meneer. Er kwam een nieuwe manager en die heeft niet zoveel met crime. Hij heeft wel vriendjes die ook televisie maken, andere televisie, en daarvoor moesten wij plaats maken.’

Plezier in Book Tours
En dan is het ook voor mij hoog tijd om plaats te maken. Waarna Val McDermid opnieuw met allerlei eigenwijze vragen zal worden geconfronteerd, het zesde interview in anderhalve dag tijd; en daarna zit haar werkbezoek aan Amsterdam er nòg niet op. Ik wens haar sterkte. ‘Oh, maar ik doe dit iedere keer weer met evenveel plezier,’ verzekert ze me. ‘Dit hoort ook bij het schrijven en daar hou ik nu eenmaal van; schrijven is mijn leven. Ik hou van Book Tours, ik hou ervan mensen te ontmoeten en ik hou ook van de eenzaamheid die bij het schrijverschap hoort. Het enige waar ik iedere keer weer tegenop zie is de periode tussen het moment dat ik mijn manuscript heb ingeleverd en de eerste reacties op het nieuwe boek. Maar ach, ook dat heeft een positieve kant. Want ik weet dat die laatste fase, waarin ik samen met mijn editor het manuscript klaar maak om in boekvorm te worden gepubliceerd, iets oplevert wat beter is dan de teksten die ik in eerste instantie bij mijn de uitgever had ingeleverd. En dat is telkens weer iets om naar uit te kijken, hoeveel boeken ik ook geschreven heb.’