Jan van Mersbergen en de kunst van 'verboeking'

In de jaren twintig van de vorige eeuw wordt Han van Meegeren gezien als een groot schildertalent, dat zich laat beïnvloeden door de Oude Meesters. Han ontmoet de actrice Jólanka Lakatos en is meteen in de ban van deze prachtige verschijning. Ze blijkt echter de vrouw te zijn van Abraham Bredius, de belangrijkste kunstcriticus van zijn tijd. De jaloerse Bredius neemt nietsontziend wraak op Han door zijn werk publiekelijk tot op de grond toe af te branden. Als daarnaast zijn vrouw en zoon hem verlaten, is Van Meegeren ten einde raad. 

Han van Meegeren verhuist naar Frankrijk en wil maar één ding: zich wreken op Bredius. Hij zet alles op alles om een perfecte Johannes Vermeer te schilderen, die door Bredius als echt moet worden beoordeeld. Maar als het moment daar is, moet Han een besluit nemen: eindelijk wraak nemen op Bredius, of kiezen voor de liefde van zijn leven.

Het verhaal vormt de basis voor de speelfilm Een echte Vermeer, die eind november in de bioscoop te zien zal zijn. Jan van Mersbergen werd benaderd om een verboeking te maken, een boek naar aanleiding van het filmscript.

Een echte Vermeer is een verboeking van het script van de gelijknamige speelfilm, maar dan vanuit het perspectief van het personage Jólanka. Hoe kwam deze verboeking tot stand? Werd je ervoor gevraagd?

'Ik werd hier inderdaad voor gevraagd. Het scenario was af en de wens ontstond om een boek bij de film uit te geven. Die opdracht heb ik aangenomen, mits ik de nodige vrijheid zou krijgen. Dat was geen probleem.'

Waarom vond je het zo belangrijk om Jólanka Lakatos een stem te geven?

'Over Han van Meegeren zijn verschillende boeken verschenen, tot in Amerika aan toe. De strekking van die verhalen: deze schilder hield de Nazi’s voor de gek. Hij wordt neergezet als held. Het scenario van Een echte Vermeer is gelukkig genuanceerder, ook de schuldvraag en wroeging en het vastzitten van de kunstenaar Van Meegeren spelen een rol.

Ook is er een fictief liefdesverhaal toegevoegd, het karakter van Jólanka. Voor de film een mooie zet, voor dit boek gebaseerd op de film ook. Het is in proza altijd zoeken naar de juiste verteller en naar de juiste afstand. De feiten liggen er, maar welk gevoel wil ik met dit verhaal overdrachtelijk maken? Ik wist dat als ik Jólanka als verteller zou kiezen ik in ieder geval binnen de fictie zou blijven, en dat haar gevoel beter naar voren zou komen dan wanneer ik een afstandelijke verteller zou kiezen. Door Jólanka verkort ik de afstand tot Van Meegeren en vergroot ik de afstand tot de feiten en de eventuele moraal. Gevoel gaat voor.' 

Jólanka zou later de echtgenote van Han van Meegeren worden en heeft niet eerder een stem gekregen in verhalen over de meestervervalser. Hoe vond je de uitdaging om deze fictieve toevoeging vorm te geven in de roman?

'De keuze was eigenlijk de enige mogelijkheid om aan de verhalen die er al over Van Meegeren zijn iets toe te voegen, binnen fictie. Daar was ik heel blij mee. Ik ben romanschrijver, geen biograaf. Verder lag het scenario er al, dus de uitdaging om dit karakter te maken en op te bouwen hoefde ik niet aan te gaan. Jólanka was er al, ik hoefde haar alleen een stem te geven.'

Wat heb je tijdens het schrijven geleerd over de persoon Jólanka Lakatos-van Meegeren?

'Jólanka staat voor werkelijke liefde. Het verhaal van Van Meegeren gaat over echt en vals. Een kunstenaar die verstrikt zat in het vervalsen en die de kenners daarmee misleidde en tuk had, maar die ook zijn eigen kunstenaarschap verloochende. Jólanka wil een schilderij van hem zien, een autonoom kunstwerk. Ze wil hem als kunstenaar en hem als man. Dat is in liefde de enige echte waarde: liefde moet echt zijn, liefde moet te vertrouwen zijn.' 

Werkte je tijdens het schrijven nauw samen met de filmmakers?

'Juist niet. Ik ben een keer op de set gaan kijken, verder niet. Het scenario was de basis, ik wilde het boek alleen schrijven als er niet over mijn schouder meegekeken werd. Film betekent: samenwerken. Op een set lopen al snel dertig mensen rond, van acteurs tot techniek tot catering. Schrijven is het tegenovergestelde: dat doe je volledig zelfstandig en alleen. Ik in ieder geval.' 

Voelde het niet als een beperking om een verhaal te schrijven dat al grotendeels vastlag, mede door de realiteit? Zat dat de eigen verbeelding niet in de weg? 

'De feiten van het verhaal zijn de basis. Jólanka is al fictief, ik heb haar karakter uitgebouwd en het verhaal van de kunstvervalser vanuit haar perspectief verteld. Het sloot mooi aan: ik had houvast aan het verhaal én ruimte voor mijn eigen verbeelding.'  

In hoeverre heb je de speelfilm in je achterhoofd gehad bij het schrijven van deze verboeking?

'Eigenlijk totaal niet. Voor mijn setbezoek was ik huiverig omdat dan de personages echt worden. Een ingewikkende omweg: deze mensen hebben, op Jólanka na, echt bestaan, ze worden nu gespeeld door acteurs, ik zie ze door het centrum van Delft lopen en ik moet die personages weer fictief maken in een boek. Daarvoor had ik wel ruimte nodig om ze zelf te kneden, dingen te laten zeggen, gedachten te hebben. Ook hier geldt: afstand vergroot de kans dat ik van deze personages iets kan maken.'

Waarom zou men zowel de film moeten gaan bekijken als het boek lezen?

'Het zijn twee totaal verschillende kunstvormen. Film is een avondje uit, samen met anderen, in het donker, en voor de toeschouwers vrij passief. De film bepaalt wat er gebeurt, bepaalt het tempo. Film is dwingend, tijdens de film loop je niet zo maar weg. Een boek lees je thuis en individueel, en je kunt het even wegleggen als je bijvoorbeeld naar de wc moet, al hoop ik als schrijver natuurlijk dat er lezers zijn die heel nodig naar de wc moeten en toch nog even blijven lezen omdat ze zo in het boek zitten.' 

Twee van jouw romans worden momenteel verfilmd, in hoeverre ben je bij die verfilmingen betrokken? Is die betrokkenheid wellicht groter geworden door Een echte Vermeer?

'Daarbij ben ik slechts aan de zijlijn betrokken. Morgen zijn we in Pamplona wordt in Engeland verfilmd, dat laat ik helemaal los. Naar de overkant van de nacht is gekocht door Pupkin, daarover heb ik contact met regisseur en producent Pieter Kuijpers, maar duidelijk is dat hij 'mijn' roman om moet zetten naar 'zijn' film. Pieter kan niet mijn film maken, hij vertelt zijn eigen verhaal. Die projecten staan los van Een echte Vermeer. Een boek vertalen naar een film of een scenario verboeken is totaal iets anders, ik vind het in ieder geval mooi om betrokken te zijn bij een andere kunstdiscipline, op welke volgorde dan ook.' 


De speelfilm van Een echte Vermeer gaat op 3 november in première, met acteur Jeroen Spitzenberger in de rol van Han van Meegeren. Het gelijknamige boek is verschenen bij Uitgeverij Aerial.

Benieuwd geworden naar Een echte Vermeer? Op Hebban maak je nu kans op een exemplaar van de gelijknamige roman. Bekijk het kader rechst naast dit interview voor meer informatie en doe mee!