Jay Kristoff: 'Ik ben mijn lezers enorm dankbaar en ik hou van ze'
'Nimmernacht' gaat over de jonge Mia, die gedwongen wordt de executie van haar vader gade te slaan, waarna ze zelf ook bijna vermoord wordt. Ze weet met hulp van een schaduwwezen – een kat die geen kat is – te ontkomen en zweert wraak. Eerst gaat ze in de leer bij een oude moordenaar, die haar later naar de Rode Kerk stuurt om opgeleid te worden tot Kling. Het is nooit nacht, zoals de titel al zegt, omdat drie zonnen elkaar afwisselen aan de hemel.
De serie is vertaald door Selma Soester.
De 'Nimmernacht'-trilogie
Hebban-redacteur Martijn Lindeboom las de serie en interviewde Jay Kristoff via Zoom. Het was avond in Australië en ochtend in Nederland, wat de begroeting al interessant maakte.
Van reclame naar role-playing naar schrijven van boeken
Kristoff is van opleiding grafisch vormgever en studeerde af als advertentie-communicatiespecialist. Hij werkte meer dan een decennium als art director voor meerdere grote internationale bedrijven en was verantwoordelijk voor grote campagnes.
'Vreemd genoeg was dat een uitstekende basis voor vooral mijn boeken die ik schrijf met mijn co-auteur Amie Kaufman (de niet-vertaalde reeksen 'Illuminae Files' en 'Aurora Cycle', red.). In de reclamewereld werk je vaak samen aan een project: art director en tekstschrijver. Je leert als een team te werken aan een verhaal – de meeste goede advertenties vertellen immers een verhaal – en je ontwikkelt een olifantenhuid, want je leert dat je niet te gehecht moet raken aan je ideeën, omdat ze regelmatig afgeschoten worden. Of als je toch gehecht bent geraakt, dan leer je ze te verdedigen.'
Hij beschrijft het maken van een televisiereclame als het maken van een korte film, het vertellen van een verhaal in dertig seconden en hooguit honderd woorden. Daar heeft hij geleerd hoe je met perspectief, personages en verrassende wendingen om kunt gaan. Dat was een goede basis om veel grotere verhalen te bedenken en uit te werken, al was dat oorspronkelijk helemaal niet zijn doel. Als hobby schreef hij wel verhalen, maar dat was vooral gericht op rollenspelen (zoals Dungeons & Dragons) die hij met zijn vrienden speelde.
'Ik vond de reclamewereld uitdagend, maar het feit dat je ontzettend afhankelijk bent van allerlei andere mensen en externe factoren, zorgt er voor dat je oorspronkelijke idee bijna altijd in een ver aangepaste vorm op het scherm komt. Daarom wilde ik iets voor mezelf bedenken. Ik had een idee voor een scène in mijn hoofd en toen ik het uitwerkte bleek het een hoofdstuk te zijn en ik rolde zo verder in het schrijven van het verhaal.'
'Bij het schrijven van een boek was het idee en het verhaal echt van mij alleen.'
Dit was zijn eerste poging tot een boek, een urban fantasy, en hij wist niet zeker of het ergens heen ging, dus vertelde hij zelfs niet aan zijn vrouw dat hij eraan werkte. Eerst wilde hij zeker weten dat hij het af zou maken. 'Het boek was slecht, maar ik ontdekte dat ik deze manier van werken, het ritueel van schrijven, erg prettig vond. Heel anders dan de reclamewereld, waar mijn ideeën veel kwetsbaarder waren. Bij het schrijven van een boek was het idee en het verhaal echt van mij alleen.'
Pas toen hij op driekwart was, vertelde hij zijn vrouw waar hij mee bezig was. Inmiddels is ze zijn eerste lezer voor al zijn boeken en ze geeft hardvochtig commentaar. Gelukkig kan hij goed tegen kritiek en is hij zelf ook erg kritisch op zijn schrijven. 'Maar als ze iets mooi vindt, dan weet ik dat het mooi ís. Al is ze nogal spaarzaam met haar complimenten.'
'Nimmernacht' en Duistere dageraad
Martijn vraagt hem hoe het is om nu te spreken over de 'Nimmernacht'-trilogie, jaren nadat hij Darkdawn geschreven heeft en het in het Engels werd gepubliceerd. 'Het is vreemd, maar het is goed-vreemd. Alsof ik bij een oude vriend op bezoek ga. Ik hou van deze serie en door Nimmernacht ben ik in de fantasy-scene doorgebroken, overal ter wereld. Het was een enorm positieve ervaring.'
Het eerste boek werd zonder toeters en bellen gepubliceerd in Australië, maar de lezers die het wel bereikte waren direct enthousiast en gingen het aanraden aan vrienden en kennissen. Er was geen advertentiecampagne, geen media-aandacht, geen dure covers, het succes van Nimmernacht komt helemaal uit de mond-tot-mondreclame van lezers.'Daardoor werd de serie zelfs een internationale bestseller. Het is een serie waar ik enorm warme herinneringen aan heb. Ik mis Mia elke dag, dus het is fijn om het over 'Nimmernacht' te hebben.'
Het gebruik van voetnoten in de boeken is nogal een discussiepunt onder lezers – sommigen vinden ze briljant, anderen haten ze intens. Kristoff moet daar om lachen, want dat is hem ook vaak verteld – vooral dat laatste. Er is een goede reden voor het werken met de voetnoten, maar die wordt pas in het derde boek onthuld. Martijn vraagt of hij bij het begin van het schrijven al het mysterie, de wereld en het verloop van het verhaal uitgedacht had.
'Ik ben een schrijver die het verhaal ontdekt door het te vertellen.'
'Ik had het mysterie grotendeels in mijn hoofd, maar ik had verschillende mogelijke oplossingen en mogelijkheden voor de uitwerking ervan. Onder andere over de identiteit van de verteller van het verhaal. Ik ben een schrijver die het verhaal ontdekt door het te vertellen. Ik ben niet zo’n goede planner. In elk boek heb ik een paar momenten met onthullingen, een paar locaties en belangrijke scènes uitgedacht en ik stuur het verhaal al schrijvend daar naartoe, maar ik weet niet precies hoe het onderweg zal gaan. En als ik een beter idee krijg onderweg, dan pas ik het verhaal aan.'
Pas op driekwart van het schrijven van Godsgraf – het tweede deel – wist hij helemaal zeker wie de verteller in het verhaal was. Daarvóór had hij nog drie mogelijkheden. 'Mijn filosofie is dat als ik mezelf kan verrassen bij het schrijven, dat dat dan ook bij mijn lezers gebeurt. Als het maar niet een verrassing is óm het verrassen. En dat is voor mij het plezier aan schrijven.'
Schrijfsuperkracht
Het risico van organisch schrijven is altijd dat er dingen die later worden geschreven niet meer kloppen met de eerdere. 'Ik heb een erg vreemd brein. Ik vergeet iemands naam vijf minuten na ontmoeting, ik vergeet welke film ik gekeken heb gisteren, maar als het over mijn verhalen gaat, dan weet ik alles. Dit is het enige geval waarin mijn geheugen zo goed als onfeilbaar is.'
Kristoff schrijft met heel veel detail over zijn personages en de wereld waarin ze leven. Daarom kan hij overal zaadjes planten voor latere ontwikkelingen, die hij al dan niet later uitwerkt. Sommige aanzetten in 'Nimmernacht' zijn nooit meer aan de orde gekomen (zoals een afdeling van de overheid van Itreya), maar gaan op in de rijke achtergrond. 'George R.R. Martin beschrijft schrijvers zoals ik als tuiniers, tegenover architecten, zoals hij planmatige schrijvers noemt. Ik strooi zaadjes rond en sommige komen uit, andere verdwijnen. Ik geef mezelf daarmee meer opties om het verhaal uit te werken en spannend te maken.'
Duisternis en pandemie
Kristoff heeft de neiging om de duistere kant op te gaan in zijn verhalen. Dat probeert hij te compenseren met humor, onder andere in de voetnoten, maar ook de schaduwwezens, die voortdurend op elkaar en op hoofdpersoon Mia aan het mopperen zijn. 'Door COVID is dat nog erger geworden: door het opgesloten zitten – Melbourne is zo’n beetje de langst ge-lockdownde stad ter wereld, bijna 230 dagen inmiddels – worden mijn verhalen nog wat donkerder. Iedereen hier in Victoria heeft wel last gehad van wat negatievere gevoelens.'
Links: auteur Jay Kristoff. Rechts: Hebban-redacteur Martijn Lindeboom
Martijn vraagt wat Kristoff precies heeft met zonlicht: in 'Nimmernacht' zijn er drie zonnen, in zijn nieuwe boek Empire of the Vampire is er geen.
'Er is wel een zon in Empire, maar die schijnt lang niet zo sterk als in onze wereld. Ik weet niet zeker waar het door komt. Waarschijnlijk komt het door mijn keuze van personages en plot. In 'Nimmernacht' ging ik uit van Mia, die de kracht heeft om schaduw te manipuleren, wat past bij haar sluipmoordenaarstype. Voor mij als verhalenverteller is het belangrijk dat mijn personages ingebouwde zwakheden hebben en dat macht hen iets kost. Ik vond het gaaf om dit meisje de macht over duisternis te geven in een wereld waar bijna geen duisternis is. Dus ze is machtig als een god in die paar dagen dat het wel donker wordt, maar daar buiten heeft ze er veel minder aan.'
Dat is een fundamentele bouwsteen in elk van Kristoffs werelden: alle krachten dragen kosten voor de gebruiker en er zijn zwakheden ingebouwd. In Empire was het andersom: hij wilde een wereld waarin de vampiers de gelegenheid kregen om de macht over te nemen. Daarom is de zon in die wereld zoveel minder sterk. 'Dus het is een grappig toeval dat de twee fantasywerelden waar ik solo aan gewerkt heb een fundamentele verbinding met de hoeveelheid zonlicht hebben.'
Actiescènes
De actie in de 'Nimmernacht'-serie is bruut en expliciet, maar verschilt soms nogal in stijl. Kristoff geeft aan dat hij bij langere actiescènes, zeker als er grote dingen gebeuren, zoals een arena-gevecht of een veldslag, inderdaad een andere aanpak gebruikt dan bij een korte, felle actie, zoals een één-op-ééngevecht of een moord. Bij grote scènes probeert hij de verwarring, de stress en de heftigheid weer te geven door korte, soms zelfs afgebroken zinnen te gebruiken en veel indrukken te geven, die soms daadwerkelijk verwarrend zijn. Bij kortere gebeurtenissen neemt hij meer de tijd om de impact en de geestesgesteldheid van de personages te beschrijven. En dan kan hij flink tekeer gaan met metaforen, lyrische omschrijvingen en smerige details.
'Ik heb een erg visueel brein: ik zie voor me wat er gebeurt, alsof het een film is die op mijn oogleden speelt en die schrijf ik dan weer op. Er zit een actiescène in Duistere dageraad waar Mia iemand neersteekt en om haar woestheid tot uitdrukking te brengen heb ik dat geschreven als één zin die twee bladzijden lang doorloopt.'
Inspiratie
Kristoffs eerste boeken speelden in een steampunk-wereld gebaseerd op het Japan van de samoerai (Edo-periode) en de 'Nimmernacht'-wereld put veel van zijn woorden en beelden uit het Romeinse Rijk en het Venetië van de zeventiende eeuw. Dat komt omdat zijn verhalen doorgaans beginnen met een paar beelden in zijn hoofd. De basis voor The Lotus Wars was een droom van een kleine jongen in een veld, die probeert een griffioen te leren vliegen.
''Nimmernacht' begon met Mia, zij is degene waar ik alles omheen heb gebouwd. Ik hou ontzettend veel van geschiedenis en het oude Rome is mijn favoriete periode. Voor Mia was de centrale vraag: wat zou er gebeurd zijn als Julius Caesar niet geslaagd was in het innemen van Rome. Wat zou er gebeurd zijn met zijn vrouw en kind, als Rome zich verdedigd had? Dat kind werd Mia en zo was de wereld ook een beetje gevormd en heb ik het uiterlijk van Rome en Venetië meegenomen.'
'De mensen die van 'Nimmernacht' houden, zijn de meest loyale en fanatieke fans die ik ooit gezien heb.'
Kristoff houdt erg van Italië, zijn bruiloft was daar zelfs en voor het schrijven van Duistere dageraad verbleef hij vijf weken in Venetië om de sfeer op te zuigen. Lezers zagen zijn foto’s en vroegen hem of ze langs mochten komen voor een handtekening. Uiteindelijk organiseerde hij een bijeenkomst in een café en uit heel Italië kwamen lezers. Dat bleek de start van een nieuwe lezersgedreven promotieactie van zijn boeken. Meer dan een jaar laten kwam de 'Nimmernacht'-serie uit in Italië – alle drie boeken in één keer – en het werd een hit, omdat die lezers die hem opgezocht hadden, elk andere lezers aangestoken hadden. 'Ik deed een paar optredens in de week van publicatie in Italië en dat waren de grootste shows waar ik ooit onderdeel van ben geweest. Het was geweldig, echte "rock star stuff", rijen om de boekwinkel heen, honderden mensen.'
In Nederland heeft de 'Nimmernacht'-serie ook een zeer fanatieke aanhang. Toen het er op leek dat het derde deel niet vertaald zou worden, kwam men massaal in actie, onder andere op Hebban en uiteindelijk is toch Duistere dageraad er gekomen, twee jaar na de Engelse publicatie. 'De mensen die van 'Nimmernacht' houden, zijn de meest loyale en fanatieke fans die ik ooit gezien heb. Mensen nemen Nimmernacht-tatoeages en de wanden van mijn werkkamer hangen vol met prachtige fanart. Ik heb heel veel geluk met de lezers die ik heb. En Mia zorgt daar voor: je vindt haar niet gewoon leuk, je wordt verliefd op haar. Dat is geweldig om te zien.'
Goede doelen
Kristoff vindt het belangrijk om iets terug te doen voor zijn succes. Daarom organiseert hij regelmatig fondsenwervingscampagnes op zijn website. Daar verloot hij bijzondere edities van zijn boeken, maar ook prints van kaarten en zelfs een grafbenen dolk uit 'Nimmernacht'. De opbrengst verdubbelt hij uit eigen middelen en het totaalbedrag maakt hij over naar één van de goede doelen die hij steunt, zoals voor de bosbranden in Australië, anti-discriminatie stichtingen en Sea Shepherd.
'Ik ben heel blij met wat ik kan doen, als schrijver, dus als ik het bereik wat ik daardoor heb in kan zetten om de aandacht te richten op belangrijke problemen, dan vind ik dat heel belangrijk.'
Favoriete boeken
Kristoff probeert zo breed mogelijk te lezen, zeker niet alleen epische fantasy, omdat je dan het risico loopt om te gaan schrijven als andere epische fantasyschrijvers. 'Ik lees alles wat me interessant lijkt. Op dit moment ben ik bezig in Nosferatu van Joe Hill en dit jaar heb ik een biografie gelezen, een romantisch boek, een true crime en een mysterie – mijn vrouw is een groot Agatha Cristie-fan – dus ik lees zo breed mogelijk, zonder me vast te leggen op een genre of een manier van schrijven. Je moet genoeg gelezen hebben in het genre waarin je wilt schrijven om de regels te snappen en te begrijpen hoe je die regels kunt breken, maar beperk je niet tot dat genre.'
Zijn favoriete boek ooit is Where the Wild Things Are (Max en de Maximonsters) van Maurice Sendak. 'Het is een prachtig boek en ik vind de film ook mooi. Voor mij is het een verhaal over de futiliteit van ongerichte boosheid, over het buigen van je emoties op een positieve manier.'
'Het is twintig jaar geleden dat ik het gelezen heb, maar ik kan er nog steeds stukken uit citeren.'
Daarnaast was De Hobbit zijn introductie tot fantasy, dus die staat ook heel hoog in zijn lijstje. 'Dit was waarschijnlijk het eerste boek waarvan ik het gevoel had dat het voor mij geschreven was. Ik was een verlegen, nerdy kind en fantasy is een genre waar veel verlegen, nerdy kinderen hun thuis vinden. Dit was ook de eerste keer dat ik me kan herinneren dat ik het gevoel had echt naar een andere plek te zijn getransporteerd. De kaart van Midden-Aarde vertelde me dat ik op mijn bank zat, maar dat ik níet op mijn bank zat, maar ergens anders heen ging.'
Hij krijgt dat gevoel nog steeds als hij een fantasyboek openslaat en een kaart ziet, ook bij zijn eigen boeken. Hij heeft zelfs de drie kaarten uit 'Nimmernacht', getekend door Virginia Allyn, aan de muur hangen.
Als derde gaat hij voor Salem’s Lot (Bezeten stad) van Stephen King. Hij begon met het lezen van fantasy, maar nam ook snel de afslag naar horror en hij las alle boeken van King. 'Een van de hoofdpersonen van dit boek is weer zo’n verlegen, nerdy kid, die eerder dan de volwassenen doorheeft wat er aan de hand is. Dat was de eerste keer dat ik mezelf in een boekpersonage zag. Het is twintig jaar geleden dat ik het gelezen heb, maar ik kan er nog steeds stukken uit citeren.'
Het was het eerste vampierenboek dat hij las en daardoor is hij van die wezens gaan houden – Interview with the Vampire / Dagboek van een onsterfelijke is zijn favoriete vampierenboek – en het is dan ook niet vreemd dat zijn nieuwe serie 'Empire of the Vampire' heet.
De favorieten van Jay Kristoff
Als afsluiter wil Jay Kristoff alle lezers in Nederland en Vlaanderen bedanken voor het omarmen van zijn 'Nimmernacht'-serie. 'Het is verbazingwekkend en geweldig dat mijn werk zo gewaardeerd wordt door lezers. That never seizes to amaze me. Ik ben mijn lezers enorm dankbaar en ik hou van ze. Hopelijk zien we elkaar binnenkort.'
Winactie
Maakt het interview met Jay Kristoff je nieuwsgierig naar de 'Nimmernacht'-trilogie en passen deze drie dikke boeken precies op die lege plek in je boekenkast? Hebban mag in samenwerking met uitgeverij Luitingh Sijthoff twee keer de complete trilogie weggeven: Nimmernacht, Godsgraf en het net verschenen laatste deel Duistere dageraad. Ga via onderstaande knop naar de winactie en doe mee!
Auteursfoto: © Christopher Tovo via Luitingh-Sijthoff Amsterdam
