Jess Walter: 'Als je dit schrijft, word je gedixiechickt'

"De roman gaat niet over 9/11. Ik zeg altijd dat het een 9/12 roman is", vindt de 49-jarige Amerikaanse schrijver. "Veel mensen zeiden dat dit wel het laatste boek was dat ik nu zou moeten schrijven. Ik heb echter zo veel anti-autoriteitsgevoel in me, dat dit juist het enige boek was dat ik toen kon schrijven."

In Het nulpunt zien we het versnipperde leven van de New Yorkse politieman Brian Remy. Hij is in de dagen na de aanslagen van 11 september ontwaakt uit een coma en heeft zijn werk als politieagent weer opgepakt. Maar zijn geheugen hapert en hij raakt flarden kwijt. De opdracht waaraan hij werkt, iets met nationale veiligheid, is hem ook niet helemaal duidelijk. Jess Walter schetst in een satire de chaos na 9/11 en een land in verwarring.

Je boek verscheen in 2006. Had het die tijd nodig?
"De roman gaat over de dagen meteen na de aanslagen. Ik was daar toen zelf aanwezig en wilde dat gevoel van desoriëntatie vastleggen. De Amerikaanse cultuur en samenleving, alles stopte voor even, totdat het weer werd aangezwengeld met nationalisme, patriotisme en entertainment. We leden aan een post traumatisch stresssyndroom. Oorzaak en gevolg pasten niet langer bij elkaar. Die breuk met de werkelijkheid heb ik proberen weer te geven in mijn hoofdpersoon Remy die gaten in zijn geheugen heeft. Ik stelde me hem voor met een hoofdwond waarvan hij niet precies weet wat er is gebeurd. Dezelfde staat als waarin het land verkeerde."

Hoe lang duurde die posttraumatische stress?
"Op een bepaalde manier kun je zeggen dat we er nog steeds mee leven. Zaken als IS waar me nu mee moeten omgaan, zijn er een uitvloeisel ervan. Voor veel Amerikanen was de aanslag van 11 september een aanval op onze manier van leven, onze economische kwaliteit van leven. Ik vind het gevaarlijk om zo te denken. Maar ik vrees dat we ergens weer teruggekeerd zijn naar het geruststellende geloof dat we onaantastbaar zijn. We denken dat we niet meer in gevaar zijn, houden weer bij hoeveel onze huizen in waarde stijgen en kopen nieuwe luxueuze auto’s."

Je komt zelf uit Spokane, in de noordwestelijke staat Washington. Hoe kwam je op dat moment in New York terecht?
"Via mijn uitgever had ik een klus om de hoofdcommissaris van de politie in New York, Bernard Kerik, te helpen met het schrijven van zijn memoires. Doordat ik bij hem was had ik toegang tot alle belangrijke vergaderingen en plekken. Vanuit het oogpunt van de journalist had ik daar geluk mee. Omdat in die eerste dagen niets van het schrijven terecht kwam, hielp ik op Ground Zero als vrijwilliger. Dat was heel zwaar. We zaten onder het stof en raakten de geur van de dood niet kwijt. Tegelijkertijd kon ik het gevoel van rouw niet rijmen met de reactie die mijn land gaf. Toen ik eens op weg naar huis reed, kwam ik lang een bord met de tekst  ‘God zegene Amerika. Dagelijks nieuwe meubels.’ Die ongerijmdheid sloeg bij mij zo in. Ik snapte niet wat het betekende en dat gevoel bleef ik in de jaren erop houden. Wat heeft Irak met 9/11 te maken? Mensen zeiden "als we geen Budweiser blijven drinken hebben de terroristen gewonnen". Hoe dan? Hoe zijn we hierin terecht gekomen?”

Was toen het geschikte moment om een roman als deze te schrijven?
"Nee, zeker niet. Toen ik een eerste opzet aan mijn vrouw liet lezen, zei ze "dit kun je niet schrijven. Ik denk dat je wordt gedixiechickt." De Dixie Chicks was een countrytrio dat vraagtekens had gezet bij de officiële versie van hoe wij rouwden, bij het blinde patriotisme dat ons in een Irak-oorlog had geleid. Cd’s van de groep werden en masse verbrand. Voor veel mensen was 2006 nog te vroeg. Mijn literair agent vond het te schokkend. Hij werkte in lower-Manhattan en het kwam voor hem te dichtbij. Maar ik zeg altijd dat dit geen boek over de aanslagen is, maar over onze reactie daarop, een boek over twaalf september. Rond 2006 waren er steeds meer Amerikaneen die kritiek hadden op de misleidende en gesimplificeerde buitenlandse politiek van de Bush-regering. Deze cowboydiplomatie was rampzalig. We waren in rouw, dus wilden we iemand aanvallen. De meeste terroristen waren echter Saudi’s, maar dat zijn onze bondgenoten. Dus moesten we een ander vinden. Ik zie het echter zo. Op 11 september werden we aangevallen door terroristen die hoopten dat we zouden reageren met het starten van een oorlog in het Midden Oosten. En hoe reageerden we? Juist. Met het starten van een oorlog in het Midden Oosten."

Het boek verschijnt nu in vertaling in Nederland. Is het nog steeds actueel?
"Daar ben ik van overtuigd. Het gaat erover hoe we terecht zijn gekomen in de situatie waarin we ons bevinden. Dat blijft relevant, want we blijven dezelfde fouten herhalen. Kijk naar de aanslagen op Charlie Hebdo. Onze reactie was weer precies dezelfde. Ofwel jesuischarlie of de mening dat het ongepast is om de profeet zo af te beelden. Iets anders was er niet. Als de korf wordt verstoord, dan zijn ineens nog maar twee wegen mogelijk. We worden heel binair in ons denken na zo’n gebeurtenis."

Het nulpunt is satire, maar bevat ook elementen van een thriller.
"Ik was geïnspireerd door Het Proces van Kafka. Alleen is Remy hier zijn eigen vijand. Hij is de staat. Wat ik met de roman heb willen doen is de vorm van een thriller noir kiezen en die op z’n kop zetten. Er moest daarom een onderzoek in zitten. Alleen, in plaats van dat de puzzelstukjes samenvallen, wordt alles steeds onsamenhangender. Een thriller is op weg naar een solution, een oplossing. Maar in dit boek zijn we juist op weg naar dissolution, ontbinding. Met de satire heb ik willen aantonen, dat als rampen zoals deze gebeuren we overstappen op een thriller-achtig denkpatroon. Maar misschien wordt er wel een andere manier van denken gevraagd. Misschien is niet de oplossing, maar juist de ontbinding de kern van onze politieke ontwikkeling."

Met Schitterende ruïnes schreef je een romantisch liefdesverhaal, met De Donutman een thriller die werd onderscheiden met de Edgar Allan Poe Award. Het Nulpunt is meer een roman. En je publiceerde ook nog eens korte verhalen en een non-fictie boek. Switch je zo gemakkelijk van genre naar genre?
"Ik geloof dat het verhaal me vertelt in wat voor vorm het gegoten wil worden. Ik heb niet eens het gevoel dat ik het verhaal een vorm kan opleggen. Ik had nooit de donkere Kafkaeske satire kunnen gebruiken om Schitterende ruïnes te schrijven. Ik houd ervan als humor gekruist wordt met een andere stijl, met politiek of met een liefdesverhaal. Mijn vingerafdruk is eerder de toon dan het genre."

Is dat dan hetgene dat al die boeken gemeenschappelijk hebben? Hoe zou je die toon omschrijven?
"Om een goede romanschrijver te kunnen zijn, moet je een sterk inlevingsvermogen hebben en het vermogen om de ijdelheid en dwaasheden van de mens te kunnen doorzien. Als die zaken samen komen, dan krijg je een verhaal kloppend. In mijn boeken is het genre vaak niet hetzelfde, maar mijn personages hebben allemaal eenzelfde gevoel van ontheemdheid. Ik heb medelijden met mijn personages en hun stommiteiten, maar kan er ook van genieten. Zo heeft Remy een zoon die zich gedraagt alsof zijn vader gestorven is bij de aanslagen op de Twin Towers, zelfs als die voor hem staat. Ik heb zelf kinderen. Als die een leeftijd van een jaar of twaalf bereiken, kijken ze je aan van, ben je er nog steeds? Die absurditeit werd voor mij iets universeels. Dat probeer ik ook in mijn boeken te stoppen."

In de bibliotheek staan je boeken allemaal op een andere afdeling. Dat is niet goed voor een schrijver die tegenwoordig ook zijn eigen merk moet uitdragen.
"Haha, nee. Een boekverkoper zei pas tegen me dat ik het allermoeilijkst onder te brengen was in genres. Ik heb dat aangenomen als een groot compliment. Misschien haal ik te veel perverse trots uit de opmerking dat ieder boek anders is. Uitgevers en literair agenten gruwelen daarvan. Ik werk nu aan twee nieuwe romans. Eén is een historische roman. De ander is een verhaal over en meisje dat verliefd wordt op de jongen waarop ze babysit, een soort omgekeerde Lolita. Het onverwachte succes van Schitterende ruïnes heeft me in staat gesteld te schrijven wat ik wil schrijven zonder dat ik me druk hoef te maken welk genre het is. Op de vraag voor wie hij schrijft reageert Don DeLillo met de bladzijde. Ik hou van een wereld waarin de pagina het belangrijkste is waar de schrijver zich druk om moet maken." 

Het nulpunt van Jess Walter is verschenen bij uitgeverij Marmer. Benieuwd naar dit boek? In samenwerking met de uitgeverij mogen we 3 lezers blij maken met een gesigneerd exemplaar van Het nulpunt ! Doe mee met de giveaway!