John Boyne: 'Ik ga nooit op zoek naar een verhaal.'

op 03 december 2017 door Wilke Martens 21 reacties

John Boyne leverde met Wat het hart verwoest alweer zijn vijftiende boek af. De Ierse veelschrijver is vooral bekend van De jongen in de gestreepte pyjama, een boek dat eigenlijk bedoeld is voor jongere lezers, maar door jong en oud is stukgelezen. Zijn nieuwste roman is een epische geschiedenis over Cyril Avery, een homoseksuele jongen die opgroeit in het streng katholieke Dublin, waar geen plaats is voor de gevoelens die hij koestert. Hebban.nl sprak Boyne via Skype over opgroeien in een streng religieuze gemeenschap, geaardheid, homorechten en - natuurlijk - schrijven.

Maar liefst 603 pagina’s telt de Nederlandse vertaling van je nieuwste roman, The Heart’s Invisible Furies. Wist je al meteen dat het zo’n dikke pil zou worden?

'Ik denk van wel. De structuur had ik al gepland: ieder hoofdstuk begint zeven jaar later in het verhaal. Toen ik het eerste hoofdstuk af had, had ik al twintigduizend woorden geschreven. Ik wilde dat ieder hoofdstuk ongeveer even lang zou worden, dus dan wordt het vanzelf een lijvige roman.'

Dat klinkt bijna als dwangmatig schrijven. Werk je altijd zo gestructureerd?

'Ja, ik kan wel zeggen dat ik wat schrijven betreft heel gestructureerd ben. Als ik begin heb ik een bepaald idee van de architectuur van de roman en hoe de tijdlijn eruitziet. Qua inhoud en plot, daarentegen, werk ik veel instinctiever.'

Hoe werkt dat, instinctief schrijven? Had je dat al bij je eerste boek?

'Ik denk dat het is toegenomen in de loop der jaren. Hoe meer ik geschreven heb, hoe meer ervaren ik ben geworden als romancier. Toen ik veel jonger was en gewoon begon met schrijven, zou ik het plot nooit zo ver uitdenken. Nu vertrouwen ik op mezelf, welke problemen zich tijdens het schrijven ook voordoen.'

Hoe voelde dat instinct bij deze roman? Hoe wist je dat je het verhaal van Cyril, de homoseksuele jongen die opgroeit in streng katholiek Dublin, wilde vertellen?

'Het had met twee zaken te maken. Enerzijds kwam het doordat mijn vorige roman, The History of Loneliness (De grote stilte in Nederlandse vertaling, red.), mijn eerste roman is die zich in Ierland afspeelt. Toen dit boek af was, had ik nog veel te vertellen over Ierland. Ik wilde dan ook graag nog een roman over mijn geboorteland schrijven. Anderzijds was ik geïntegreerd door het feit dat Ierland binnen 25 jaar zo sterk was veranderd als het op gelijke rechten aankomt: in 1993 was homoseksualiteit nog een strafbaar feit, terwijl in 2015 het homohuwelijk werd gelegaliseerd.'

Hoe voelde je je toen het homohuwelijk werd toegestaan?

'Om eerlijk te zijn was de aanloop ernaartoe afschuwelijk. Je denkt dat iedereen in Ierland vrijdenkend is en openstaat voor andersdenkenden, maar tijdens zo’n campagne hoor je de stem van alle tegenstanders van het homohuwelijk. Op de radio, op televisie, in de kranten: zo’n campagne brengt het slechtste in mensen naar boven. Pas dan realiseer je je hoeveel vooroordelen er nog altijd bestaan over homoseksualiteit. Uiteindelijk was 60 procent gelukkig voor, maar nog altijd is 40 procent tegen het homohuwelijk. Ondanks dat er veel vooruitgang is geboekt, is er nog altijd ruimte voor verbetering. Hopelijk zien de nee-stemmers in dat nu, zo’n tweeëneenhalf jaar later, de wereld nog altijd om haar as draait en dat alles gaat zoals daarvoor.'

Het verhaal in Wat het hart verwoest begint in de jaren veertig; hoofdpersoon Cyril groeit op in het Dublin van de jaren vijftig. Hoe heb je onderzocht hoe het was om als homoseksuele jongen op te groeien in die periode?

'Ik heb veel boeken gelezen over maatschappelijke problemen die in de jaren vijftig speelden in Ierland. Sowieso ben ik al enkele jaren veel over de katholieke kerk aan het lezen. Verder heb ik eigenlijk gewoon mijn verbeelding gebruikt. Voordat ik aan een nieuwe roman begin probeer ik zoveel mogelijk informatie in te winnen, maar uiteindelijk moet je toch vertrouwen op je verbeelding. Hoe zou het geweest zijn in die tijd? Ik weet wel hoe het was om als homoseksuele tiener op te groeien in de jaren tachtig en negentig. Hoewel het niet zo erg was als in de jaren vijftig, is er nog steeds die angst; angst om ontdekt te worden, angst voor wat je familie zou zeggen, angst voor wat je vrienden zouden zeggen. Cyril had als het ware veertig jaar voorsprong, maar toch kon ik mijn eigen gevoel retrospectief in de tijd plaatsen.'

Zouden de verschillen niet te groot zijn geweest?

'Waarschijnlijk waren er meer overeenkomsten dan verschillen. Homoseksualiteit is immers pas sinds 1993 niet meer strafbaar. Terwijl jongeren vandaag de dag niet meer met die mate van zelfbewustzijn en in die mate van angst hoeven te leven. De generatie van mijn neefjes en nichtjes staat veel meer open voor verschillen, of dat nu seksuele verschillen zijn, of raciale verschillen. Ze zijn veel vooruitstrevender. Ik kan me niet voorstellen dat een 19-jarige van nu net zo homofoob is als een 19-jarige toen ik die leeftijd had.'

Is dat waarom Cyril in het boek er zowat zijn hele leven over doet om uit de kast te komen?

'Ja, Cyril is representatief voor Ierland wat dat betreft. De veranderingen die Ierland de afgelopen decennia heeft doorgemaakt, heeft Cyril in zijn leven doorgemaakt. Hij ontvlucht Ierland, maar als hij na zijn omzwervingen - naar Amsterdam, naar New York - weer terugkeert, is hij veel minder bezig met wat anderen van hem vinden. Om die reden heb ik het eerste deel ‘Schande’ genoemd en het laatste ‘Vrede’. Cyril heeft zijn geaardheid geaccepteerd, net zoals Ierland het bestaan van homoseksualiteit geaccepteerd heeft.'

Kan de roman in die zin worden gelezen als een geschiedenis van de acceptatie van homoseksualiteit?

'Dat hoop ik wel, al kan het ook als geschiedenis van maatschappelijke ideeën in het algemeen worden beschouwd. Dat is in ieder geval wat ik voor ogen had toen ik begon met schrijven. Ondanks dat het fictie is, wil ik de lezer meegeven hoe het was om in die jaren in Ierland te wonen.'

Ik denk dat dat wel gelukt is. Voor mij waren sommige scènes ronduit schokkend.

'Ja, de situatie was bedroevend. Veel soortgelijke verhalen werden verteld in aanloop naar de stemming over het homohuwelijk. Mannen die nu in zeventiger jaren zijn, vertelden over clandestiene betrekkingen die ze in hun jeugd hadden met andere mannen. Vaak met alle gevolgen van dien… Waar was al dat geweld goed voor? Waarom werden levens verwoest van mensen die anderen niets misdaan hadden? De meeste mensen reageerden geschokt toen deze verhalen naar buiten kwamen, maar deze verhalen moeten verteld worden voordat mensen het anti-homosentiment kunnen afkeuren. Ik denk dat de campagne heeft laten zien hoe een maatschappij langzaamaan volwassen wordt.'

Zie je deze roman als een bijdrage aan die volwassenwording?

'Ja, de laatste twee romans die ik heb geschreven - die allebei gaan over homoseksualiteit in een streng katholiek Ierland - hebben een erg diepe sociale context. Ik hoop dat ze bijdragen aan het begrip van Ierland van de afgelopen eeuw.'

Je vorige roman, A History of Loneliness, verscheen in 2014. Het is een heftige roman over misbruik binnen de katholieke kerk.

'Deze roman ging over medeplichtigheid. De hoofdpersoon is een jonge priester die zich niet schuldig maakt aan misbruik, maar er wel van op de hoogte is. Ik denk dat iedereen vindt dat we aangifte moeten doen als we weten dat een kind misbruikt wordt, maar veel priesters voelden dat kennelijk anders. Bij deze roman was ik niet zozeer geïnteresseerd in het criminele gedrag op zich, maar in de vraag waarom anderen het laten gebeuren.'

Vond je een antwoord?

'Nee, want ik begrijp er niks van. Ik heb geprobeerd het antwoord te vinden via de stem van de hoofdpersoon. Tegen het einde van het boek kan hij aan zichzelf toegeven dat zijn gedrag net zo kwalijk is als dat van de werkelijke misbruikers. Maar een verklaring is er niet; het is een moreel falen, een falen van moed.'

Het duurde even voordat je over Ierland kon schrijven, nietwaar?

'Ik heb gewacht met schrijven over Ierland tot ik een verhaal had dat zich er voor zou lenen en totdat ik als schrijver ervaren genoeg zou zijn. Tegen mijn verwachting in werden dat twee romans over Ierland achter elkaar. Het schrijven van A History of Loneliness bleek een zeer verrijkende ervaring voor mezelf. Het opende een deur, er kwamen zoveel herinneringen naar boven dat het op natuurlijke wijze nog een roman opleverde. Al vergde het ook veel moed om het boek te schrijven, daarom neem ik nu een pauze van schrijven over Ierland.'

Is dat omdat de laatste twee boeken zeer persoonlijk waren, misschien persoonlijker dan vorige romans?

'Niet zozeer, de meeste van mijn boeken zijn zeer persoonlijk. Op het moment is er gewoon geen Iers verhaal dat ik wil vertellen. Ik zou weer moeten wachten op het juiste verhaal dat zich in Ierland kan afspelen.'

Verhalen komen je aanwaaien, lijkt het. Zit je te wachten tot de goddelijke inspiratie op je neerdaalt, zoals de romantische idee van een schrijver?

'Dat niet zozeer. Wel voel ik me gezegend, want ik heb nooit moeite met ideeën. Omdat ik veel lees en schrijf heb ik het gevoel dat mijn brein altijd openstaat voor ideeën. Ik ga dan ook nooit echt op zoek naar een verhaal.'

Toch hebben veel van je romans een historische inslag. Is dat ook niet bewust gezocht?

'Dat gebeurt meer per toeval, omdat ik met een historische roman begonnen ben. Ik vond het erg leuk om daaraan te werken, om onderzoek te doen, om parallellen te vinden tussen de geschiedenis en het heden. Ik kies er niet bewust voor om een historische roman te schrijven, maar een verhaal moet wel interessant genoeg zijn om er een jaar of twee aan te werken.'

Welke parallel tussen verleden en heden die je hebt gevonden, vond je het meest opmerkelijk?

'Goh, ik denk dat die te vinden zijn in de boeken die ik over de oorlog schreef, of dat nu de Eerste of Tweede Wereldoorlog is, of een oorlog die op het moment speelt. De aard van de oorlogservaring die soldaten doormaken, die lijkt niet te veranderen. Wat we nu posttraumatische stressstoornis noemen, is iets wat altijd al bestaan heeft. Toch lijkt er een onwil te zijn om te leren van fouten uit het verleden, want de ervaring van soldaten is nog altijd hetzelfde.'

In Wat het hart verwoest zit veel humor. Is dat nodig om serieuze onderwerpen te bespreken, zoals Ierland voor 1993 of de aidscrisis in de jaren tachtig?

'Ik denk van wel, om de juiste balans in het verhaal te creëren. Stel dat een personage continu depressief is en niet op zoek gaat naar manieren om zijn leven te verbeteren, dan zou de lezer gefrustreerd raken. Cyril is niet zo, hij gaat maar door, hoeveel tegenslagen hij ook te verwerken krijgt. Ik wilde niet dat hij een miserabel mannetje zou worden, dat nooit liefde heeft gekend. Daarom heb ik een optimist van hem gemaakt, die misschien wel een beetje gek is. Cyril en zijn adoptiemoeder Maude zijn de grapjassen in het verhaal.'

Maude is erg grappig inderdaad. Ze brengt haar dagen rokend en schrijvend door, maar wil niet dat haar boeken gelezen worden. Vertonen haar opvattingen over literatuur - the vulgarity of popularity - ook maar enige overeenkomsten met die van jezelf?

'Nee, haha, het is eerder het tegenovergestelde. Ik ben heel blij met mijn lezers en ben heel gelukkig als mijn boeken verkocht worden. Ik wilde haar zo excentriek mogelijk maken. Ik wilde proberen hoe gek ik haar kon maken, zonder dat ze aan authenticiteit zou verliezen. Ze komt maar in één hoofdstuk van het boek voor, maar toch is ze bij veel lezers favoriet.'

Je schrijft zowel kinderboeken als romans voor volwassenen. Is die switch gemakkelijk te maken?

'Ik vind niet dat er veel verschil zit tussen schrijven voor volwassenen of kinderen. Kinderboeken schrijven is veel gemakkelijker dan mensen lijken te denken. Ik structureer de boeken op dezelfde manier als die voor volwassenen: ik verander de taal niet, ik maak de zinnen niet gemakkelijker. Wat ik wel doe is een jong iemand als hoofdpersoon kiezen, die ik lastige situaties laat meemaken. Het belangrijkste verschil is het perspectief. De romans voor volwassenen zijn vrijwel altijd geschreven in de eerste persoon, terwijl ik mijn kinderboeken vanuit de derde persoon schrijf.'

Je hebt al een grote schare lezers vergaard met de vijftien boeken zijn gepubliceerd, maar toch zullen er mensen zijn die nog niet bekend zijn met je werk. Welk boek zou je aanraden om mee te beginnen als ze je oeuvre willen leren kennen?

'Ik zou beginnen met het meest recente werk. Dat is tenminste wat ik doe als ik een schrijver ontdek. Als ik het laatste werk goed vind, ga ik terug naar eerdere boeken. Iedere schrijver leert immers van ieder boek, dus de laatste roman zou de beste moeten zijn.'

Heb je zelf onlangs nog een goede schrijver ontdekt?

'Dit jaar las ik de nieuwe roman van Min Jin Lee, Pachinko. Deze Koreaans-Amerikaanse schrijfster behandelt een onderwerp waar ik helemaal niks van af wist, namelijk Koreaanse immigranten in Japan. Het was historisch gezien fascinerend, maar ook het verhaal en de personages waren innemend.'