Jonas Jonasson: ‘Wraak is als concept heel erg interessant’
Het zorgvuldig opgebouwde leven van Victor Alderheim, een uitgekookte en succesvolle kunsthandelaar uit Stockholm, wordt op een dag volledig overhoop gegooid als hij te horen krijgt dat hij de vader van de zestienjarige Kevin is en voor hem moet zorgen. Victor was juist van plan om Jenny, de dochter van een galeriehouder, te trouwen – en weer te scheiden – om haar erfenis binnen te halen. In dat plaatje past geen buitenechtelijk kind en dus bedenkt hij een plan om van Kevin af te komen in de rimboe van Afrika als de jongen achttien wordt. Maar dat plan mislukt faliekant. Kevin wordt liefdevol door een medicijnman in zijn Masai-stam opgenomen. Vijf jaar later keert Kevin terug naar Zweden. Daar ontmoet hij Jenny, inmiddels Victors ex-vrouw. Allebei afgedankt bundelen ze hun krachten samen met het bedrijf Zoete Zoete Wraak BV om zich te wreken op de man die hun leven verwoest heeft…
Tien jaar wereldfaam
'"Al tien jaar een wereldwijd fenomeen", zo market mijn Zweedse uitgever me tegenwoordig. Ik zie mezelf helemaal niet zo, dus het is een zware last om te dragen. Ik denk, na het tien jaar lang te hebben ontkend, dat er toch wel iets van de honderdjarige Allan in mij zit: namelijk dat ik niet te veel verwacht van het leven. Ik laat me eerder meevoeren door de flow. Eigenlijk ben ik maar zelden onder de indruk van mezelf.'
'Ik woon op een verlaten eiland in de Oostzee, op Gotland. Ik heb er bewust voor gekozen om geen deel uit te maken van de high society van Stockholm, met de rode lopers, tv-shows en media-aandacht. Op mijn eiland ben ik gelukkig nog altijd redelijk incognito gebleven. Maar als ik op reis ga om mijn boek te promoten, is het een ander verhaal. In Korea, bijvoorbeeld, verander ik in een soort Mick Jagger. Ze komen me ophalen met een limousine, laten me in enorme suites slapen, mensen staan uren in de rij om een gesigneerd exemplaar van mijn boek te bemachtigen.'
'Een honderdjarige vrouw uit Canada schreef me – heel flirterig – dat ze zelf uit haar raam wilde klimmen om me op te zoeken. Maar ze woonde op de derde verdieping, dus dat ging niet. In Korea stond ik op een podium om voor te dragen en vooraan stonden gillende jonge vrouwen, die een bord omhooghielden met de tekst "u bent heel knap". Ze hielden het op z’n kop, maar goed… Het is heel surrealistisch allemaal, want ze willen me ook aanraken. Of iets persoonlijks tegen me zeggen. Een keer wilde een vrouw zelfs dat ik haar zou zegenen, alsof ik een soort Jezus was, omdat ze aan kanker leed. Het voelt heel vreemd, maar gelukkig duurt zo’n promotietour maar tien dagen en kan ik daarna weer naar huis. Ik zou niet voor altijd een Mick Jagger willen zijn, met continu de spotlights op me gericht. Dan moet je wel je realiteitszin verliezen op een gegeven moment.'
Schrijversidentiteit
'Toch heb ik niets te klagen over het feit dat ik een paar dagen per jaar een beroemdheid ben. Ik denk dat ik een goede balans heb gevonden. Ik ben ook nog steeds heel blij dat ik schrijver ben. Ik kijk er naar uit om met een volgend project te beginnen. De enige vraag is of dat nog een boek zal zijn. We hebben een punt in de geschiedenis bereikt dat de boekenbranche op een kantelpunt staat. Waarschijnlijk zal ik voor het eerst meer audioboeken verkopen dan papieren boeken of e-books.'
'Bij de afronding van een boek werk ik er hard aan om alle overbodige woorden uit het manuscript te halen.'
'Het enge daarvan is dat niet alle schrijvers even audiovriendelijk zijn. Dat merkte ik laatst met The Unbearable Lightness of Being van Milan Kundera. Het boek las ik ergens in mijn twintiger jaren en het was het eerste en laatste boek dat ik in een ruk uitlas, om meteen weer opnieuw te beginnen. Dit vertelde ik ooit aan een collega en zij zei: "Wat je ook doet, sla dat boek nooit opnieuw open. Je bent niet meer dezelfde persoon als toen, dus het zal je herinnering aan het boek ruïneren." Toen ik werd gevraagd door een tv-programma om een reportage te maken over "het boek dat je leven veranderde", en ik dit boek noemde, moest ik wel. Ik besloot ernaar te luisteren, maar ik was al snel de draad kwijt. Het begin is veel te intens om te beluisteren. Je moet het lezen, herlezen, op je eigen tempo, om erop te kunnen reflecteren. Ik realiseerde me, en daar hoef je geen Einstein voor te zijn, dat er in een toekomst met vooral audioboeken minder plek is voor schrijvers als Kundera dan voor schrijvers als Jonasson.'
'Dat heeft vooral te maken met het tempo. Bij de afronding van een boek werk ik er hard aan om alle overbodige woorden uit het manuscript te halen. Ik zal bijvoorbeeld nooit beschrijven hoe iemand eruitziet. Hoe hard je ook zoekt, in mijn boeken vind je geen beschrijving van de zonsondergang. Of van emoties. Hierdoor blijft het tempo erin en dat maakt het audiovriendelijker. Het enge daarvan is dat schrijvers hun taal gaan aanpassen, puur vanuit commercieel oogpunt. Hierdoor ontstaat minder ruimte voor analyse, voor afweging. Schrijvers gaan – om brood op de plank te krijgen – het boek schrijven dat verkoopt, niet zozeer het boek dat ze willen schrijven.'
Zoete Zoete Wraak BV
'Wraak is als concept heel erg interessant. Er kan ook heel veel humor aan te pas komen. Dat is iets waar ik op wilde voortbouwen. Als concept kan wraak goed zijn, omdat het een therapeutische werking kan hebben als je aan de eettafel een wraakplan uitdenkt. Het daadwerkelijk uitvoeren is natuurlijk een tweede… Als mijn collega op maandag mijn lunchbox steelt, dan maak ik op dinsdag een lunchbox vol met regenwormen in de hoop dat de collega het opnieuw steelt. Maar daarna krijg ik een lunch met een giftige slang erin terug. Zo gaat het maar door en dan heb je het begin van een oorlog…'
'Wraak is als concept heel erg interessant. Er kan ook heel veel humor aan te pas komen. Dat is iets waar ik op wilde voortbouwen.'
'Ook speelt kunst een belangrijke rol in het boek, net als de Afrikaanse savanne. Als de wereld niet wordt beïnvloed door corona, reis ik een of twee keer per jaar naar Afrika. Toen ik in Kaapstad het Irma Stern-museum bezocht en ik meer over haar achtergrond ging lezen, wist ik dat ze goed in het verhaal zou passen. Het helpt heel erg als ik een land of gebied, zoals verschillende landen in Afrika, goed ken. De rituelen die ik beschrijf heb ik zelf gezien, bijvoorbeeld. Maar uiteindelijk blijven er van al die weken op de Savanne, maar een paar regels over in het boek.'
'Verder speelde fake news een belangrijke rol in het ontstaan van Zoete Zoete Wraak BV. De discussie gaat natuurlijk helemaal niet om nepnieuws, maar om nieuws waarvan de machthebbers niet willen dat het naar buiten komt. In Brazilië gaat dat over het ontkennen van homoseksualiteit, in Hongarije staan vrouwenrechten onder druk, noem maar op. In Zweden hadden we een discussie over de kunst in de metro van Stockholm: het ging erover of deze kunst wel de Zweedse cultuur representeert. Als je iets langer nadenkt, dan doet deze discussie je denken aan het Duitsland van de jaren dertig. En daar bleef het niet bij boek- of kunstverbranding. Hoe erg zal het worden? Hoe snel zullen we de bodem bereiken?'
Humor als therapie
'Ik heb een talent om grappige, gekke aspecten te zien in alledaagse situaties. Zo zat ik ooit ergens op de trein te wachten, ik heb geen idee meer waar, en een man met een enorme koffer moest naar het toilet. Hij deed de deur open, maar zag al snel dat hij niet met zijn koffer in het toilethokje paste. Met mijn rare gevoel voor humor dacht ik: "Wat als hij de koffer naar binnen duwt en dan zelf gaat wachten tot hij aan de beurt is." Zo’n soort scène is natuurlijk in De 100-jarige beland.’
'Humor is mijn therapie om met de moeilijke dingen in het leven om te gaan. Als je humor toevoegt, worden veel dingen wat draaglijker. Ik doe dat niet alleen voor mezelf, maar ook voor de lezer. Met De 100-jarige man die uit het raam klom en verdween had ik het naïeve idee dat als ik de wereld op een lichtzinnige manier zou laten zien welke fouten er in de geschiedenis gemaakt zijn, ze niet nog eens zouden gebeuren. Maar ja, er zijn tien miljoen exemplaren verkocht en de wereld is geen spat veranderd.'
Auteursfoto: © Anna Ahlström Kolmschot via Signatuur
