Joost Zwagerman: afscheid van een bevlogen alleskunner

Zwagerman was een alleskunner: hij schreef columns voor diverse media (waaronder NRC Handelsblad en de Volkskrant), publiceerde essays en kritieken, schreef gedichten, presenteerde in 2003 en 2004 het televisieprogramma Zomergasten en schoof geregeld aan als enthousiaste kunstkenner bij De Wereld Draait Door.            

En hij was een romanschrijver, natuurlijk. In 1986 debuteerde hij met de roman De houdgreep, over een vreemde driehoeksrelatie in Londen, geschreven in een stijl die ‘krachtdadig en vol lawaai, ronkend en licht vandalistisch’ was — woorden die Zwagerman zelf twee jaar later, als spreekbuis van de dichtersgroep de Maximalen, zou gebruiken ter aanduiding van de poëzie die hij bepleitte. Met het in diezelfde dynamische stijl geschreven Gimmick! (1989), een controversiële sleutelroman over de decadente Amsterdamse kunstenaarsscene, brak hij door bij het grote publiek; twee jaar later schreef hij Vals licht, over de liefde van een student voor een prostituee, dat genomineerd werd voor de AKO Literatuurprijs en in 1993 werd verfilmd door Theo van Gogh. Zwagermans veelzijdigheid uitte zich ook in de stijl waarin hij zijn romans schreef: een roman als De buitenvrouw (1994) leunt op het 19e-eeuwse realisme, terwijl de mediasatire Chaos en rumoer (1997) een sterk postmodernistisch karakter heeft. Hoewel Zwagerman zich de laatste jaren vooral richtte op essays en gedichten schreef hij in 2010 het boekenweekgeschenk: Duel.            

Zelfmoord was niet alleen een thema in de essayverzameling Door eigen hand. In zijn roman Zes sterren (2002) is het uitgangspunt de zelfmoord van de gewiekste en charmante hotelcriticus Siem, en kijkt diens neef terug op de reizen die hij met zijn lievelingsoom maakte; en in de dichtbundel Roeshoofd hemelt (2005), waarvoor Zwagerman bekroond werd met de Paul Snoek Poëzieprijs, laat hij een psychotische aspirant-zelfmoordenaar aan het woord.            

Zwagerman zou gisterenavond in het Radio 4-programma Opium op 4 komen vertellen over zijn nieuwe essaybundel De stilte van het licht. Toen hij niet kwam opdagen maakte zijn uitgeverij De Arbeiderspers bekend dat Zwagerman — na een lange periode van depressies — uit het leven was gestapt. Opium draaide de muziek die hij had willen horen — Francis Poulenc, Philip Glass, Johann Sebastian Bach en Franz Schubert: Der Tod und das Mädchen.