Jussi Adler-Olsen: 'Ik reageer op het moment'
'Vanwege de serie 'Q' reizen we al jaren. Dit is nummer negen en bij tien houdt het op.'
Wanneer ik Jussi Adler-Olsen de hand schud zegt hij over me gelezen te hebben en onder de indruk te zijn van mijn veelzijdigheid. Dat compliment kan ik mooi meteen teruggeven aan de schrijver, die meerdere levens achter de rug heeft: na zijn studies filmwetenschappen, sociologie en medicijnen werkte hij als scriptschrijver, beheerde hij een stripboekenwinkel, woonde hij een tijd in Rotterdam en was hij eigenaar van zijn eigen uitgeverij. In de serre van het Ambassadehotel, gelegen aan de Herengracht, vraag ik hem of hij geniet van Amsterdam. Hij lacht. 'Ik weet het nog niet. We zijn twee uur geleden gearriveerd en ik heb mijn eerste interview alweer achter de rug. Vanwege de serie 'Q' reizen we al jaren. Dit is nummer negen en bij tien houdt het op. Wie weet ben ik hier een volgende keer gewoon voor de fun.'
Natriumchloride
Jussi Adler-Olsen, vertaald door Kor de Vries
Op haar zestigste verjaardag pleegt een vrouw zelfmoord. Haar dood leidt tot de heropening van een onopgeloste zaak uit 1988. In eerste instantie lijkt dit niet iets voor afdeling Q, maar Carl Mørcks superieur ziet dat anders en laat Carl de zaak onderzoeken. Vervolgens blijkt dit de omvangrijkste en moeilijkste zaak te worden waarbij Rose, Assad, Gordon en Carl ooit betrokken zijn.
Al drie decennia lang worden mensen het slachtoffer van een sluwe moordenaar die doodt zonder dat iets naar hem verwijst. Hij kiest zijn slachtoffers en het tijdstip van de daad met uiterste zorg en precisie. Dertig jaar lang is niemand in staat geweest hem te stoppen. Terwijl de coronamaatregelen het onderzoek verder compliceren, beweegt de oude zaak zich naar Carl toe als een giftige slang die zijn prooi heeft gespot.
Het is drukker dan ooit op afdeling Q en de tijd dringt, want de moordenaar is nog lang niet klaar.
Reizen
Terwijl wij met elkaar spreken, laat zijn vrouw zijn persoonlijke assistent de binnenstad zien. Het klinkt mij allemaal heel knus en gezellig in de oren, maar het vele reizen is ook de reden dat het volgens Adler-Olsen niet opschiet met de boeken. Het oorspronkelijke plan van een boek per jaar is niet gelukt, omdat er tijden zijn geweest waarin hij 135 dagen per jaar van huis was. Wanneer schrijf je dan? Schrijven vergt tijd en ruimte. Toch? 'Voor mij niet. Ik open mijn laptop en ik schrijf. Als je zorgt dat je een plan hebt, je weet wie je personages zijn en wie je zelf bent, dan kun je aan de slag. Het ontwikkelen van deze serie kostte me een half jaar. Ik had natuurlijk geen idee of het een succes zou worden. Ik ben zelf uitgever geweest en ik wist vooral wat ik niet wilde schrijven en wat het niet moest worden.'
Adler-Olsen staat erom bekend maatschappelijke en politieke conflicten in zijn thrillers te verwerken. De mate waarin de coronamaatregelen in Natriumchloride het onderzoek van afdeling Q compliceren maakt het verhaal eerlijk en oprecht. 'Ik schrijf altijd in het heden. Wat er in de winter van 2020 in mijn leven speelde, gebeurt ook in het boek. Dat geeft me de mogelijkheid te bouwen op het weer, kranten, enzovoorts. Dat is het leuke. De nieuwe elementen, waarvan ik in 2005 tijdens het creëren van deze verhalen nog geen kennis van had, maken het speciaal. Mijn hoofdpersonen hadden het moeilijk in de coronacrisis. Ze waren genoodzaakt om telefonisch criminelen op te sporen!'
'In ieder boek wijs ik op misbruik van macht. Maar mijn boeken veranderen niets, ze zijn een reflectie van de tijd waarin we leven.'
Zeggingskracht
Tegenover de spannende en geestige dagelijkse chaos van afdeling Q zet Adler-Olsen een andere, beklemmende realiteit. En dat daarin wat kritiek op de maatschappij schuilt, zal de lezer niet ontgaan. Wat intrigeert hem zo aan machtsmisbruik? 'Jong zijn brengt een eindeloze stroom aan mogelijkheden met zich mee: welke kant ga ik op, waar bevinden zich mijn grenzen? Mijn gevoel over jonge mensen is dat ze weinig grenzen meer kennen. Ze moeten ze zelf uitvinden. En het is zo gemakkelijk om met de stroming mee te gaan en niet te stoppen en zelf na te denken. Er zijn zoveel influencers en beroemdheden die het niets interesseren dat ze gewone mensen beïnvloeden en, naar mijn idee, vervuilen. Het zou fijn zijn als ze daar simpelweg mee ophielden. In 2009 hadden we in Denemarken een premier die de hele maatschappij in één klap veranderde: alles draaide om het individu. Daar erger ik me aan. Selfies (uit de serie 'Afdeling Q') ging over egoïsme, over mensen die zichzelf voor iedereen plaatsen. In ieder boek wijs ik op misbruik van macht. Maar mijn boeken veranderen niets, ze zijn een reflectie van de tijd waarin we leven.'
Dat laatste is niet vanzelfsprekend binnen het thrillergenre, maar het geeft wel een diepere betekenis aan deze serie. Het verenigen van het heden en zijn verhaal brengt Adler-Olsen soms, zelfs met al zijn ervaring, nog wel eens in de problemen. 'Bij het aanbreken van de oorlog in Oekraïne dacht ik: moet ik even wachten met schrijven om erachter te komen hoe het zich ontwikkelt, kan ik mezelf dat permitteren? Maar dat is mijn werkwijze. Ik reageer op het moment.'
Gezien Adler-Olsens behoefte om een stempel achter te laten en de invloed van een schrijver daarin beperkt is, vraag ik me af of hij niet stiekem een politieke carrière ambieert? 'Er is geen partij waarbij ik me zou kunnen aansluiten. Ik ben links, wat opmerkelijk is, want ik ben opgegroeid in hogere kringen. Maar commentaar hebben op en het niet eens zijn met de huidige orde, dat vind ik belangrijk.'
Onderschat je lezer niet
Opvallend aan de stijl van Adler-Olsen is de directheid: er wordt veel gebruikgemaakt van dialoog en vraagstelling. 'Ten eerste gaat er altijd een bepaalde mate van literaire stijl verloren in de vertaling, hoe goed die ook is. In het schrijven van natuurlijke dialoog, wat heel lastig is, hebben de Zweedse crimeschrijvers Sjöwall en Wahlöö me erg geïnspireerd. En wanneer je dat combineert met beschrijving daag je de lezer uit om zelf de details te bedenken. Dan worden ze co-auteurs.' Met een gezonde hekel aan schrijvers die geen aanspraak maken op de lezer, plaatst Adler-Olsen zijn lezers naast Carl en motiveert ze zelf de zaken op te lossen.
'Wanneer je dat combineert met beschrijving daag je de lezer uit om zelf de details te bedenken. Dan worden ze co-auteurs.'
Voor het laatste gedeelte van zijn boek heeft Adler-Olsen twee maanden onderzoek gedaan in een gevangenis. 'Ik heb tijd doorgebracht in cellen en interviews gedaan met bewakers en gevangenen. Niet zozeer om details toe te voegen, maar juist om ze weg te kunnen laten. Een van mijn eerdere boeken speelt zich deels af in Indonesië, de research bestond uit artikelen uit de bibliotheek. Ik vroeg een vriend van me, die daar vandaan komt, of hij het geloofwaardig vond. "Ik kan je twee dingen vertellen," zei hij, "je hebt het heel goed gedaan en ik weet zeker dat je er nog nooit bent geweest." Ik romantiseerde de geur daar, exotisch noemde ik het, terwijl het er in werkelijkheid ruikt naar benzine van miljoenen brommers. Toen ging ik erheen en: verdomd!'
Pyjamaparty
De liefde die ik voor schrijven heb, is voor Adler-Olsen niet even vanzelfsprekend. 'Mijn vader, de meest geleerde man uit Denemarken, zei tegen me: "Doe me een lol en vul je leven met blijdschap en volg je talent." Dat gaf me vrijheid. Sindsdien volg ik mijn gevoel. Ik vind schrijven leuk, maar het is geen liefdesrelatie. Ik hield er vooral van om niet meer om acht uur op te hoeven staan, om te schrijven in mijn pyjama en er te zijn als mijn zoon thuiskwam van school. Om daar ruimte voor te hebben. Alleen gooide het succes van deze serie wel een beetje roet in het eten.'
Na een uitgebreid gesprek met deze succesvolle auteur, die op zijn tweeënzeventigste niet alleen nog steeds schrijft, maar ook maandenlang op tournee is, durf ik bijna niet te vragen of er nog een boek volgt. 'Ik stop ermee. Ik verlang naar vrije tijd, ik heb zoveel hobby’s. Ik zal een betere vriend zijn, een betere vader, maar ook een betere gitarist.'
Op weg naar huis denk ik aan een van de eerste dingen die hij zei: 'Wie weet ben ik hier de volgende keer voor de fun.' Het is hem van harte gegund.
Leesfragment
Volg jij de 'Afdeling Q'-serie getrouw of is juist dit deel interessant voor je door het onderwerp en de actualiteit die Adler-Olsen verwerkt in zijn thrillers? Hieronder vind je alvast een sneak preview van Natriumchloride.
Winactie
Maakt het interview met Jussi Adler-Olsen je nieuwsgierig naar dit negende deel over Afdeling Q? Je maakt nu kans Natriumchloride te winnen, Hebban mag in samenwerking met uitgeverij Prometheus vijf exemplaren van de thriller weggeven. Kijk snel hoe je kans maakt.
Auteursafbeelding: © Robin Skjoldborg via uitgeverij Prometheus
