Ken je klassiekers

Als beginnende lezer had ik direct een voorkeur voor historische, fantastische en futuristische verhalen. Uit de boekenkasten van mijn ouders en grootouders las ik naast heel veel kinderboeken ook Verne en Wells, waarna ik elders op zoek ging naar verser materiaal. De bibliotheek in Borne had aardig wat vertaalde sf en fantasy en zelfs een aantal boeken van Nederlandse schrijvers, zoals Tais Teng en Paul Harland (Buitendijks in straten van licht blijft een van mijn favorieten). Maar het was niet het onafzienbare woud aan boeken dat heden ten dage te verkrijgen is. De bibliotheek had vooral de bewezen klassiekers – want anders werden ze niet vertaald – en de hypeboeken van dat moment. Eigenlijk ben ik daar wel dankbaar voor, want dat zorgde ervoor dat ik direct met de groten van de fantastiek in aanraking kwam: Frank Herbert, J.R.R. Tolkien, Isaac Asimov, Stephen Donaldson, Michael Moorcock, Robert Heinlein, Larry Niven, Fritz Leiber, Brian Aldiss noem ze allemaal maar op. Ik vond lang niet alles mooi of spannend of zelfs maar interessant, maar ik wist wel wat er aan (jonge) klassiekers bestond. En vooral: het enorme palet aan ideeën, stijlen en uitvoeringen dat mogelijk was, geschreven door – doorgaans – goede schrijvers.

Dat heeft zowel voor- als nadelen. Als je begint met – meestal – kwalitatief goede boeken, dan legt dat de lat hoog voor elke nieuwe leeservaring. Ik kan daardoor niet genieten van boeken die niet voldoen aan die hoge standaard. Voordeel is dat je een filter hebt om uit het gigantische aanbod van boeken de parels te selecteren.

Daar komt bij dat als je nieuwe(re) boeken leest, dat je thema’s, motieven, verwijzingen en eerbetonen herkent. Dat maakt de leeservaring dieper. Nou hoeft een boek natuurlijk niet te verwijzen naar eerdere werken, maar het moet in elk geval niet in de grote clichévalkuilen vallen. Er is al zoveel geschreven, dat als een auteur zijn klassiekers niet kent, dat rare dubbelingen op kan leveren. En ga er maar vanuit dat de klassieker het superieure boek van de twee is.

Zo’n beetje het belangrijkste advies aan schrijvers in het boek Hoe schrijf je fantasy en sciencefiction? vind je in hoofdstuk vijf: Het belang van lezen. Debbie van der Zande zegt daar het volgende:

“Over lezen is altijd veel discussie. Schrijvers willen het eigen verhaal zo puur mogelijk op papier zetten, zonder ruis en invloeden. En toch moet het, lezen, want je bent niet alleen op de wereld. Lees briljante vondsten van andere auteurs, struikel over de gaten in de plot en ontdek de clichés. Ook als je maar spaarzame uren hebt om te schrijven, vergeet dan niet om af en toe boeken open te slaan om te kijken hoe anderen het doen. Een schrijver moet lezen.”

Stephen King stelt het zelfs nog wat harder:

“Als je geen tijd hebt om te lezen, dan heb je ook niet de tijd (of het gereedschap) om te schrijven.”

Voor de lezer geldt dat niet per definitie: als je een boek leest en je vindt het gaaf, dan is dat helemaal prima, wat de kwaliteit ook is. Als lezer heb je – als je dat niet wilt – niks met de mening van anderen te maken. Maar als je meer wilt ontdekken van je favoriete genre, of op ontdekkingsreis er buiten wilt gaan, dan is het ontdekken van de klassiekers een hele goede manier om je literaire fundament te versterken.

De klassieke boeken waar ik het meest van onder de indruk was – het is hoog tijd dat ik ze weer eens herlees – zijn de eerste twee delen van de Duin-serie van Frank Herbert. Zie ook mijn artikel over Duin en de actualiteit.

De vertelstijl, de vele perspectieven met elk hun eigen motivaties en emoties, de rijke, diepe achtergronden, de thema’s – religie, ecologie, politiek, genetica, cultuur –, maar ook het gebruik van de mogelijkheden van tekst – cursief, inspringen, met citaten en intermezzo’s –, brachten de wereld van Arrakis volledig tot leven voor mij. De jaren erna herkende ik in vele andere boeken (en films, denk aan Star Wars) verwijzingen, waarschijnlijk zowel bewust als onbewust, naar deze boeken. Dat is wat een klassieker doet: zijn schaduw werpen, op een goede manier. Daarom, schrijvers én lezers, ken uw klassiekers!