Lees eens wat anders in april: 'KliFi' van Adriaan van Dis
KliFi
Adriaan van Dis
De aasgieren zweven boven de republiek Nederland. Na een verpletterend warme zomer wordt het land voor het eerst in zijn geschiedenis getroffen door een orkaan. De gepensioneerde bibliothecaris Jákob Hemmelbahn is getuige van een lokale ramp waarbij tientallen mensen omkomen. Wegkijken en ontkennen is van hogerhand tot kunst verheven. Als zoon van Hongaarse vluchtelingen herinnert het meebuigen en in de pas lopen met de nieuwe orde hem aan zijn jeugd onder een communistisch regime. Hij wil de verhalen van de overlevenden optekenen maar wordt daarbij gehinderd door een dreigende censor. Jákob sjoemelt, komt in opstand en droomt van grootse daden.
KliFI is een allegorie over een veranderend Nederland, hoe nuance ondergronds is gegaan en redelijkheid schiftte tot haat. Maar bovenal is het een roman over luisteren, de kracht van verhalen, lastige vriendschappen en liefde.
Over de auteur
Adriaan van Dis (1946) werd in Nederland geboren, maar heeft toch nauwe banden met Nederlands-Indië. Zijn vader werd er geboren en zijn moeder woonde er met haar echtgenoot, een KNIL-militair, en hun drie dochters. Van Dis' ouders ontmoetten elkaar nadat zijn moeders eerste echtgenoot gedood werd tijdens de Japanse bezetting. Ze verhuisden naar Nederland, waar Van Dis werd geboren.
Omdat zijn ouders niet met elkaar konden trouwen – zijn vaders eerdere huwelijk was voor de islamitische wet ontbonden en werd niet erkend – kreeg Van Dis officieel de achternaam van zijn moeder. Om hun ongetrouwde staat geheim te houden, droeg Van Dis in het openbaar de naam van zijn vader. Victor Justin Mulder, een strenge en wrede man die getraumatiseerd was door zijn oorlogservaringen, stierf toen de auteur tien jaar oud was.
Van Dis studeerde Neerlandistiek in Amsterdam en aan de universiteit van Stellenbosch in Zuid-Afrika. Al tijdens zijn studie was hij redacteur bij NRC Handelsblad. Zijn debuut Nathan Sid is gebaseerd op bijdragen die hij schreef voor een kookrubriek, over zijn herinneringen aan eten – sterk verbonden met zijn jeugdherinneringen. Het werd in eerste instantie uitgegeven als relatiegeschenk, maar kwam vervolgens ook in de verkoop. Het boek ontving het Gouden Ezelsoor voor het bestverkochte debuut van 1984.
In 1983 debuteerde Van Dis ook als televisiepresentator bij het VPRO-praatprogramma Hier is... Adriaan van Dis. Sindsdien heeft hij vele romans, novellen, essays, toneelstukken, documentaires en reisprogramma's op zijn naam gezet. In 1996 schreef hij het Boekenweekgeschenk Palmwijn. Zijn werk is ruwweg in drie categorieën in te delen: gebaseerd op de vele reizen die hij heeft gemaakt, teruggrijpend op zijn Indische jeugd en zijn karakterromans. Dualisme is een vaak terugkerend thema in al zijn werken.
Voor zijn romans heeft hij verschillende prijzen ontvangen, waaronder de Gouden Uil (Indische duinen), de Gouden Ganzenveer, de Libris Literatuurprijs (Ik kom terug) en de Constantijn Huygens-prijs voor zijn gehele oeuvre.
Achtergrond van het boek
Over de vormgeving van KliFi had Van Dis zeer specifieke ideeën, vertelt uitgever Tilly Hermans in een interview met de Volkskrant. Hij wilde net zo'n omslag als van het boek Stalin en het Bolsjewisme van Boris Souvarine, een vernietigende afrekening met de Sovjet-dictator dat verscheen in 1940. Pamfletachtig, 'als een strijdschrift,' herinnert Hermans zich. De vormgeving van zowel binnen- als buitenkant van het boek was een samenwerking tussen Nanja Toebak, die de cover vormgaf, Floor Rieder, die het auteursportret tekende voor het achterplat, en Suzan Beijer, die het binnenwerk verzorgde. Ook springt KliFi qua formaat in het oog; ongewoon groot voor een paperback.
'Dat was ook een eis van Adriaan. [...] Een boek dat je zonder leesbril kunt lezen.'
Van Dis stelt in een interview met Cultuurpers dat hij zijn boek uit 'vrolijke boosheid' heeft geschreven. 'Laat ik vooropstellen: ik heb geen enkele boodschap. Als schrijver heb ik maar één taak: goede zinnen schrijven. Tegelijkertijd geloof ik wel dat, willen we de enorme problemen die ons wachten enigszins voelbaar maken, de verbeelding daarvoor een prachtig instrument is.'
Ook al zegt hij geen boodschap te hebben, de huidige klimaatcrisis houdt hem wel degelijk bezig. 'We hopen allemaal dat na deze pandemie een 'normaal' optreedt. Maar er zal geen sprake meer zijn van een normaal, lieve lezers, want dan wordt het pas écht menens. Er wachten ons besluiten die ons onherroepelijk zullen beperken in onze leefstijl,' laat hij weten.
'Het is eigenbelang om je daar zorgen over te maken. [...] Wij mensen passen ons heel makkelijk aan, wennen aan alles. En een dictatuur is als een huid: je groeit erin. Daar heb ik op olijke wijze iets over willen schrijven.'
Van Dis laat weten dat hij tijdens het schrijven veel voor de spiegel heeft gestaan om zijn eigen woede en angsten te verkennen. 'En ook uit het raam gekeken en me verbaasd over ons verlangen naar vermaak,' zegt hij in een interview met Libris. 'Alle karakters zijn uitvergrotingen van mijn betere en slechte kanten. Er komt gelukkig geen normaal mens in voor.' Over zijn aanpak vertelt hij:
'Ik streef ernaar lichtvoetig over zware dingen [te] schrijven. De humor is in het maatschappelijk debat ver te zoeken. We pompen ons op met forse meningen. En het leuke van een pen is dat je er veel blaaskakerij mee kan doorprikken.'
Meer over KliFi: De Leesclubassistent biedt een volledige discussieset, inclusief achtergronden aan.
Klimaatfictie
'KliFi' is de afkorting van klimaatfictie, in het Engels climate fiction/CliFi. Het is literatuur dat zich afspeelt in de huidige wereld of in de nabije toekomst, en als centraal thema de klimaatcrisis heeft. Het hoeft niet speculatief van aard te zijn, maar bevat vaak elementen uit sciencefiction en dystopische of utopische thema's. In deze romans wordt onderzocht hoe mensen zullen reageren op de gevolgen van klimaatverandering, en welke impact deze hebben op de samenleving.
In de media
Adriaan van Dis vertelt de lezer wat ze van KliFi kunnen verwachten, maar ook wat het vooral níet is.
Adriaan van Dis over de aard en functie van literatuur. Ook vertelt hij over De wandelaar, het Nederland Leest-boek van 2021.
Waarom LEWA
'Voor LEWA 2021 kies ik KliFi van Adriaan van Dis. Een voor mij interessante keuze om twee redenen. Allereerst las ik nog nooit iets van Van Dis, wat niet zozeer met de auteur te maken heeft maar met het feit dat ik vooral thrillers en tegenwoordig steeds vaker non-fictie lees. Mijn keuze voor KliFi heeft nog een ander interessant element: ook de auteur zelf doet iets anders. Where Lees Eens Wat Anders meets Schrijf Eens Wat Anders.' vertelt Team Captain Sander.
'Als Team Captain hoop ik er achter te komen of Adriaan van Dis-fans en Adriaan van Dis-ontdekkers KliFi op een andere manier lezen en beoordelen. Maar los van de conclusie denk ik vooral dat KliFi uitermate geschikt is om ons met elkaar in te verdiepen en te bediscussiëren.'
Het team valt dan ook uiteen uit verschillende soorten lezers. Zo las Helma wel vaker iets van Van Dis, maar ligt het thema van zijn nieuwste boek buiten haar comfortzone. 'Ik lees praktisch nooit dystopische romans,' vertelt ze, en Marjolein sluit zich daarbij aan. 'Zonder deze oproep was ik het boek niet zo snel gaan lezen/luisteren.' Voor Nicole is het zelfs nóg erger: 'Ik heb een grondige hekel aan dystopische romans.'
Marcella houdt juist van een goede dystopie, maar las nooit eerder iets van de auteur: 'Dystopische films vind ik geweldig, dus hoe ga ik die boeken ervaren? Van Dis, erudiet, ontwikkeld en zeer intelligent, zal ik zijn boeken wel begrijpen? Dat is altijd beetje wat me weerhoudt bij zijn boeken. Word tijd dat ik me daar eens overheen ga zetten.'
Of ze zijn boeken al kenden of niet, meerdere lezers raakten geïnspireerd door Van Dis' televisieoptredens. 'De uitzending van Eus heb ik ook gezien en die maakte me zeker nieuwsgierig,' vertelt Cindy. Daar houdt de invloed van Van Dis' persoonlijkheid echter niet op. Zo laat Margreeth weten dat ze dat ze de voorkeur geeft aan zijn luisterboeken omdat hij die zelf inspreekt: 'Ik vind Adriaan van Dis een topverteller.' Marieke geeft er nog een extra argument bij:
'Van Dis leest het zelf voor, inclusief accenten, talen en hij zingt ook nog een stukje!'
Ook KliFi oppakken als LEWA? Doe mee!
Uitgelichte boeken van de auteur
Lees eens wat anders in april!
Elke Hebban-redacteur kiest dit jaar een boek buiten zijn of haar comfortzone en nodigt lezers uit om met hem of haar hetzelfde boek te lezen. Zij zijn Team Captain en moedigen hun team de gehele maand aan.
Hoofdredacteur Sander leest KliFi van Adriaan van Dis. Debbie koos Droomvakantie van Sarah Morgenthaler, Lindy gaat Stephen King ontdekken aan de hand van zijn nieuwste thriller Later, Martijn tackelt de klassieker Oeroeg van Hella S. Haasse en Anouk verliest zich in een van de meest besproken boeken van dit moment: Ik ga leven van Lale Gül.
