Lees eens wat anders in april: 'Oeroeg' van Hella S. Haasse
Oeroeg
Hella S. Haasse
'Oeroeg was mijn vriend.' Zo begint het wereldberoemde prozadebuut van Hella S. Haasse, dat in 1948 als Boekenweekgeschenk verscheen en inmiddels in elf talen is vertaald. Het is het aangrijpende verhaal van de vriendschap tussen een Indonesische jongen en het zoontje van een Nederlandse administrateur in het Nederlands-Indië van voor de Tweede Wereldoorlog. Geleidelijk groeien de twee jongens uit elkaar. Wanneer de ik-figuur, de Nederlandse jongen, na een studie in Delft terugkeert in het Indië dat nog net geen Indonesië is geworden, blijkt hun verwijdering te zijn uitgegroeid tot een kloof. Oeroeg heeft gekozen: voor zijn eigen volk en tegen de Nederlanders, dus ook tegen zijn vriend. Vertwijfeld vraagt de ik zich af of hij voorgoed een vreemde zal zijn in het land van zijn geboorte.
Over de auteur
Hélène Serafia Haasse werd in 1918 geboren in Batavia. Haar vader was financieel inspecteur in Nederlands-Indië, ook schreef hij boeken onder het pseudoniem W.H. van Eemlandt. Haar moeder was concertpianiste Katharina Diehm Winzenhöhler. Haasse bracht bijna haar hele jeugd door in Nederlands-Indië, met uitzondering van 1920-1921, waarin haar vader een tweejarig verlof opnam, en 1924-1928, toen haar moeder werd opgenomen in een Zwitsers sanatorium. In beide gevallen bracht Haasse de tijd door in Nederland.
In 1938 verhuisde ze naar Nederland om Scandinavische taal- en letterkunde te studeren in Amsterdam. Ze debuteerde een jaar later met gedichten in het tijdschrift Werk. Ook trad ze toe tot de redactie van Propria Cures, maar hield daar na één bijdrage weer mee op. Wel ontmoette ze daar haar toekomstige echtgenoot Jan van Lelyveld. In 1941 stopte Haasse met haar studie en begon een opleiding aan de Amsterdamse Toneelschool. Ze stond enkele jaren op de planken, maar beëindigde deze carrière na haar huwelijk in 1944.
In 1948 brak Haasse door bij het grote publiek als auteur van het Boekenweekgeschenk Oeroeg. Ze is de enige auteur tot nu toe die maar liefst drie keer het Boekenweekgeschenk schreef (Oeroeg, 1948; Dat weet ik zelf niet, 1959; Transit, 1994). Voor haar boeken ontving ze verschillende prijzen, en ook haar gehele oeuvre werd keer op keer bekroond, onder meer met de Constantijn Huygens-prijs, de P.C. Hooft-prijs en de Prijs der Nederlandse Letteren. Daarnaast ontving ze tweemaal een eredoctoraat, zowel van de Rijksuniversiteit Utrecht als de Katholieke Universiteit Leuven. In 2007 werd er zelfs een planetoïde naar haar vernoemd, 'Hellahaasse'.
Naast romans en toneelteksten schreef ze ook autobiografische en literatuurkritische essays. Ook ging ze schuil achter het pseudoniem C.J. van der Sevensterre, onder wiens naam in 1950 een feuilleton verscheen in Het Parool, de avonturenroman Sterrenjacht. Pas in 2007 werd bekend dat Haasse achter het pseudoniem schuilging.
Hella S. Haasse werd 93 jaar.
Achtergrond van het boek
Oeroeg werd in eerste instantie anoniem gepubliceerd, op 26 februari 1948. In de jaren 40-60 werd het Boekenweekgeschenk wel vaker op die manier uitgegeven: auteurs werden aangemoedigd ongepubliceerd werk anoniem in te zenden. Een jury koos vervolgens het winnende verhaal dat het Boekenweekgeschenk zou worden. Het lezerspubliek kon daarna raden wie de auteur was en daarmee prijzen winnen. Vanaf de tweede druk werd Hella S. Haasse vermeld als auteur.
Oeroeg bevat autobiografische elementen. Zo is de ik-figuur het kind van een Nederlands echtpaar dat naar Nederlands-Indië verhuisde voor het werk van de vader, die administrateur is. Toen Haasse Oeroeg schreef was ze al tien jaar terug in Nederland en voelde ze sterk het gemis van haar geboorteland. Zelf maakte ze de Japanse bezetting en Indische revolutie daardoor niet direct mee.
De novelle kreeg, mede door het tijdstip van verschijnen, veel kritiek. De dekolonisatie van Nederlands-Indië was in volle gang; het daaropvolgende jaar verklaarde Nederland onder internationale druk Indonesië onafhankelijk. Niettemin groeide het Boekenweekgeschenk uit tot een belangrijk werk in de Nederlandstalige literatuur. In 2009 werd Oeroeg als geschenkboek van de jaarlijkse campagne Nederland Leest opnieuw gratis uitgedeeld.
In de media
Ter ere van Hella Haasse en haar omvangrijke oeuvre werd in 2008 een digitaal museum gemaakt, dat helaas niet langer online te vinden is.
Hella Haasse overleed op 29 september 2011. In Profiel van de Week was er aandacht voor de auteur.
Waarom LEWA
'Ik hield van jongs af aan enorm van lezen, maar ik werd, net als velen met mij, slachtoffer van de verplichte leeslijst... Ik was verder best een brave puber, maar verplicht lezen? Ik deed het gewoon niet,' vertelt Team Captain Martijn.
'Oeroeg is door dit zelfverwondende verzet op mijn "Nooit gelezen"-stapel gekomen (terwijl ik later wel Het woud der verwachting heb gelezen vanwege mijn interesse in de middeleeuwen). Wellicht is deze Lees eens wat anders-uitdaging het begin van een nieuwe waardering voor die vermaledijde leeslijst.'
De leeslijst blijkt niet alleen voor Martijn een struikelblok te zijn geweest. Het merendeel van de LEWA-deelnemers denkt bevend terug aan de lessen Nederlands op de middelbare school. Karen bekent nooit iets van Haasse te hebben gelezen:
'Na de verplichte kost destijds op het VWO was ik helemaal klaar met "oude" Nederlandse literatuur, heb sindsdien niet één klassieker meer gelezen!'
In andere gevallen viel een eerder boek van Haasse tegen en bleef Oeroeg liggen. 'Ik ben ongeveer 20 jaar geleden begonnen in Heren van de thee en dat beviel toen helemaal niet. Sindsdien durfde ik geen boek van Hella Haasse meer aan te raken,' zegt Maartje. Voor Eeke was het deels ook het onderwerp:
'Ik had altijd een hekel aan verplichte boeken op de lijst van grootse schrijvers, vooral als het ook maar enigszins over de oorlog, geschiedenis of Nederlands-Indië ging. Dus zulke dingen las ik nooit... vanuit mijn vooroordeel.'
Ook Oeroeg oppakken als LEWA? Doe mee!
Uitgelichte boeken van de auteur
Lees eens wat anders in april!
Elke Hebban-redacteur kiest dit jaar een boek buiten zijn of haar comfortzone en nodigt lezers uit om met hem of haar hetzelfde boek te lezen. Zij zijn Team Captain en moedigen hun team de gehele maand aan.
Hoofdredacteur Sander leest KliFi van Adriaan van Dis. Debbie koos Droomvakantie van Sarah Morgenthaler, Lindy gaat Stephen King ontdekken aan de hand van zijn nieuwste thriller Later, Martijn tackelt de klassieker Oeroeg van Hella S. Haasse en Anouk verliest zich in een van de meest besproken boeken van dit moment: Ik ga leven van Lale Gül.
