Lees met andermans ogen: diversiteit in kinderboeken

Kleurrijke verhalen

‘Tori kreeg in de media al wat aandacht, omdat het een van de weinige Nederlandstalige kinderboeken is met zwarte kinderen in de hoofdrol. Alle drie de kinderen hebben een kleurtje en voor veel lezers (7+) met een migratieachtergrond is dat een verademing. Het is absoluut een pluspunt. Diversiteit kan alleen maar worden toegejuicht en is iets wat het boekenlandschap broodnodig kan gebruiken, maar het is slechts een van de redenen waarom Tori een aanrader is.’ Dat schreef Katy Hurkmans eerder al in haar recensie over het boek van Brian Elstak en Karin Amatmoekrim. Daarnaast is Tori namelijk ook gewoon een spannend avontuur met een vleugje magie over kinderen die hun schildpadvader te hulp moeten schieten.

Stoere dames

In april 2017 luidde het thema van de jaarlijkse Woutertje Pieterse-lezing ‘diversiteit in kinderboeken’ en Nasim Miradi van Rose Stories, dat verhalen in verschillende vormen brengt en daarmee gelijkheid en diversiteit in de samenleving wil bevorderen, kreeg de eer om de lezing te houden. ‘Als het gaat om culturele diversiteit en representatie van vrouwen is er nog veel ruimte binnen het kinderboekenvak’, vertelde zij toen. ‘In 2013 had maar 2% van alle kinderboeken een hoofdpersonage met een biculturele achtergrond – terwijl niet 2, maar 22% van de Nederlanders een biculturele achtergrond heeft. Dat is bijna een kwart van de samenleving. Toch krijgen zij geen gezicht of bestaan zij vooral in een geproblematiseerde setting.’ Volgens Miradi is het voor beide groepen belangrijk om andere verhalen te horen en lezen. ‘Verhalen met veelkleurige personages waarmee kinderen zich kunnen identificeren. Het is een manier om bij kinderen meer begrip voor diversiteit en gelijkheid te bereiken. Het maakt ze zelfs empathischer.’

Met die insteek gaf Rose Stories onder andere het prentenboek Mootje en de verhalenbundel Bedtijdverhalen voor rebelse meisjes uit. Het eerste is een verhaal over de grappige en stoere Mootje, die van Nederlands-Marokkaanse komaf is, twaalf zussen heeft, maar soms gewoon eens even alleen wil zijn. Het is een verhaal over de behoefte aan een eigen plek, over alleen-zijn en familiebanden.

In Bedtijdverhalen voor rebelse meisjes worden sprookjes in een geheel nieuw daglicht gezet. Het zijn geen verhaaltjes over meisjes die wachten tot een prins hen komt redden, noch over (stief-)zussen die elkaar het leven zuur maken. Dit boek biedt inspirerende verhalen over belangrijke vrouwelijke rolmodellen, die op hun eigen rebelse manier de wereld hebben veranderd. Zestig vrouwelijke kunstenaars van over de hele wereld maakten illustraties van iconen als schrijfster Jane Austen, first lady Michelle Obama, tennisster Serena Williams, wiskundige Ada Lovelace, ballerina Michaela DePrince, primatoloog Jane Goodall en gewichtheffer Amna Al Haddad. Bijzonder is dat ook Nederlandse illustratrices hun medewerking aan het boek verleenden.

Het verantwoorde kinderboek

‘Als je bedenkt dat wij literatuur zien als een luikje naar een wereld groter dan wijzelf, als middel om ons perspectief te verbreden en inlevingsvermogen te vergroten, zouden boeken en prentenboeken bij uitstek een rol kunnen spelen in het uit de weg ruimen van onder andere genderclichés. Wat voor stereotyperingen je in kinderboeken overbrengt en bevestigt, doet ertoe,’ vertelde Kim Blackburn in 2014 aan Vrij Nederland, dat toen al een dossier wijdde aan ‘het nieuwe verantwoorde kinderboek’. Blackburn was destijds eigenaresse van Spinzi, een kinderboekwinkel gespecialiseerd in kinderboeken met diversiteit.

Sinds 2016 is er dan ook een uitgave voor kinderen vanaf acht jaar te verkrijgen met ‘gender’ als thema: George van Alex Gino vertelt over een meisje in het lichaam van een jongen die o zo graag de (vrouwelijke) hoofdrol wil spelen in de toneelvoorstelling van Charlotte’s web. ‘George laat voorzichtig maar niet aarzelend zien wat een transgenderkind door kan maken. Dat is belangrijk want het boek vult een leegte in de jeugdliteratuur,’ aldus recensente Myrthe Bösensell op Hebban.

Gewone vriendschappen

Sommige verhalen laten ook zien dat kinderen en mensen met een andere achtergrond prima vriendschappen kunnen sluiten. Zo schreef Danny De Vos in Toegang geweigerd over Nick en Zaïd. Tijdens een zomervakantie op een Grieks eiland merken Nick en zijn familie dat hun vakantieadres overspoeld wordt door vluchtelingen. De vakantiesfeer is ver te zoeken als Nicks vader en andere toeristen meteen hun negatieve oordeel over deze mensen uiten. Maar dan ontmoet Nick de aangespoelde bootvluchteling Zaïd. Hij wordt dikke vrienden met deze jongen, maar hun vriendschap moet geheim blijven. Nick gunt Zaïd ook een dag vakantie om alle ellende te kunnen vergeten en dus wisselen ze een dag van plaats. Maar die ruil heeft grote gevolgen.

De Vlaamse schrijver Danny De Vos sprak voor Toegang geweigerd met veel gevluchte jongeren, waaronder een Afghaanse jongen van zestien die in zijn eentje de reis naar West-Europa maakte. ‘Ik hoop dat ook mijn boek mag bijdragen aan een warmere samenleving,’ zegt de auteur.

Wil je meer weten over diversiteit? Lees dan ook deze artikelen:

• Strijd voor diversiteit barst los!
• Strijd voor diversiteit gaat door
• Diversiteit in fantasy, vanzelfsprekend of een echte challenge?
• Weg met stereotypen in Feelgood