Leesbaar Groningen: een wereld opgebouwd uit literaire citaten
’t Is de weg van Lains noar Klooster.
De meeste Nederlanders zullen bij het horen van dit zinnetje de schouders ophalen, maar voor Groningers roept de derde regel uit het lied ‘Mien Hoogelaand’ een hele wereld op: een boomomzoomde weg in de leegte van het Groningse Marnelandschap, met de doorrookte parlandostem van Ede Staal eronder. Net zoals ‘Domweg gelukkig in de Dapperstraat’ bij Amsterdammers beelden van een markt en statige negentiende-eeuwse burgerhuizen oproept, terwijl anderen alleen die twee contrastrijke beginrijmen (‘dom’ versus ‘dapper’) horen in het gedicht van J.C. Bloem.
De wereld is bedekt met plekken die door romans, gedichten, liederen en verhalen zijn beschreven. En die zinnen en fragmenten worden opgeroepen in het brein van lezers en luisteraars als ze op die plekken zijn – vaak zonder dat ze het zelf door hebben. ‘Behalve de man die de Sarphatistraat de mooiste straat van Europa vond’, klinkt altijd even in me op, als ik de Nederlandse Bank passeer op weg naar Amsterdam-Oost. Net zoals ik ‘Het Zuderdaip liekt zo verloaten’ hoor als ik het Zuiderdiep in de stad Groningen passeer.
Elke heg en steg in de wereld is ooit beschreven in de literatuur. ‘I had traveled eight thousand miles around the American continent and I was back on Times Square’, zindert Jack Kerouac in On the Road.
‘Er stand vor dem Tor des Tegeler Gefängnisses und war frei,’ is de eerste zin van Alfred Döblin’s Berlin Alexander Platz.
‘Je suis l'dauphin d'la place Dauphine / Et la place Blanche a mauvais'mine’, zingt Jacques Dutronc in ‘Il Est Cinq Heures, Paris S'Eveille’.
‘Rotterdam Schiedam Vlaardingen Maassluis / hoekie om trappie af gekkenhuis’, prevelt Jules Deelder in ‘Gloria Satoria’.
Leesbaar Groningen
Dat zelfs de kleinste uithoeken van de wereld ooit door schrijvers, dichters of zangers zijn beschreven, merkten wij toen we 2,5 jaar geleden met het project Leesbaar Groningen begonnen. Een half jaar daarvoor hadden we Leesbaar Amsterdam uitgebracht – een kleurrijke literaire citatenkaart van Amsterdam waar elke buurt, straat en gracht was gevuld met een citaat dat over die specifieke plek ging. ‘Ik ben makelaar in koffie, en woon op de Lauriergracht No 37.’
Zou zoiets ook mogelijk zijn met een hele provincie – zelfs tot in de verste uithoeken?
Ja dus. Welzeker en echt. We deden een oproep in het Dagblad van het Noorden in de zomer van 2016, waarop meer dan zeshonderd citaten werden ingestuurd: van Ter Apel (Kees Stip) tot de kwelders van de Waddenzee (Plinius de Oudere). Natuurlijk ontbraken bepaalde plekken, want welke romancier of zanger had ooit geschreven over de Eemshavenweg of het lege land rond de voormalige Lauwerszee?
Maar ook voor die plekken vonden we uiteindelijk toepasselijke citaten in romans, verhalen- en dichtbundels, op lp’s en in hiphopfilmpjes. Zo kwam Kraantje Pappie in de Oosterpoort van de stad Groningen terecht en belandde de Groningse hiphop-band Wat Aans in het aardbevingsgebied, met hun monsterhit ‘Trilploat’. ‘Keetpop Leermens, ja doar komm wie soam’n / Alle kerels aan ’t bier, ja de heule oamd’. (De wierde Leermens ligt in het uiterste noorden van Groningen, niet ver van de Eemshaven.)
Alle hoeken en gaten van de provincie Groningen konden we vullen met literaire citaten die over die uithoeken gingen. Met Auke Hulst in Denemarken, Jean Pierre Rawie in Stad, Jan Wolkers en Godfried Bomans op Rottumerplaat. Overal was literatuur.
Leesbaar Groningen werd op 2 december bij Boekhandel van der Velde op het A-Kerkhof (citaat: Belcampo) ten doop gehouden en na de tijd dromden daar tientallen Groninger schrijvers samen rond de 1,5 meter hoge presentatieposter. ‘Waar sta jij?’ ‘Van wie is dit ook alweer?’ Vingers volgden citaten, decimeters lang: het lange citaat uit Nanne Tepper’s De eeuwige jachtvelden die over een van de B-wegen in de Veenkoloniën was gedrapeerd, maar ook het al even lange citaat uit Bert Natter’s Begeerte heeft ons aangeraakt langs het Boterdiep, helemaal tot aan Rottum, waar zijn roman eindigt.
Lezen is wandelen met je vingers en je ogen – in boeken en zeker op een grafische citatenkaart als Leesbaar Groningen. Wandel mee!
Louis Stiller
Giveaway
We geven een poster van Leesbaar Groningen weg. Wil jij kans maken, doe dan snel mee aan de giveaway!
