Leesclub Klassieker: 'De glazen stolp' van Sylvia Plath

Bibliotheken zijn er vol geschreven over het korte leven van Sylvia Plath (1932-1963), haar echtgenoot Ted Hughes, haar poëzie, brieven en haar enige roman: het kort voor haar dood onder pseudoniem verschenen The Bell Jar (De glazen stolp ). Een roman die op allerlei manieren is geïnterpreteerd, maar onmogelijk niet in verband kan worden gebracht met het tragische leven van de schrijfster zelf.

Schrijfwedstrijd

De eerste zin van De glazen stolp situeert de gebeurtenissen nadrukkelijk in de tijd: het is de ‘snikhete zomer, de zomer dat ze de Rosenbergs elektrocuteerden’: 1953 dus. De ik-figuur van de roman, Esther Greenwood, kijkt tien jaar nadien terug op haar leven gedurende de tweede helft van dat jaar. Ze was een van twaalf studentes die een schrijfwedstrijd hadden gewonnen en daarom een maand in New York verbleven op kosten van Ladies Day, een ‘intellectueel modeblad’. De dames konden genieten van de stad en een luxueus leventje en daarnaast ervaring opdoen op de redactie van het blad. Voor de negentienjarige Esther mondt het uit in een crisis, enkele zelfmoordpogingen en opname in een psychiatrische kliniek.

Elektroshocks

Esther wil uitbreken uit de benauwende sfeer waarin ze is opgegroeid, weg van de verstikkende liefde van haar overbezorgde moeder en de herinnering aan de vader die haar door zijn vroege overlijden ‘in de steek gelaten’ heeft. Het ontdekken van seksualiteit is een belangrijk motief in het boek, maar de ervaringen die Esther in New York opdoet, zijn deprimerend.  

Na diverse behandelingen met elektroshocks (pijnlijke scènes om te lezen) komt uiteindelijk het moment dat Esther genezen wordt verklaard. Zelf lijkt ze daarvan niet overtuigd, getuige de laatste pagina: ‘Ik had gehoopt dat ik me, bij mijn vertrek, zeker zou voelen en goed geïnformeerd over alles wat me te wachten stond – ik was ten slotte “geanalyseerd”. Maar in plaats daarvan zag ik alleen maar vraagtekens.’

Zelfmoordpogingen

Sylvia Plath publiceerde de roman op 19 januari 1963 onder het pseudoniem Victoria Lucas. Wie de biografie van Plath kent en weet dat de schrijfster een maand na publicatie, op 11 februari, met haar hoofd in de gasoven werd gevonden, realiseert zich dat in het slot van de roman de tragiek besloten ligt.  
Evenals Esther in de roman verbleef Plath – opgegroeid in het kustplaatsje Winthrop en na de dood van haar vader in Wellesley bij Boston (Massachusetts) – in 1953 een maand in New York, op uitnodiging van een vrouwenblad. Ze voelde zich pijnlijk onervaren en belandde in een depressie, die in de volgende maanden leidde tot drie zelfmoordpogingen. Met psychiatrische hulp krabbelde ze overeind en ging veel schrijven, vooral gedichten. Die werden gepubliceerd in tijdschriften en Plath kreeg een beurs om in het Engelse Cambridge te gaan studeren. Ze leerde daar in maart 1956 Ted Hughes kennen, met wie ze drie maanden later trouwde.

Vaderfiguur

In de in 1975 (door haar moeder!) samengestelde bundeling van haar brieven naar huis klinkt een vrouw door die hardnekkig geluk uitstraalt, maar in werkelijkheid schoot haar stemming heen en weer. Voor Hughes kwam het succes als dichter eerder dan voor haar. Ze ontwikkelde steeds nieuwe plannen en wilde voortdurend beantwoorden aan de verwachtingen die ze dacht dat anderen van haar hadden. Ted Hughes verliet haar uiteindelijk voor een andere vrouw.  

In de tweede helft van 1962 werkte Plath haast manisch aan haar poëzie en schreef ze de gedichten die haar bekendste zouden worden, zoals ‘Daddy’, waarin de vaderfiguur met een nazi wordt vergeleken, en ‘Lady Lazarus’, het gedicht met de vaak geciteerde regels: ‘Dying / Is an art, like everything else / I do it exceptionally well’.

Grafsteen

Na haar dood groeide Plath uit tot een veelgelezen auteur, maar ook tot een die door haar levensgeschiedenis tot de verbeelding sprak. Een hysterisch kindvrouwtje, een slachtoffer van de door mannen beheerste maatschappij, een borderliner? Velen hebben er oordelen over uitgesproken, evenals over de relatie tussen Plath en Hughes die ook onderwerp werd van een roman en een film.  

Ex-echtgenoot Hughes werd vooral vanuit feministische hoek beschimpt als de man die verantwoordelijk was voor haar dood, zeker nadat ook de vrouw voor wie hij Plath verliet, zich op dezelfde wijze als haar voorgangster van het leven beroofde. Zijn naam werd diverse keren van de grafsteen van Plath verwijderd. Hughes reageerde nergens op, maar publiceerde kort voor zijn dood de dichtbundel Birthday Letters (1998) waarin hij zijn visie gaf op hun moeizame relatie. In het onlangs met de Libris Literatuur Prijs bekroonde Jij zegt het geeft Connie Palmen ook het woord aan Hughes.  

In 2009 maakte de zoon van Plath en Hughes een eind aan zijn leven, een soort nagekomen bericht bij de tragiek die altijd om dit zo getalenteerde schrijverspaar heeft gehangen.

Frank Hockx