Leesclub Klassieker: 'Nooit meer slapen' van Willem Frederik Hermans

Een spannend verhaal over een avontuurlijke expeditie, een pyschologische studie van een jongeman die zich probeert te bevrijden van door zijn ouders opgelegde druk en een ideeënroman over de nietige rol van de mens in een wereld geregeerd door chaos en toeval: Nooit meer slapen is het allemaal. Er zijn lezers voor wie de roman een Bijbel is en de tocht die hoofdpersoon Alfred Issendorf maakt, is voor velen aanleiding geweest om af te reizen naar Finnmarken in het noorden van Noorwegen. Daarnaast zijn literatuurwetenschappers elkaar over het boek in de haren gevlogen, behoort de openingszin tot de bekendste uit onze letteren en is er – eindelijk – een verfilming. Het belangrijkste natuurlijk: het boek bereikt steeds weer nieuwe generaties lezers. Kortom: een klassieker! 

Mislukking

Willem Frederik Hermans werkte al enkele jaren als lector in de fysische geografie aan de Universiteit van Groningen toen hij in 1961 met drie Noren een geologische expeditie maakte over de Finnmarksvidda, een dunbevolkte hoogvlakte in Noorwegen. Die reis verliep niet zo rampzalig als die van Alfred Issendorf, maar leverde Hermans wel de inspiratie voor het fascinerende decor dat zo’n belangrijk onderdeel van de roman is. 

Nooit meer slapen is het verslag van een mislukking. De 25-jarige Alfred maakt de reis om de dubieuze theorie van zijn promotor te onderzoeken dat ronde gaten in de bodem het gevolg zijn van de inslag van meteorieten. Daarnaast wil Alfred als ontdekker van een meteoriet die zijn naam zal dragen, beroemd worden en zo zijn vader ‘wreken’, die als botanicus tijdens een expeditie verongelukte, net voor hij tot professor zou worden benoemd.

Maar al van aanvang af krijgt Alfred met tegenslag te maken. Daarnaast blijkt hij bepaald niet in de wieg gelegd voor deelname aan een zware expeditie. Hij is een blok aan het been voor zijn drie medereizigers en raakt steeds meer bevangen door wantrouwen tegenover hen.

Uiteindelijk zal hij geheel alleen komen te staan in het desolate landschap, waarbij ook alle instrumenten die hem als wetenschapper ten dienste staan (zoals een kompas) hem ontvallen. Het enige inzicht dat de reis hem oplevert, valt hem ten deel als op een bergtop omringd door mist de afhankelijkheid, onvrijheid en nietigheid van de mens tot hem doordringen.

Omslagfoto

De eerste druk van Nooit meer slapen verscheen in februari 1966. Vanaf de zesde tot en met de veertiende druk verscheen het boek met op het omslag een door Hermans gemaakte foto van een kaal landschap met een grote steen en een reiziger met rugzak. Bij de vijftiende druk, waarin de perfectionist Hermans circa 250 wijzigingen aanbracht, werd een andere door de auteur gemaakte foto gebruikt van een beek met kiezelstenen. Uiteraard is er nu een filmeditie met een nieuw omslag. 

In het echt

Zo’n 45 jaar na het verschijnen van de eerste druk kreeg de roman een vervolg in het ‘echte leven’. De Noorse geoloog Svein Olav Krogli ontwikkelde in 2010 een computermodel waarmee hij, in hetzelfde gebied als waar Alfred ronddoolt, naar meteorieten zocht. Ook Krogli ging langs bij de Geologische Dienst in Trondheim om luchtfoto’s te verkrijgen (die hij in tegenstelling tot Alfred wel kreeg). En ook Krogli verrichtte het nodige veldwerk. Evenmin als Alfred vond hij daarbij sporen van meteorietkraters, maar het ontwikkelde computermodel bood nog voldoende hoop op resultaten op andere locaties: Krogli promoveerde dan ook op zijn onderzoek. 

De tocht die Alfred in de roman maakt en de reis die Hermans in 1961 zelf maakte, vormden voor journaliste Karin Anema in 2005 de aanleiding om naar Noorwegen te trekken. In haar boekje met de wat goedkope titel De Noorse liefde van W.F. Hermans beschrijft ze onder andere hoe ze de vrouw op het spoor komt die model stond voor het meisje Inger Marie, dat Alfred ontmoet in de bus als hij terugreist naar de bewoonde wereld. Hermans blijkt haar dertig jaar na hun ontmoeting opgespoord te hebben en ze schreven elkaar enkele brieven. 

Frank Hockx