Leesclubboek: De Wertheims

Over het boek:
De welgestelde Joodse familie Wertheim neemt volop deel aan het bruisende culturele leven van Frankfurt begin vorige eeuw. Ze leven volgens hun eigen principes. Zo wordt Kerstmis elk jaar uitgebreid gevierd, ondanks de bedenkingen van sommige aangetrouwde familieleden. Edu, jongste van de vijf broers, bankier en kunstverzamelaar, neemt na de dood van zijn vader de rol van pater familias op zich. 'De Joden zijn als ieder ander,' vindt hij, 'en zo niet, dan zouden ze het moeten worden.' Hij is de spil van de familie en ontfermt zich over zijn nichtjes, Lene en Emma. Tegen de achtergrond van het snel veranderende Duitsland zoekt de nieuwe generatie naar liefde en geluk. Maar als Hitler aan de macht komt valt de familie uiteen. Edu vertrekt naar Zwitserland, andere familieleden wijken uit naar Italië, Parijs, Amsterdam en Amerika. Niet alle Wertheims weten echter aan de nazi's te ontsnappen.

Over de auteur:
Silvia Tennenbaum beschrijft als dochter van Lene Wertheim haar grootse familiegeschiedenis in de roman De Wertheims. Van de opkomst in het Duitse Keizerrijk tot het uiteenvallen tijdens de Weimarrepubliek en de vlucht uit het Derde Rijk. Omdat overleven het enige doel was, viel de hele familie Wertheim uit elkaar en niet alle familieleden konden aan de nazi’s ontsnappen.

Leesclubvragen

De eerste vragen

1. Waar gaat het boek over? Is het inderdaad een verhaal over een familie, of is het meer?

2. Wie van de Wertheims en Süsskinds vindt u het meest interessant, sympathiek of boeiend? En wie minder? Kunt u beide keuzes uitleggen?

3. Er zijn vier generaties Wertheim in beeld. Welke generatie spreekt u het meest aan? Waarom?

4. Al die grote familiediners, die hechte relaties, die intensieve belangstelling voor elkaar, hoe zouden de Wertheims ertoe zijn gekomen om op deze manier met elkaar om te gaan? Kent u meer voorbeelden van dergelijke hechte familiebanden en de achtergrond daarvan?

5. Als Jacob met zijn huishoudster Gerda wil trouwen, verbiedt zijn moeder Hannchen dat, omdat het de status van de familie en daardoor de huwelijkskansen van de meisjes onherstelbaar zou schaden. Wat zegt dit over de tijd en over de familie? Heeft Hannchen in uw ogen gelijk?                          

Wie verder wil zoeken

6. De geschiedenis van de Wertheims en de Süsskinds wordt verteld langs een tijdlijn, die is aangegeven door een jaartal boven elk hoofdstuk. Behalve een tijdlijn, spelen er ook andere lijnen een rol in het boek waarin verschillende ontwikkelingen zijn te zien. Kunt u er een paar  noemen?

7. Kunt u aangeven hoe één van de belangrijkste lijnen - de beleving van het joods-zijn zich bij de verschillende generaties Wertheim ontwikkelt? Hoe denken Moritz en Hannchen over hun joodse identiteit? Wat ligt er achter de ontwikkeling die zij  doormaken? Hoe ligt dit bij de generatie van hun kinderen, de generatie van Edu, Jacob en Nathan? En hoe kijkt de derde generatie, van Andreas en Lene aan tegen de joodse identiteit? En daarna, de vierde generatie, die van Clara?

8. Welke argumenten hebben de verschillende familieleden om niet te vluchten?

9. Hoe komt het dat Miriam, de vrouw van Ernst Wertheim, juist geen moment aarzelt over vluchten?

10. Hoe kon het gebeuren dat de nazi's in Duitsland aan de macht kwamen? En waarom had dit behalve voor homoseksuelen, zigeuners en communisten ook voor de joden zoveel gevolgen?

Over de keuzes van de schrijfster

11. Soms doet het verhaal  van Silvia Tennenbaum sterk denken aan verhalen van andere schrijvers. Zo herinneren de scenes van de beroemde schrijver Hanno Altenburg aan het strand met de jonge Andreas wel heel erg aan ‘Der Tod in Venedig' van Thomas Mann. Waarom zou de schrijfster dit doen? 

12. Behalve als levende personages, elk met een eigen karakter, kun je de verschillende familieleden ook zien als type. Zo staat Edu voor de rijke man die liefde en respect afdwingt met geld en is Jacob is de wetenschapper, de zoeker. Kunt u ook de andere karakters op deze manier typeren? Wat zou dit kunnen zeggen over de bedoelingen, de boodschap, van de schrijfster?

13. De lotgevallen van de verschillende familieleden worden voortdurend verbonden met de politieke, maatschappelijke en culturele gebeurtenissen van de tijd. Ook vallen er veel namen van bekende kunstenaars. Goethe, Schiller, Max Beckmann, Matisse en George Grosz. Wat zou de schrijfster hiermee beogen? Voegt het voor u iets toe aan het verhaal?

14. Er komen verschillende niet-joodse Duitsers in het boek voor die toch geen nazi zijn, zoals de dienstbode Anna en gouvernante Gründlich. De politieagent die het huis moet afsluiten als Andreas is weggevoerd, praat zelfs over ‘goede joden'. Daartegenover staan personages als Hildegard, de vrouw van Jonah Süsskind, en Strüpler, de huisbaas van Jacob Wertheim. Wat zou de schrijfster hebben bewogen tot deze keuze? Hoe waardeert u het?

15. De schrijfster heeft bij het schrijven van dit boek gebruik gemaakt van de herinneringen van haar moeder. Is dit boek daarmee in uw ogen bijna non-fictie, een boek met voornamelijk origineel materiaal? Of is het toch echt fictie, waarbij de authentieke herinneringen waarschijnlijk vooral zijn gebruikt om die kleurige en treffende details te krijgen? Kunt u uw indruk onderbouwen?

16. Paul Leopold, de schrijver met wie Lene bevriend raakt, zegt dat het ergste alleen door middel van fictie kan worden getoond. Dit inzicht wordt naderhand op een andere manier ook verwoord door Benno Süsskind in zijn brief aan Lene over de ontruiming in 1945 van kamp Buchenwald. Zou de schrijfster hierin, via Paul Leopold, gelijk hebben? En hoe zou het dan te verklaren zijn?

(Bron: Nieuw Amsterdam)