Leesclubboek: Het familieportret

Is alles geoorloofd in oorlogstijd? Vijftig jaar lang heeft Anna Schlemmer geweigerd te praten over haar leven in Duitsland tijdens de Tweede Wereldoorlog. Anna’s dochter Trudy herinnert zich niet veel: zij was nog maar vier toen zij en haar moeder door een Amerikaanse soldaat werden bevrijd en met hem meegingen naar Minnesota. Maar ze bezit één bewijsstuk uit het verleden: een familieportret waarop zijzelf staat, samen met haar moeder en een nazi-officier. Gedreven door schuldgevoel over wie haar voorouders zouden kunnen zijn, gaat Trudy op onderzoek uit. Ze slaagt erin om eindelijk de dramatische, hartverscheurende waarheid over haar moeders verleden boven tafel te krijgen. 

Het familieportret is een gepassioneerd maar gedoemd liefdesverhaal en een indringend portret van een moederdochterrelatie, dat de lezer nog lang zal bijblijven.

Leesclubvragen en discussietips

1. In welk genre zou je Het familieportret  indelen, bij de oorlogsromans, de liefdesromans of beschouw je het meer als een moeder-dochterroman? Waarom? Waarin verschilt het van andere romans die kwesties rond de Holocaust aankaarten? Welke nieuwe perspectieven biedt het?
   
   
2. Hoe kijkt Anna in het begin van het boek tegen de joden van Weimar aan? Verandert die houding? Zo ja, wanneer en waarom is daar sprake van?
   
   
3. Terwijl ze Max verborgen houdt, ‘zou Anna er heel wat voor over hebben om er doorsnee uit te zien, want haar uiterlijk wordt zowel voor haar als voor Max steeds gevaarlijker’. Beschouw jij Anna’s schoonheid als een zegen of als een vloek? Welke rol speelt die bij de bepaling van haar lot? Op welke manier beïnvloedt haar uiterlijk haar relaties met Max, Gerhard, de obersturmführer en Trudy?
   
   
4. Als ze bij Mathilde woont vraagt Anna waarom Mathilde haar leven op het spel zet door de gevangenen van Buchenwald eten te geven ‘terwijl alle anderen zich van de domme houden’. Waarom neemt Mathilde dat risico? Denk je dat Nederlandse vrouwen in vergelijkbare omstandigheden anders zouden reageren dan Duitse en, zo ja, waarom?
   
   
5. Hoe reageert Anna in seksueel opzicht op de obersturmführer en wat heeft dat voor effect op haar zelfbeeld? Hoe bepalend is dat voor Anna’s relatie met Trudy? Beschouw jij Anna’s relatie met de obersturmführer hoofdzakelijk als seksueel of zijn er momenten in de roman waarop hun relatie het seksuele overstijgt?
   
   
6. Zie jij de obersturmführer als een monster of als een mens? Wat zijn zijn zwakke kanten? Tot op welke hoogte is hij een product van zijn tijd? Als de obersturmführer in het hedendaagse Nederland geboren was, wat zou hij nu dan doen?
   
   
7. Tegen het eind van de roman denkt Anna dat de obersturmführer ‘haar vermogen om lief te hebben [heeft] verwoest’. Denk jij dat hij haar vermogen om Jack lief te hebben voorgoed heeft aangetast? En om Trudy lief te hebben? Wat zijn Anna’s ware gevoelens voor de obersturmführer en wat zijn zijn ware gevoelens voor Anna en haar dochter?
   
   
8. Worden Trudy’s problemen met haar moeder alleen veroorzaakt door de geheimen die Anna koestert? Hoe zou hun relatie eruit hebben gezien als het verleden niet tussen hen in was komen te staan? In welke opzichten zijn Anna en Trudy karakteristiek voor moeders en dochters? Welke parallellen kun je trekken tussen hun relatie en die van jou met je eigen moeder?
   
   
9. Schaamte is iets waar Trudy al haar hele leven vertrouwd mee is, zowel die van haarzelf als die van Anna. Op welke manier leert Trudy van Anna wat schaamte is? Vloeit Trudy’s schaamte alleen voort uit haar vermoeden dat ze het kind van een nazi is of heeft haar Duitse afkomst er ook mee te maken? Hoe heeft die schaamte zich in haar volwassen leven gemanifesteerd?
   
   
10. Anna beantwoordt Trudy’s vragen steevast met: ‘Het verleden is dood en dat kan maar beter zo blijven.’ Waarom blijft Anna haar mond houden? Is dat eerlijk ten opzichte van Trudy? Verbaasde het je dat Anna weigerde te praten over haar verleden, zelfs toen ze geconfronteerd werd met mijnheer Pfeffer en door hem als heldin werd beschouwd? Zou jij in haar geval hetzelfde doen?
    
    
11. Tijdens zijn interview voor het Duitse Project haalt Rainer, zoals hij het noemt, ‘een rotstreek’ met Trudy uit door haar een schriftelijke verklaring voor te lezen over de ervaringen en uiteindelijke deportatie naar Auschwitz van zijn tante, in plaats van zijn eigen verhaal te vertellen. Waarom doet hij dat? Waarom is Rainer zo boos op Trudy? Denk je dat die woede gerechtvaardigd is?
    
    
12. Waarom knoopt Trudy een relatie aan met Rainer? Is die relatie gezond? Als Rainer vertrekt naar Florida zegt hij: ‘Ik verdien dit niet... Ik mag niet zo gelukkig zijn.’ Een verklaring waar Trudy het mee eens is. Zou de relatie van Trudy en Rainer gelukkig zijn geweest als die niet door hun oorlogsverleden was aangetast? Zou er überhaupt sprake van zijn geweest?
    
    
13. Voor welke handelswijzen tijdens de oorlog en gevoelens achteraf staan de Duitsers die Trudy interviewt (frau Kluge, Rose-Grete Fischer, Rainer en Felix Pfeffer)? Wat leert Trudy van deze mensen?
    
    
14. Aan het eind van Het familieportret  is het lot van de hoofdpersonen onduidelijk. Zo bevindt Trudy zich in een ‘vacuüm tussen het deel van haar leven dat eindigt en het deel dat daarvoor in de plaats komt’. Waarom doet Blum dit? Welk punt, als daar al sprake van is, probeert ze hiermee te maken? Heb jij het idee dat het eind van de roman een gelukkig eind is voor Trudy? En voor Anna? Waarom? En wat denk je dat er met de obersturmführer is gebeurd?

(met dank aan uitgeverij De Boekerij)