Leesclubs: meanderen door een online én offline boekenlandschap
Urenlang heb je je door die dikke pil geworsteld, om het boek met een zucht dicht te slaan. Je ademt even rustig in, rustig uit, maar dan begint de gedachtestroom. Wat vond je er eigenlijk van? Wat zou die gekke plottwist nu echt betekenen? Vond je dat personage ook zo herkenbaar? Is dit het mooiste boek wat ik van deze auteur gelezen heb? En wat een prachtige zinnen… Pas dan merk je dat je hardop praat, tegen de auteursfoto op de achterflap van je boek. Je zet het boek terug in de kast, strijkt met je vinger over de leesgroeven in de rug, en gaat weer over tot de orde van de dag.
'Het grote voordeel van online leesclubs is dat het eenvoudig is om mensen te vinden die hetzelfde lezen als jij.' - leesclubplanner Debbie van der Zande
Maar nee, zo gaat het niet voor de leesclublezer! Al die vragen en gedachten die door je hoofd spoken nadat het boek is dichtgeslagen, worden besproken met clubleden. Of het nu gaat om een fysieke leesclub, die eens in de zoveel tijd onder het genot van een high tea of borrel een titel bespreekt, of dat je deelneemt aan een van de leesclubs online: als het boek uit is, begint het avontuur pas echt! “Veel lezers willen heel graag over boeken praten die ze net gelezen hebben”, zegt Debbie van der Zande, Leesclubplanner bij Hebban.nl, “maar vaak is het lastig om in de directe omgeving gelijkgestemde zielen te vinden. Het grote voordeel van online leesclubs is dat het eenvoudig is om mensen te vinden die hetzelfde lezen als jij. En bovendien hoef je niet eens te reizen om met hen in gesprek te gaan. De dialoog begint thuis vanachter je computer of smartphone.”
De leesclubs van Hebban.nl zijn ongekend populair. Sinds de start zijn er bijna vierhonderd leesclubs georganiseerd, waar ongeveer zesduizend lezers aan hebben deelgenomen. Er zijn evenzoveel boeken weggegeven - meestal papieren, soms e-books - door circa vijftig uitgeverijen die hun boeken op deze manier in de kijker spelen. “Op Hebban.nl vind je een overzicht van alle nieuwe leesclubs waarvoor geïnteresseerden zich kunnen aanmelden”, legt Van der Zande uit. “Uit alle aanmeldingen worden vijftien deelnemers geselecteerd. Hierbij let ik onder meer op motivatie, maar ik probeer ook altijd een club te creëren van lezers die bij elkaar passen, maar ook gevarieerd is. De geselecteerde lezers krijgen vervolgens het boek thuisgestuurd van de uitgever. Er wordt een coördinator gekozen, dat is veelal een Hebban-recensent of een Club van 10-lid, die straks de discussie zal leiden.” Deelnemen aan een Hebban-leesclub is dus niet vrijblijvend. “Deelnemers moeten natuurlijk het boek lezen”, legt Van der Zande uit. “Maar daarna wordt verwacht dat ze de leesclubvragen beantwoorden en actief deelnemen aan de discussie. De leesclub wordt afgesloten met een recensie van iedere deelnemer en een samenvatting van de coördinator. Al met al ben je dan zes weken verder.”
'Vol overtuiging zet ik me in voor de leesclubs van Hebban.' - leesclubcoördinator Guy Doms
Coördinator met hart en ziel
De uit Vlaanderen afkomstige Hebban-Leesclubcoördinator Guy Doms loodst lezers met alle plezier door die zeven weken heen. “Vol overtuiging zet ik me in voor de leesclubs van Hebban”, vertelt Guy hoorbaar enthousiast. Al vanaf het allereerste begin is hij actief op het platform. “Een boek lezen is één ding, het coördineren van een leesclub is een hele ervaring. Je wordt geconfronteerd met meningen, vragen en discussies, en die kunnen soms hoog oplopen. Toch staat het leesplezier altijd bovenaan, het moet vooral leuk zijn. Maar je leert er ook veel van, dat geldt voor de coördinator én de deelnemers. Daarom doe ik ook regelmatig mee aan een leesclub, zowel online als fysieke leesclubs. Ik vind het leuk om aan beide kanten te staan.”
Zijn ruime ervaring in het volgen en begeleiden van leesclubs, maakt dat deelnemers graag aanschuiven bij de leesclubs die Doms coördineert. “De standaardvragen ben ik wel beu”, lacht hij. “Zo vraag ik niet meer wat iemand van de schrijfstijl vindt, maar geef ik bijvoorbeeld een quote uit het boek en ga ik daar op in. Meestal ga ik wel dieper op het boek in dan met de standaardvragen zou gebeuren.” Toch hoeven nieuwkomers zich geen zorgen te maken als ze bij Doms in een leesclub belanden. “De meeste nieuwe leesclubleden zijn de eerste keer erg op hun hoede. Vaak luisteren ze naar anderen, om vervolgens hun meningen te beamen. Maar dan probeer ik hen op mijn manier bij de discussie te betrekken, zodat ze meer zelfvertrouwen krijgen, hun eigen mening durven te geven en er uiteindelijk een goed gevoel aan overhouden.”
Online leesvrienden galore
Met dat goede gevoel zit het bij fervent leesclub-deelnemer Eveline Tolsma wel snor, ook al is deelname niet vrijblijvend. “Voor mij zijn de leesclubs niet pittig, maar juist leuk”, zegt Tolsma. “De voorwaarde is natuurlijk dat je het boek leest en actief deelneemt, maar eigenlijk kun je zelf bepalen hoeveel tijd en energie je er in stopt. Het is de bedoeling dat je de leesclubvragen beantwoordt, maar je kan zelf bepalen of je reageert op de antwoorden van anderen en in welke mate je in discussie gaat. Voor mij is de discussie juist een van de redenen om deel te nemen aan een leesclub. Door de meningen of verrassende invalshoeken van anderen te horen, ga je een boek juist meer waarderen. En het voordeel van online is dat je op je eigen tempo en in je eigen tijd aan de discussie kan bijdragen.”
'Het verhaal was best wel grof en de hoofdpersoon deed soms dingen die ronduit weerzinwekkend waren. Sommige clubleden overwogen zelfs het boek niet uit te lezen. Het was dan ook geen titel die ik uit mezelf ooit gekozen zou hebben. Toch was ik blij dat ik het gelezen had, want het was realistisch geschreven en daardoor heel confronterend.' - leesclubdeelnemer Eveline Tolsma over de onverwachte ervaring met roman Pussy album van Stella Bergsma
Boeken ontdekken die je anders nooit gelezen zou hebben, is nog een reden waarom Tolsma deelname aan een (online) leesclub zou aanraden. “Pussy Album van Stella Bergsma is het eerste boek dat ik las voor een Hebban-leesclub”, vertelt ze. “Het verhaal was best wel grof en de hoofdpersoon deed soms dingen die ronduit weerzinwekkend waren. Sommige clubleden overwogen zelfs het boek niet uit te lezen. Het was dan ook geen titel die ik uit mezelf ooit gekozen zou hebben. Toch was ik blij dat ik het gelezen had, want het was realistisch geschreven en daardoor heel confronterend.” Tolsma ontdekt niet alleen boeken die ze anders nooit gelezen zou hebben, ze leert ook mensen kennen die ze anders nooit ontmoet zou hebben. “Door de Hebban-leesclubs heb ik aanzienlijk meer vrienden op Facebook”, lacht ze. “Met een aantal van hen ben ik online goed bevriend geraakt en met hen zou ik ook afspreken als ik in de buurt ben. Zo moet ik volgende maand naar Tilburg voor werk en dan ga ik een hapje eten met een van mijn Leesclub-vrienden. Het wordt onze eerste live ontmoeting!”
Van collega’s naar leesclub
Bij anderen begint het juist met een fysieke ontmoeting, die uitmondt in een leesclub. Bij boekhandel Kooyker in Leiden werd in 2003 een leesclub opgericht voor (oud-)medewerkers. In wisselende samenstelling wordt met enige regelmaat een boek besproken. “Tegenwoordig zijn we met een groep van acht leden”, vertelt Machteld Harmsen, inmiddels redacteur Nederlands en vertaler Engels bij Avans hogeschool in Breda. “Het enige wat we gemeen hebben is dat we allemaal bij Kooyker hebben gewerkt, maar geen van ons werkt er nog. Dat we oud-collega’s zijn, is wel wat die leesclub leuk maakt. Inmiddels wonen we niet allemaal meer in Leiden, hebben we hele andere banen, sommigen hebben een gezin: dus de leesclub is een mooie gelegenheid om elkaar weer eens op te zoeken. Het is vooral een reünie van mensen die ontzettend veel van lezen houden.”
'Ik denk dat je toch een heel ander soort gesprek krijgt als je met mensen een echte ontmoeting hebt.' - leesclublid Machteld
De fysieke ontmoeting en de discussie over het boek, dat is voor Harmsen de belangrijkste meerwaarde van de leesclub. Ze zou dan ook niet zo snel voor een online leesclub kiezen. “Ik denk dat je toch een heel ander soort gesprek krijgt als je met mensen een echte ontmoeting hebt”, legt ze uit. “En ik denk dat de discussie misschien ook wel genuanceerder is, omdat je meteen op elkaars argumenten kan reageren en eventueel je mening kan bijstellen. Zo is het mij wel eens overkomen dat ik een boek helemaal niks vond, maar op basis van de discussie het juist ben gaan waarderen. Dat was bij Het Compostcirculatieplan van Anton Valens: door de bespreking ben ik tot heel andere inzichten gekomen. Ja, de anderen hebben me wel omgepraat.”
Verrijkend: ontmoet andere leesliefhebbers
Niet iedereen heeft fijne, belezen collega’s om zelf een leesclub op te richten. Gelukkig zijn er talloze andere plekken waar je leesliefhebbers kunt ontmoeten, zoals de bibliotheek of stichting Senia. “Wij zijn de grootste club als het gaat om het faciliteren van leesclubs”, legt Frank Hockx uit, lid van de Raad van Toezicht van de stichting en de man achter De Leesclubassistent op Hebban.nl. “Senia organiseert meer dan duizend leesclubs in Nederland. Werkgroepen kiezen per genre diverse titels en maken er informatiemateriaal en discussievragen bij voor de leesclubleden. Maar ook organiseert Senia regelmatig informatiebijeenkomsten in bibliotheken, voor mensen die graag kennis willen maken met het fenomeen. Leuk genoeg rolt er uit bijna iedere informatiebijeenkomst wel een nieuwe leesclub.”
'Met elkaar om de tafel zitten en een boek bespreken is ontzettend leuk. Je leest boeken die je anders misschien niet gelezen had, je hoort andere meningen over het boek, de gespreksdynamiek: dat draagt allemaal bij aan je eigen oordeelsvorming. Deelname aan een leesclub is erg verrijkend.' - De Leesclubassistent Frank Hockx
Het sociale element is waarom iedere lezer eens een leesclub zou moeten proberen, vindt Hockx. “Ik kan iedereen aanraden om met anderen over boeken in gesprek te gaan”, zegt hij. “Met elkaar om de tafel zitten en een boek bespreken is ontzettend leuk. Je leest boeken die je anders misschien niet gelezen had, je hoort andere meningen over het boek, de gespreksdynamiek: dat draagt allemaal bij aan je eigen oordeelsvorming. Deelname aan een leesclub is erg verrijkend.”
Lezen door de jaren heen: altijd al een sociale activiteit
Hoewel leesclubs in populariteit toenemen, is lezen in gezelschap niets nieuws. “Al in de achttiende eeuw bestonden leesgezelschappen”, zegt Nikkie Jessen, die ter afronding van haar studie Nederlandse letterkunde onderzoek deed naar online leescommunity’s in Nederland. “In mijn onderzoek heb ik lezen als sociale activiteit bekeken en de manier waarop zich dat door de jaren heen heeft ontwikkeld. Omdat internet hierin zo’n belangrijke rol is gaan spelen, is de focus van mijn onderzoek verschoven naar online leescommunity’s, zoals Hebban.”
'In hun enthousiasme steken mensen elkaar aan, online wordt dat versterkt.' - letterkundige Nikkie Jessen
Lezen als sociale activiteit heeft een grote vlucht genomen sinds de komst van internet. “Er gebeuren online zoveel dingen voor lezers, terwijl daar tijdens mijn opleiding niet veel aandacht aan werd besteed”, legt Jessen uit. “Overal hoor je dat er minder gelezen wordt, dat de boekverkoop daalt en in traditionele media wordt ook steeds minder aandacht aan boeken besteed. Toch strookt dat niet met wat je online ziet, daar is juist een hele subcultuur omtrent lezen ontstaan. In hun enthousiasme steken mensen elkaar aan, online wordt dat versterkt. Het grappige is dat dat zich weer vertaalt naar de fysieke wereld: er worden allerlei tasjes gemaakt, of mokken, met teksten als ‘I like big books and I cannot lie’. Leesliefhebbers worden niet langer afgeschilderd als stoffige boekenwurm. Dat illustreert dat er altijd weer nieuwe vormen zullen ontstaan, offline of online, waar lezers elkaar zullen ontmoeten."
