Lena Johannson: 'Ik denk niet dat schrijvers verhalen verzinnen'
Gertrudes besluit
Lena Johannson, vertaald door Hilke Makkink
Hamburg, 1889: als Gerda Oscar Troplowitz ziet, jaren na zijn stage bij haar vaders bedrijf en inmiddels een succesvol ondernemer vol ideeën, is het snel duidelijk dat de twee voor elkaar bestemd zijn. Ze willen niets liever dan samen iets opbouwen. Oscar neemt het laboratorium over van een zekere Paul Beiersdorf en begint met het ontwikkelen van nieuwe producten, waaronder de inmiddels klassieke Nivea-crème. Het wordt een succesvolle onderneming met een eigen fabriek, waar hij oog blijkt te hebben voor alle werknemers en hun rechten.
Maar hoe succesvol hij ook is, de hogere kringen in Hamburg mijden Oscar vanwege zijn moderne opvattingen – maar ook omdat hij joods is. Om Oscar te helpen begint Gerda, samen met een bevriende kunstenares, salonavonden te organiseren en invloedrijke gasten uit te nodigen. Zal het haar lukken om alle tegenstanders van gedachten te doen veranderen en Oscars bedrijf te redden?
Met dertig boeken op haar naam, waaronder een bestsellerserie, is Lena Johannson (1967) op zijn minst een zwaargewicht te noemen. Toch duurt het vijftien jaar voor haar eerste boek een Nederlandse vertaling krijgt (bij A.W. Bruna Uitgevers, vertaald door Hilke Makkink). Voor Nederlandse lezers is ze nog net zo onbekend als de onontdekte grootheden over wie ze schrijft. Daar komt verandering in, nu het eerste boek uit de serie 'De vrouwen van Beiersdorf' genaamd Gertrudes besluit in de boekhandels ligt.
Middenin de lockdown zoekt Hebban-interviewer Jente Jong haar op. Dat wil zeggen, met een haperende internetverbinding, waarbij zowel het beeld als geluid het af en toe laat afweten, spreken ze elkaar over de negentiende eeuw, inspiratie en schrijfprestaties. En terwijl de techniek ze voor de zoveelste keer in de steek laat, komen ze haast tegelijkertijd tot de conclusie dat ze verlangen naar een kop koffie samen op een terras.
Hoewel je een bestsellerauteur bent zullen de meeste Nederlandse lezers nog niet bekend zijn met jou en met je werk. Wat wil je ons over jezelf vertellen?
Ik ben niet zo interessant. Mijn schrijfcarrière begon in de journalistiek, waar ik op verschillende afdelingen werkte en een aantal boeken over gezondheid en sport schreef, dat soort dingen, maar ik heb altijd al geweten dat ik romans wilde schrijven. In 2007 werd mijn eerste roman uitgegeven en sindsdien schreef ik het ene boek na het andere. Ik ben de tel kwijtgeraakt!
Dat is best indrukwekkend, moet ik toegeven. Het eerste boek van de serie 'De vrouwen van Beiersdorf' genaamd Gertrudes besluit zal in februari worden uitgebracht in Nederland. Wat fascineerde je zo aan het pakhuisdistrict in Hamburg?
In de tijd waarin ik als journalist werkte in Hamburg kwam ik iedere dag langs die enorme gebouwen: pakhuizen en opslagplaatsen, en bedacht ik wat een opwindende tijd het moet zijn geweest toen al die internationaal geroemde bedrijven nog aan het opstarten waren. Tijdens de research die ik deed voor een verhaal over cacaohandelaren die daar chocolade produceerden kwam ik de naam Oscar Troplowitz tegen en raakte ik gefascineerd door wat ik over hem las. Niemand kent hem, terwijl de hele wereld wel het bedrijf Beiersdorf (van onder andere Nivea), dat hij heeft opgericht, kent.
Hoe is dit verhaal ontstaan?
Al gauw kwam ik erachter dat Oscar Troplowitz veel meer voor Hamburg heeft gedaan dan het runnen van een succesvol bedrijf. Hij heeft bijvoorbeeld gezorgd voor betere schoolgebouwen en hij was een van de initiatiefnemers van het stadspark, hij kocht kunst van onbekende schilders die later heel beroemd zijn geworden. En zodra ik meer over Oscar te weten kwam viel me meteen de onmisbare rol die zijn vrouw Gertrude in zijn leven speelde op. Een interessante en geweldige vrouw die veel voor zijn bedrijf heeft betekend. Niet dat ze een managementpositie bekleedde of iets dergelijks, maar Oscar had nooit zo succesvol kunnen worden zonder een vrouw als zij.
'En zodra ik meer over Oscar te weten kwam viel me meteen de onmisbare rol die zijn vrouw Gertrude in zijn leven speelde op.'
Een belangrijk onderwerp in het boek is de discriminatie waarmee Oscar geregeld wordt geconfronteerd. Waarom wilde je het daarover hebben?
Het verklaart een aantal belangrijke keuzes die hij heeft gemaakt. Normaal gesproken zou je denken dat iemand die zo’n succesvol bedrijf runt ervoor zou kiezen dat onder zijn (of haar of hun) eigen naam te doen, maar hij heeft de naam Beiersdorf behouden. Ik denk dat hij dat anders had gedaan als hij zich meer geaccepteerd had gevoeld. Achter zijn rug om lieten mensen zich vaak negatief uit over zijn Joodse afkomst. Dat heeft een grote rol gespeeld in zijn keuzes en keuzevrijheid.
Denk je dat dat is toe te schrijven aan de negentiende eeuw, waarin het boek zich afspeelt?
Ik zou graag willen zeggen dat het iets van die tijd was, maar tot op de dag van vandaag zijn er mensen die zich niet geaccepteerd voelen, alleen maar omdat ze Joods zijn, of een immigrantenachtergrond hebben of om wat voor reden dan ook. Er is niet zoveel veranderd als ik zou willen.
Hoewel niet alle personages historisch correct zijn, zoals je zelf ook in het boek aangeeft, heb je alle hoofdrollen aan vrouwen toebedeeld.
Het was een mooie metafoor voor de drie kanten van Oscar die ik zo interessant vond: zijn succes, goedheid en liefde voor kunst. Gertrude, de ruggengraat van zijn succes, Antonia, de jonge vrouw met weinig geld die hard moet werken om rond te komen, en Irma die professioneel schilder wil worden, wat in die tijd niet makkelijk was voor een vrouw.
Wat denk je dat we kunnen leren van de negentiende eeuw?
Mensen zouden meer energie overhouden als ze niet alleen aan zichzelf zouden denken, aan materiele zaken, maar als ze, met de vooruitstrevendheid van Oscar Troplowitz, dingen zouden ondernemen die goed zijn voor de mensen om hen heen. Dat zijn we een beetje kwijtgeraakt. Of leer iets nieuws, ontwikkel jezelf, in plaats van hebberig te zijn. Dat is echt iets van deze eeuw.
Wat mij betreft is Antonia (Toni) de held van het boek: een jonge vrouw die onverwachte dingen doet, wat kun je ons over haar vertellen?
Ze is ook mijn held. Ze is iemand die niet snel om hulp vraagt, maar actie onderneemt. En ze zegt wat ze denkt, waar ze achteraf wel eens spijt van heeft, maar ze heeft een groot hart.
Voor alle lezers die meteen verslaafd zullen zijn is er goed nieuws, want het tweede deel Antonia’s hoop verschijnt in mei. Waar kunnen we naar uitkijken?
Wat kan ik zeggen zonder al te veel weg te geven? Het leven van Antonia ontwikkelt zich op een hele mooie manier. Er komen natuurlijk weer genoeg problemen op haar pad, maar ze blijft Antonia en Antonia slaat zich er wel doorheen. Ze maakt een enorme groei door.
'Allemaal vrouwen met een compleet andere achtergrond en dus drie verschillende visies. Daarin is het niet mogelijk om binnen je eigen perspectief te blijven.'
Ze heeft de potentie om fanfavoriet te worden. De hoofdstukken waarin de cholera door Hamburg zwierf waren me wel een beetje te dicht bij huis. En laat ik het, om de lezers en jou niet in mineur te brengen, omdraaien: wat hebben de afgelopen twee jaar je als schrijver gebracht?
Ik wilde Gertrude en Oscar zo realistisch mogelijk naar voren brengen, maar tegelijkertijd moest ik ze laten omgaan met fictieve personages. Dat was een enorm leerproces. Ook heb ik veel geleerd van de hoofdpersonen, allemaal vrouwen met een compleet andere achtergrond en dus drie verschillende visies. Daarin is het niet mogelijk om binnen je eigen perspectief te blijven, maar moet je openstaan voor andermans argumenten. De ander een handreiking doen, ook al ben je gekwetst.
Gefeliciteerd met het jubileum van vijftien jaar schrijven. Wat is je grootste prestatie?
Dat vind ik een moeilijke vraag. Puur fysiek is het een uitdaging om tien tot twaalf uur per dag achter een bureau door te brengen, maar de grootste overwinning is het luisteren naar je personages en je in te spannen om hun verhaal te vertellen. Ik denk niet dat schrijvers verhalen verzinnen, tenminste, zo werkt het voor mij niet. Ergens opent een deur en treed ik een wereld binnen die al bestaat.
Welke van al je boeken is je favoriet?
Het boek waaraan ik werk. Hoewel ik stiekem wel favorieten heb, maar dat vind ik niet eerlijk naar de andere toe. Die Malerin des Nordlichts is me heel dierbaar omdat het onderzoek naar Signe Munch, het nichtje van Edvard Munch, een groot avontuur was. Zij was ook een geweldige kunstenaar, maar voordat ik over haar schreef had niemand van haar gehoord. Ik houd ervan juist die verhalen te vertellen van mensen die niet de aandacht hebben gekregen die ze verdienen.
Denk je dat de verhalen ooit op raken?
Nee, integendeel. Wanneer ik werk aan een boek, of de krant lees, een museum bezoek, televisiekijk, gesprekken voer, zijn er altijd verhalen die mijn pad kruisen. Het komt vaak voor dat ik er zo enthousiast van word dat ik er meteen aan wil beginnen. Ik ben eerder bang voor het tegenovergestelde, dat ik niet genoeg tijd zal hebben om al die belangrijke verhalen op te schrijven.
Je hebt ook als (reis)journalist gewerkt. Welke vaardigheden uit de journalistiek pas je ook toe als romanschrijver?
Boven alles geloof ik in uitvoerig onderzoek. Vertrouw nooit op één bron! En uit ervaring weet ik dat er altijd nieuwe contacten te vinden zijn om meer te weten te komen over het onderwerp van je onderzoek. En als journalist leerde ik heel vlug teksten door te nemen, wat handig is als je je door kilo’s materiaal heen moet werken.
Hoe blijf je geïnspireerd?
Er zullen mensen zijn die hetzelfde verhaal tegenkomen als ik zonder dat het ze opvalt en toch grijpt het verhaal me, alsof het me naar zich toetrekt. Ik ben ook zo verdomd nieuwsgierig! Ik maak me geen enkele zorgen dat ik mijn inspiratie verlies.
Leesfragment
Ben jij altijd op zoek naar een nieuwe historische romanreeks, vooral als die gebaseerd is op echte historische figuren, en zou je graag kennismaken met Lena Johannson? Hieronder vind je alvast een sneak preview van Gertrudes besluit.
Winactie
Maakt het interview met Lena Johannson je nieuwsgierig naar de 'De vrouwen van Beiersdorf'-reeks, waarvan het eerste deel Gertrudes besluit vandaag verschijnt? Je kunt nu kans maken Je kunt nu kans maken deze roman te winnen, Hebban mag in samenwerking met A.W. Bruna Uitgevers vijf exemplaren van de historische roman weggeven.
Auteursafbeelding: via A.W. Bruna Uitgevers
