Wie wint de Libris Literatuurprijs 2016?

Op één hand

Nu zijn de winnaars uit Vlaanderen toch al op de vingers van één hand te tellen. Welgeteld vier auteurs die hun wieg in België hadden staan, werden bekroond met een van de meest begeerde literaire prijzen van Nederland: Hugo Claus (De geruchten, 1997), Dimitri Verhulst (Godverdomse dagen op een godverdomse bol, 2009), Bernard Dewulf (Kleine dagen, 2010), en Yves Petry (De maagd Marino, 2011).

De kans dat vanavond een vijfde Vlaamse auteur van vreugde een rondedans maakt in het Amstel Hotel waar de prijsuitreiking is, is nul. Alle genomineerden zijn namelijk Nederlanders. De Vlaming Tom Lanoye was er overigens drie keer dichtbij: in 2014, 2010 en 2007 stond hij op de shortlist met respectievelijk Gelukkige slaven, Sprakeloos en Het derde huwelijk, maar het enige wat hij uit Amsterdam mee naar huis nam was een opgeblazen gevoel van het galadiner.

Shortlistkampioen

Over meerdere nominaties gesproken: Arnon Grunberg grossiert er in: tot nu toe bereikte hij vijf keer de shortlist. In 2007 werd zijn roman Tirza door de jury als beste roman verkozen. Grunbergs heteroniem Marek van der Jagt stond ook eens op de shortlist. Dat was in 2003 met de roman Gstaad 95-98.

De kans dat na Frida Vogels (De harde kern, 1994) en D. Hooijer (Sleur is een roofdier, 2010) een derde vrouwelijke auteur aan de lijst met 22 laureaten wordt toegevoegd is fiftyfifty, want er staan dit jaar drie op de shortlist. Het zijn Connie Palmen met Jij zegt het, Joke van Leeuwen (De onervarenen) en Inge Schilperoord (Muidhond).

Te water

We hebben de temperatuur vandaag mee, dus wie weet doet de winnaar van vanavond de stunt na van Tommy Wieringa, die in 2013 met zijn roman Dit zijn de namen de prijs won en van immense vreugde en vol van plichtsbesef in de Amstel sprong. Winnaar Wieringa werd na de bekendmaking door presentatrice Marielle Tweebeeke van Nieuwsuur geïnterviewd. Zij herinnerde hem fijntjes aan zijn uitspraak dat hij de gracht in zou springen mocht hij winnen. ‘Ik ben bang dat ik dat beloofd heb’, zei de auteur die rond middernacht daadwerkelijk te water raakte.

Een jaar eerder won A.F.Th. van der Heijden de ‘Libris’ met een eigenlijk onvoltooide roman Tonio. De schrijver ontdekte namelijk pas na publicatie dat hij vergeten was zijn favoriete herinnering aan zijn zoon, die in mei 2010 bij een verkeersongeluk om het leven kwam, niet in de requiemroman had opgenomen. De vergeten passage stond in het ongebruikte materiaal, dat een soort proefnovelle was. Die kwam overigens later toch nog uit, onder de titel Uitverkoren.

65.000 euro

Het zijn twee kleine voetnoten in de geschiedenis van een van de belangrijkste literaire prijzen in Nederland. Belangrijk ook of misschien wel voornamelijk vanwege het prijzengeld. De winnaar krijgt in totaal 52.500 euro mee naar huis. Dat bedrag bestaat uit de hoofdprijs van een halve ton en de 2.500 euro die elke genomineerde ontvangt. In totaal is sponsor Libris dus alleen al aan prijzengeld 65.000 euro kwijt.

De prijs werd een kwart eeuw geleden in het leven geroepen. De organisatie heeft de onderscheiding gemodelleerd naar de roemruchte Britse Booker Prize. Vanaf het begin werd er gewerkt met een shortlist van zes boeken. In de loop der jaren werd besloten een zogenaamde longlist te openbaren, de laatste jaren bestaat deze altijd uit achttien titels.

De grootste flauwekul

Enige ophef ontstond toen er in 2008 voor het eerst een graphic novel, een literair stripboek, werd genomineerd. De opname van dat boek, Verder van Marc Legendre, op de shortlist vond criticus Arjen Fortuin van NRC Handelsblad ‘de grootste flauwekul’. In datzelfde jaar won de hier eerder genoemde Hooijer de prijs met haar verhalenbundel. In 2010 was het Bernard Dewulf die in zijn columnbundel Kleine dagen zijn eigen dagelijkse omgeving met opgroeiende kinderen beschreef en daar mee de prijs won. Dit leidde pardoes tot een verandering van het reglement. Enkele dagen na de uitreiking aan Dewulf maakt de stichting Libris Literatuurprijs bekend de prijs alleen nog maar beschikbaar te stellen voor literaire romans, bundels waren taboe.

Kansberekening

De in 2007 overleden literatuursocioloog Hugo Verdaasdonk deed in het begin van dit millennium onderzoek naar de kans die schrijvers hebben om de AKO- (nu ECI-) dan wel Libris Literatuurprijs te winnen. Hij bestudeerde alle bekroningen en nominaties van de twee voorgaande decennia. Zijn conclusie: niet de literaire kwaliteit van het boek geeft in het laatste stadium de doorslag, maar zogeheten ‘buitenliteraire factoren’. Hoe meer (prestigieuze) prijzen een schrijver eerder heeft gewonnen, en hoe vaker hij in de publiciteit is geweest, des te groter is zijn kans op een prijs. De zes genomineerden voor de prijs van dit jaar hebben allen hun portie publiciteit wel gehad, zo is de indruk, de een (Connie Palmen uitgebreid in De Wereld Draait Door, Alex Boogers in 24 Uur met…) wellicht iets meer dan de ander. Palmen, P.F. Thomése en Joke van Leeuwen wonnen eerder al eens de AKO Literatuurprijs.

Thomése wint, of...

Voor wat het waard is: de statistieken wijzen uit dat een genomineerde voor de Libris Literatuurprijs door de bank genomen een man is, afkomstig uit Nederland en gemiddeld 55 jaar oud. P.F. Thomése (58 jaar) heeft volgens deze formule dus de meeste kans. Sinds de eerste uitreiking in 1994 zijn twintig van de 22 winnaars man, 18 van de 22 zijn Nederlander en vijftien van de 22 keer tussen de 40 en 70 jaar oud. Puur statistisch gezien zou een bekroning van Inge Schilperoord of Connie Palmen dus verrassend zijn. Van de genomineerde boeken belandde zowel Palmens Jij zegt het als De onderwaterzwemmer van Thomése in de Bestseller 60.  

Afgaan op wat recensenten zeggen geeft ook geen klaarheid (voor de jury). Volgens NRC Handelsblad hebben alle romans wel ergens een ‘haakje’ naar de werkelijkheid. Maar redacteuren Thomas de Veen en Toef Jager dichten Connie Palmen met haar roman (waarin ze vanuit het perspectief van de Britse dichter Ted Hughes zijn relatie met de Amerikaanse schrijfster Sylvia Plath beschrijft) de meeste kans toe. ‘Op basis van haar ervaringen en haar verbeelding, schept ze iets nieuws en zet ze zo de werkelijkheid naar haar hand.’

De recensenten van Trouw bespraken alleen de boeken van Alex Boogers (Alleen met de goden, over de kickbokser Aaron Bachman)), Connie Palmen (Jij zegt het), Inge Schilperoord (Muidhond), P.F. Thomése (De onderwaterzwemmer, over drie fasen uit het leven van Tin van Heel) en Thomas Verbogt (Als de winter voorbij is, over de weemoed van Thomas voorafgaand aan zijn laatste verhuizing). De onervarenen van Joke van Leeuwen, over Nederlandse boeren die halverwege de negentiende eeuw de oversteek naar Zuid-Amerika waagden, zagen ze over het hoofd.

Geen duidelijke winnaar

Uit de recensies komt niet een duidelijke winnaar naar voren. Boogers’ boek is ‘sociaal-realistisch stucwerk, maar overtuigend gebracht’. In Jij zegt het is de taal soms gekunsteld, maar soms vindt Palmen ‘ook mooi heldere formuleringen die je doen vergeten dat hier niet Ted Hughes zelf aan het woord is’. In Muidhond portretteert Schilperoord de pedofiele Jonathan ‘die worstelt om zich de ander niet toe te eigenen’. De lezer ‘worstelt’ om hem te blijven volgen. Thomése begint zijn roman ‘als een jongensboek’. Maar ‘de ware tour de force’ van de schrijver is dat hij met de volwassen hoofdpersoon Tin van Heel ‘een echt vervelende man’ heeft neergezet. En het boek van Verbogt, die op zijn 63ste voor het eerst voor een grote prijs is genomineerd, biedt meer overpeinzingen dan verwikkelingen. ‘De tekst is erg dromerig, hypersensitief’.

In de Volkskrant kregen Boogers en Palmen drie sterren, Thomése, Van Leeuwen en Verbogt vier sterren. Schilperoord kreeg het maximale aantal van vijf sterren.

Het schijnt dat de jury pas op de dag van de uitreiking de winnaar van de Libris Literatuurprijs bepaalt. Het zal vandaag dus niet alleen letterlijk een warme, uitputtende dag worden.  

De Libris Literatuurprijs in getallen

• Het is de 23e editie (eerste was 1994).
• 2 vrouwen en 20 mannen hebben gewonnen
• De prijs belandde 4 keer in Vlaanderen. De overige 18 werden uitgereikt aan een Nederlandse auteur. 
• Uitgeverij Querido won de prijs 6 maal, De Bezige Bij is goede tweede met 5 Libris bekroningen. 

(Bronnen: de Volkskrant, NRC Handelsblad, Trouw, NOS.nl, website Libris Literatuurprijs)