Liza Marklund: ‘Schrijven is leuk, maar ik wil meer...’

Foto’s: Tom de Bree

Liza Marklund is nog even mooi en strijdbaar als bij een vorig gesprek enkele jaren geleden. Oppervlakkigheid is haar vreemd. Uiterlijke schijn eveneens. Logisch, voor iemand die in Afrika alle ellende ter wereld heeft gezien. Even logisch ook dat zij in haar boek de Hollywood-actrice Meg Ryan ongenadig neersabelt omdat zij haar prachtige, natuurlijke, uiterlijk heeft laten verwoesten door plastische chirurgen.

Het is slechts een zijlijn, maar het is typerend voor Marklund. Al haar boeken bevatten kritische terzijdes over tal van onderwerpen. Daarom wekte het enige jaren geleden bevreemding dat zij ging samenwerken met James Patterson, de vleesgeworden American Dream voor wie commerciële oppervlakkigheid een waar handelsmerk is.

TEKEN VAN LEVEN

Na het boek met James Patterson, boog Liza Marklund zich alsnog een tijd over haar Spaanse studieboeken, waarna ze een half jaar uittrok voor de research van haar nieuwe boek Teken van leven. Marklund: “In Zweden heet mijn boek Du gamla, du fria. Dat is de titel van het Zweedse volkslied. Het gaat over wat de oude en vrije wereld betekent voor de nieuwe, onvrije wereld. Dus het hoofdthema waar ik me op gefocust heb is de rampzalige situatie in Afrika en de zeven Europeanen die in mijn boek gekidnapt worden. Daarnaast heb ik als bijverhaal, dat op de achtergrond speelt, een aantal vrouwelijke slachtoffers opgevoerd, die vermoord zijn door een seriemoordenaar of misschien wel door afzonderlijke gewelddadige (ex)echtgenoten.

Ik vind het bijzonder “cool” om voor één keer het misdaadverhaal eens naar achteren te schuiven en de kidnapping van de Europeanen, een actueel wereldprobleem, naar voren te schuiven. Ik heb dat van Mister Patterson geleerd. Hij zei me dat ik niet bang moest zijn om de dingen af en toe om te draaien. Neem, Partnerruil (The Postcard Killers). Dat boek startte in het midden. Het was een compleet nieuwe manier van verhalen vertellen. Dat bevalt me uitstekend.

Ook Teken van leven is anders dan mijn andere boeken. Het is geen klassieke misdaadroman. Het is het persoonlijke verhaal van mijn vaste hoofdpersoon Annika, een emotionele gebeurtenis. Zij moet proberen om te gaan met het feit dat haar man in Afrika ontvoerd is door nietsontziende kidnappers die volstrekt geen waarde hechten aan een mensenleven. Het verhaal leunt niet zozeer op spanning. Centraal staan de relaties tussen mensen, relaties tussen landen en de relatie tussen de media en de werkelijkheid. Het is dus een boek over allerlei vormen van relaties.”

DERDE WERELD

Liza Marklund beschrijft in Teken van leven onder andere de relatie van het Westen met de noodlijdende derde wereld. Soms wordt de suggestie geopperd dat het Westen mede verantwoordelijk is voor veel ellende. Marklund: “Het Westen is deels verantwoordelijk. We zouden wat minder protectionistisch moeten doen, onze westerse markten wat meer open moeten stellen voor Afrikaanse producten. En van alle liefdadigheidsinstellingen die geld inzamelen om ziekte en hongersnood in Afrika te bestrijden zijn er heel wat die een groot deel van het ingezamelde geld gebruiken voor het in stand houden van hun eigen organisatie. Niet UNICEF, hoor, die doet waanzinnig goed werk. Dat heb ik met eigen ogen gezien. Maar er zijn ook organisaties die liefdadigheid verkeerd interpreteren.

Stel je hebt een dorp in de buurt van de zee waar vrijwel iedereen werkloos is. Je wilt de kinderen leren vissen. Dan helpt het niet als je een truck vol vis naar het dorp laat rijden om de honger te bestrijden. Een week later ligt alle vis te rotten en is er nog steeds niemand die weet hoe in het eigen levensonderhoud te voorzien. Dat soort liefdadigheid is bijna crimineel. Echte hulp helpt mensen zelfstandig te worden.

Educatie is in vrijwel alle gevallen de sleutel tot verandering. Maar je mag niet alleen het Westen de schuld geven. Afrika is een grootmeester in het benadelen van zichzelf. De talrijke corrupte leiders slagen er goed in om hun eigen volk de armoede in te jagen. De relatie Europa - Afrika is niet de relatie bad guy versus good guy. Het is erg complex.”

KIDNAPPERS

“Over die complexe situatie gaat het in mijn boek. In gebieden als Somalië heerst anarchie. Er zijn geen wetten en geen ordehandhavers. Je kunt er straffeloos moorden, plunderen en verkrachten.

In mijn boek zijn de Afrikaanse kidnappers van de Europese delegatie dan ook uitsluitend voor de vorm politiek geëngageerd. Ze willen zogenaamd betere verdeling van rijkdom in de wereld en ze willen een openstelling van de Europese grenzen voor Afrikanen. Maar in werkelijkheid is hun motivatie puur geldelijk gewin. Ze willen een losgeld van 40 miljoen. De meeste Somalische ontvoerders zijn straatarme sloebers die in opdracht van steenrijke criminele leiders westerlingen ontvoeren. Een lucratieve zaak.

Vaak worden er ook mensen vermoord om de eisen van de ontvoerders kracht bij te zetten. Dat heb ik in mijn boek beschreven, al leg ik er niet de nadruk op. Voor de research van mijn boek ben ik naar de grens van Somalië gereisd. Eén keer voordat ik met schrijven begon en later nog een keer voor UNICEF. Ik ben in de enorme vluchtelingenkampen geweest van Somaliërs die naar Kenia vluchtten en naar Ethiopië. Meer dan een half miljoen mensen wonen als gevangenen in de woestijn. Vreselijk.”

Foto boven: Liza Marklund op reis voor UNICEF.

MEDIA-ETHIEK

Als voormalig dagbladjournaliste en hoofd van de Zweedse tv-zender Chanel4 weet Liza Marklund alles van de media. In Teken van leven opent zij de aanval op de sensatiezucht van de internetmedia. De berichtgeving heeft nauwelijks nog iets vandoen met de realiteit. Romanpersonage Annika Bengtzon ergert zich er groen en geel aan, evenals haar geestelijke moeder Liza Marklund.

“Misschien overdrijf ik in mijn boek een beetje, maar niet zo veel. De media zijn hard op weg om alle zinvolle informatie in te wisselen voor sensatieverhalen. De andere kant van de medaille is dat internet ook de democratie bevordert. Meer mensen hebben toegang tot informatie dan vroeger, maar eerlijk gezegd is het merendeel van de informatie op internet pure sensatiebeluste rotzooi. Echt troep. En ook de gedrukte media geven zich steeds meer over aan populisme. Maar ook in de gedrukte media, die het momenteel moeilijk hebben, dreigt sensatiezucht de overhand te krijgen. Nieuws wordt steeds meer vervangen door gossip. Dat beschrijf ik in mijn boek.”

Marklund heeft volgens eigen zeggen recht van spreken.
“Ik heb zo’n tien jaar voor een van de grootste (tabloid) kranten van Noord-Europa gewerkt en in die tijd heb ik meer voorpagina-artikelen geschreven dan enig andere vrouwelijke journalist. Later ben ik eindredacteur geworden. Het was een moeilijke tijd. Zonder resultaat was je nergens. En geloof me, resultaat werd niet altijd afgemeten aan de kwaliteit van het nieuws. Hoe smeuïger, hoe beter. Ik laat mijn hoofdpersoon Annika tegen dezelfde problemen oplopen als ik destijds ondervond.”

ANNIKA & LIZA

Annika blijkt sowieso in meerdere opzichten een onderdeel van Liza Marklund te zijn.
“Het personage Annika heb ik al sinds mijn jeugd in mijn hoofd. Ik schreef al vroeg korte verhalen waarvan er veel in tijdschriften en kranten zijn gepubliceerd. En Annika was altijd aanwezig. Ze is een gecompliceerde vrouw. Ik houd van haar, maar ik zou niet met haar getrouwd willen zijn. Ga maar na. Ze heeft problemen met haar moeder, haar stiefmoeder, haar zuster en met een aantal vrienden. Als ze een weekeinde weg wil en mensen vraagt of ze op haar kinderen willen passen, haakt iedereen resoluut af. Zij is geen vrouw voor wie mensen dingen overhebben. Zij is geen sociale vrouw. Annika is in wezen de Lone Ranger. Ze is gemeen tegen haar collega’s, ze doet de meest uitzinnige dingen en ze huilt te veel.

Voor anderen is ze vaak onuitstaanbaar, maar voor mij als schrijfster een non-conformistische zege. Een heerlijk romanpersonage. Vrouwelijke romanpersonages zijn doorgaans niet zo lastig en vervelend. Mannen kunnen dat moeiteloos zijn. De hoofdpersoon van Jussi Adler-Olsen bijvoorbeeld is een fucking onmogelijke man. Annika is niet half zo afstotelijk wat karakter betreft. Maar gek genoeg komen mannen er mee weg en vrouwen niet. Vrouwen worden geacht aardig te zijn. Daarom komen alle vervelende karaktereigenschappen van Annika als een boemerang bij haar terug. In één opzicht lijkt ze overigens sprekend op mij: als ze ergens voor gaat, dan doet ze dat met overgave, dag en nacht, waarbij ze alles opzij zet. Dat heb ik ook. Als ik schrijf ben ik volledig gefocust en wil ik doorgaan en doorgaan, 12 uur per dag. Verder lijk ik niet op Annika al is ze wel constant in mijn gedachten.”

ANGSTEN VAN ANNIKA

In Teken van leven heb ik me volledig op de gevoelens van Annika en de andere thuisblijvers geconcentreerd die worden geconfronteerd met het feit dat hun geliefden gekidnapt zijn. Het beschrijven van die gevoelens was voor mij het allermoeilijkste. Ik heb heel veel research gedaan om te kijken hoe de familie en vrienden thuis reageren op een dergelijke rampzalige gebeurtenis. Dat is hartverscheurend. Mensen zijn machteloos en wanhopig. Ze willen tegen beter weten in hoop hebben. Ze zitten continue bij de telefoon, wachtend op een teken van leven. Dat gevoel wilde ik optimaal overbrengen. Meer dan dat ik van seconde tot seconde het lot van de gegijzelden wilde beschrijven. Ook daar heb ik veel over gelezen, maar het leven van iemand die gegijzeld wordt is vrij saai te noemen.

Nee, mij ging het om de diepste emoties van de thuisblijvers. Ik wilde ook dat Annika haar relatie opnieuw zou overdenken. Was haar man Thomas met de Europese delegatie meegegaan om indruk te maken op een vrouw? Ondanks de situatie waarin ze verkeert, probeert ze daar achter te komen. Dus ook op relationeel gebied wurgende onzekerheid. Dus naast het gijzelingsdrama behandel ik hier de relatie Anna – Thomas en die is voor veel lezers minstens zo spannend.”

PLANNING VAN DE RELATIE

Op de een of andere manier houden Scandinavische misdaadauteurs ervan om vanaf het prille begin van hun schrijverscarrière vast te stellen hoeveel delen er in een bepaalde serie verschijnen. Ook Liza Marklund is met het Scandinavische virus besmet.

“Meteen toen ik aan de reeks boeken met Annika begon, heb ik gepland hoeveel delen ik over haar wilde schrijven en hoe haar relatie met haar man Thomas zich zou ontwikkelen. Thomas is al eens getrouwd geweest. Hij is een knappe man wiens behoefte aan vrouwelijk schoon niet minder is geworden, ook al is hij nu met Annika getrouwd. Dat heeft in een van de vorige boeken al tot een breuk geleid. Maar Annika heeft gemerkt dat ze liever met een man samenwoont die haar ontrouw is dan dat ze alleen woont. Daarom verzoent ze zich met Thomas. Maar wat blijft is een knagend wantrouwen.

Hoewel Annika aan de ene kant niet eens wil weten wat Thomas allemaal uitspookt, wil ze aan de andere kant toch uitzoeken of hij haar opnieuw bedriegt. Een dergelijke ongelijke verhouding sloopt een relatie. Maar dergelijke relaties bestaan wel. Kijk maar naar de Zweedse koning. Die hield er tal van minnaressen op na en toch bleef de koningin bij hem. Hoe de relatie tussen Annika en Thomas zich ontwikkelt, staat beschreven in Teken van leven. Het leuke is dat ik dat veertien jaar geleden al precies wist. Regeren is vooruitzien, zeggen ze wel eens.”

MENSENRECHTEN

Tot slot laat Liza Marklund een fotoboek zien waarin prachtige, professionele foto’s staan die ze tijdens haar research in Nairobi, Somalië en Kenia heeft gemaakt. Rode stoffige wegen, ondoordringbare jungle, een krakkemikkig vliegveldje en een kleine grenspost waar Liza Marklund zonder enige reden enkele dagen vastgehouden werd. Geschrokken is ze niet.

“Zo gaan die dingen soms.” Overigens komt er van reizen de eerste tijd weinig terecht. Als ze haar filmscript af heeft, begint ze in de herfst aan een nieuw boek.

Marklund: “Er staan nog twee boeken met Annika Bengtson gepland. En meestal doe ik wat ik plan. Daarna stop ik weer even met schrijven. Dan ga ik het internationale perspectief van Mensenrechten bestuderen. Ik zal nog even moeten wachten, maar daar heb ik nu al zin in. Ik vind het fijn om nieuwe dingen te leren, mezelf te vernieuwen. Als je dat niet doet, ben je dood.”