De Leesclubassistent | Wees onzichtbaar - Winnaar Libris Literatuur Prijs 2018
Over het boek
Op jonge leeftijd belandt de in het Turkse Izmir geboren Metin met zijn ouders en zus in de Amsterdamse Bijlmer. De sfeer in het gezin wordt sterk bepaald door Metins dominante en egocentrische vader die zich weinig gelegen laat liggen aan vrouw en kinderen. Zijn woede-uitbarstingen gaan regelmatig vergezeld van het uitdelen van klappen, zodat Metin dan moet maken dat hij wegkomt.
Werken doet Metins vader niet, als ‘trotse communist’ wil hij zich niet in dienst van anderen afbeulen. Hij besteedt zijn tijd aan zijn kapsel, zijn Turkse vrienden en het lezen van de werken van Marx en Lenin en van de romans van de grote Russische schrijvers. Het geld van de bijstandsuitkering geeft hij grotendeels uit voor zijn eigen liefhebberijen, zodat het gezin in armoede leeft.
In deze onveilige thuissituatie en in een wijk die geleidelijk steeds verder in verval raakt, groeit de wat schuchtere Metin op. Stukje bij beetje veranderen de verhoudingen in het gezin en weet hij zijn weg te vinden in de harde buitenwereld.
YouTube Wandelen door de Bijlmer met Murat Isik, in twee delen.
Deel 1:
Deel 2:
Over de auteur
Murat Isik (Izmir, 1977) belandde, evenals Metin in de roman, op jonge leeftijd met zijn ouders en zus in de Bijlmer na eerst enkele jaren in Duitsland gewoond te hebben, waar hun vanwege de politieke spanningen in Turkije ingediende asielaanvraag werd afgewezen. Isik studeerde rechten en werkte veertien jaar als jurist voor de gemeente Amsterdam.
Tijdens zijn studententijd begon hij verhalen te schrijven, die hem positieve reacties opleverden. Hij ging een schrijfcursus volgen, won in 2007 een schrijfwedstrijd en zette zich aan het schrijven van een roman, waarvoor hij zich baseerde op verhalen van zijn ouders over hun leven in Turkije. Het resulteerde in 2012 in Verloren grond, een roman die goed werd ontvangen en bekroond werd met de Publieksprijs van De Bronzen Uil, een Vlaamse prijs voor het beste literaire debuut.
De opvolger Wees onzichtbaar werd vorig jaar genomineerd voor de BNG Bank Literatuurprijs en door de lezers van NRC Handelsblad uitgeroepen tot beste Nederlandstalige boek van 2017. Eerder dit jaar ontving Isik voor deze roman al de Boekhandelsprijs.
Discussietips
1. Het eigenlijke verhaal wordt voorafgegaan door een korte proloog. Wat is in dit geval de functie daarvan volgens jou?
2. Zowel de ik-figuur Metin als zijn zus hebben geleerd zich stil te houden, niet op te vallen. Hoe gaan ze daarmee om? Op welke manieren proberen ze te ontsnappen? Waarin verschillen ze?
3. Op welke momenten en met wat voor ‘wapens’ gaat Metins moeder de confrontatie aan met haar echtgenoot? In hoeverre heeft ze succes?
4. Metin moet zich op drie fronten zien staande te houden: thuis, op school en in de wijk. Welke strijd raakt hem het meest denk je? Waarom?
5. De eerste zin van hoofdstuk 9 luidt: ‘Ik probeerde mijn vader te begrijpen, maar kon hem onmogelijk doorgronden’. In hoeverre lukt dat de ik-figuur uiteindelijk?
6. In de roman komen veel ellendige gebeurtenissen aan de orde. Vind je het al bij al ook een somber boek? Waarom (niet)?
7. De vader van Metin vindt dat hij een goede vader is geweest. Welke argumenten heeft hij daarvoor? Hoe kijk jij tegen zijn vaderschap aan? In hoeverre is er sprake van liefde tussen vader en kinderen? En tussen vader en moeder?
8. Wat symboliseert de overdreven aandacht van de vader voor zijn kapsel?
9. Welke functie vervullen boeken voor de ik-figuur?
10. Wees onzichtbaar is nadrukkelijk gesitueerd in de Amsterdamse Bijlmer. Denk je dat over andere ‘probleemwijken’ in grote steden een vergelijkbaar verhaal is te vertellen of is de Bijlmer speciaal? Wat bepaalt je mening?
11. In hoeverre is het van belang voor de beschreven gebeurtenissen dat Metin Turks is?
12. De roman is opgebouwd uit een groot aantal korte hoofdstukken, waarin over het algemeen concrete, afgeronde gebeurtenissen worden verteld. Hoe heb je deze opzet ervaren? Waren er gebeurtenissen waarover of personages over wie je meer had willen lezen? Zo ja, welke?
13. Hoofdstuk 56, dat speelt tijdens Koninginnedag, is veruit het langste hoofdstuk van de roman. Wat is het belang van dit hoofdstuk?
14. Welke vriendschappen/relaties met leeftijdsgenoten dragen het meest bij aan de ontwikkeling van Metin? Waarom?
15. ‘De tientallen scènes waarin vader Harun door het lint gaat, of die waarin Metins aartsvijand Dino hem en anderen bedreigt, zouden in elke andere roman te veel van het goede zijn, maar hier bouwen ze mee aan het beeld van de jongeman in wie langzaam het zelfbewustzijn en de eigenwaarde groeien, tegen alle verdrukking in’, schrijft Rob Schouten in Trouw (20 mei 2017). Hoe denk je over deze stelling?
16. In NRC Next (16 juni 2017) schrijft Thomas de Veen: ‘Soms is de verteltoon merkwaardig plechtstatig (…) waardoor de zinnen uit de toon vallen met waarnemingen van een jongetje.’ In De Groene Amsterdammer (3 augustus 2017) stelt Kees ’t Hart dat Isik ‘een uiterst doeltreffende, plechtige stijl inzet om de beklemming van zijn zich emanciperende held voelbaar te maken. Via ouderwets aandoende formuleringen slaagt hij erin al te grote emoties en tearjerkerij op afstand te houden. Wat de onderliggende emotie van deze roman krachtig versterkt.’ Wat is jouw mening over de plechtige toon die Metin hier en daar aanslaat?
17. Beide hierboven genoemde recensenten constateren dat Isik soms het principe ‘show don’t tell’ negeert en veel benoemt/uitlegt. Kees ’t Hart kan daar niet mee zitten, volgens Thomas de Veen wordt het verhaal hier en daar wat ‘kleurloos’. Hoe heb jij het boek op dit punt ervaren? Uitleg rond het principe ‘show don’t tell’ vind je bij Schrijven Online.
Achtergronden
Meer over boek en auteur
1. De jury van de Libris Literatuur Prijs over Wees onzichtbaar.
2. Column van Murat Isik op Hebban over het ontstaan van Wees onzichtbaar
3. Murat Isik en Alex Boogers te gast bij Literatuur Late Night in Den Haag (video, 80 minuten).
4. Murat Isik vertelt bij Pauw over Wees onzichtbaar (video, ca. 8 minuten).
5. Uitgebreid interview met Isik op LezenTV naar aanleiding van zijn debuut Verloren grond (video, ca. 28 minuten).
Songteksten
5. Het motto van de roman is afkomstig uit het nummer ‘Be Still’ van The Killers. Meer over dit nummer en de volledige tekst bij Songfacts.
6. Als hij met zijn vriendje Floyd en diens vader Ferdinand in de auto zit, hoort Metin een liedje waarvan hij de tekst geruststellend vindt (p. 94). Het is het nummer ‘The Sound of Silence’, in 1964 geschreven door Paul Simon en bekend geworden door het duo Simon and Garfunkel. De volledige tekst vind je onder andere op de officiële website van Paul Simon.
Vaders en zonen
7. Nadat hij zijn vwo-diploma heeft gehaald, krijgt Metin van zijn vader het boek Vaders en zonen (hoofdstuk 90). Vaders en zonen (1862) is een bekende roman van Ivan Toergenjev (1818-1883) over de botsingen tussen generaties. In de vertaling van Karel van het Reve is het nog verkrijgbaar (uitgave Van Oorschot). In 2004 schreef Pieter Steinz over het boek in NRC Handelsblad.
De Bijlmermeer
8. Een uitgebreid dossier over de geschiedenis van de Bijlmer, met veel videomateriaal, bij Andere tijden. Veel informatie ook op de website van het Bijlmermuseum.
De Leesclubassistent
Lezen is leuk, leerzaam, ontspannend en verrijkend. Dat weten we allemaal. Met anderen praten over boeken in een leesclub biedt voor veel mensen nog wat extra. Je leest boeken die je misschien zelf niet had uitgekozen en doet nieuwe ontdekkingen in gesprekken met anderen. De Leesclubassistent helpt je besprekingen voor te bereiden met discussietips en achtergrondinformatie bij recent verschenen boeken. Het zijn suggesties die aanknopingspunten bieden voor een gesprek, de vragen zijn zeker niet bedoeld als checklist die je af moet handelen. Hopelijk dragen ze bij aan mooie discussies in je leesclub!
Frank Hockx verzorgt de informatie op De Leesclubassistent. Hij was van 2001 tot 2016 hoofdredacteur van Boek-delen, het tijdschrift voor leesclubs. Daarnaast was hij jarenlang hoofdredacteur van de databanken LiteRom (literaire recensies uit dag- en weekbladen) en Uittrekselbank (de naam spreekt voor zichzelf), die in alle Nederlandse bibliotheken beschikbaar zijn. Bij de vrijwilligersorganisatie Senia (www.senia.nl) werkt hij mee aan de 'ontmoetingen rond cultuur' die deze stichting organiseert door mensen bijeen te brengen in leesclubs en muziekluistergroepen en tijdens culturele excursies. Wonend in de Randstad maar met een grote liefde voor Groningen beleeft hij mooie leesavonturen tijdens treinreizen naar en vanuit het noorden.
