Marco Balzano neemt geen genoegen met historische feiten (met winactie)
De punt van de kerktoren kust de wolken. De andere punt, weerspiegeld in het water, de bodem van een stuwmeer. De kerktoren lijkt te zweven in het blauw, met niets dan groene bergen aan de horizon. Het surrealistische beeld op de cover van Ik blijf hier is echt. Het puntje van de toren die nu boven het water uitstijgt, was ooit het middelpunt van het boerendorpje Curon, op de grens tussen Italië en Oostenrijk. Tegenwoordig is de toren het middelpunt op het stuwmeer, waar toeristen vakantie vieren, waterfietsen rond de toren, selfies maken. Graun Im Vinschgau heet het dorpje nu.
De Italiaanse auteur Marco Balzano, tevens literatuurdocent, stuitte bij toeval op het dorp. Meteen wist hij dat hij er een verhaal over moest schrijven. “Vijf jaar geleden belandde ik op een zomerdag bij het stuwmeer, zomaar,” vertelt Balzano. ”Het beeld van die kerktoren die op het water drijft, dat was echt een verrassend beeld. Ik wist meteen dat er een verhaal achter zat. Het besef kwam als een blikseminslag, ook al geloof ik niet heel erg in die vorm van inspiratie. Maar soms gebeurt het gewoon dat je zo’n beeld te zien krijgt en je direct weet dat het een verhaal is.”
Onderzoek
Hoe sterk dat besef ook mocht zijn, het verhaal zelf kwam niet als een blikseminslag tot hem. Uitgebreid onderzoek ging vooraf aan het schrijfproces. “Om te beginnen heb ik de geschiedenis over dit deel van Europa bestudeerd,” licht hij toe. “Vervolgens heb ik met getuigen gepraat. In het begin was het heel lastig om die te vinden en om met hen in gesprek te raken. Het waren immers allemaal oude mensen, die van oorsprong uit een hele gesloten berggemeenschap komen. Ik heb een paar maanden in de regio gewoond, om daar aan het boek te werken. In het begin wilde niemand met me praten, maar toen eenmaal de eerste bereid was om te praten volgde de rest ook. Het is natuurlijk heel lastig om je verhaal te vertellen aan een vreemde, zonder te weten wat diegene er precies mee gaat doen.”
Hoe moeizaam en arbeidsintensief deze manier van werken ook is, hij is Balzano op het lijf geschreven. “Bij mijn vorige boek heb ik ook deze methode gebruikt: historische bronnen onderzoeken en vervolgens interviewen. Dat boek ging over de migratie van kinderen binnen Italië, in de jaren zestig. Nu zie je veel kinderen uit Syrië of Noord-Afrika die uit nood moeten migreren. In het arme Italië van de jaren zestig gingen kinderen, zonder hun ouders, op zoek naar werk binnen hun eigen land. Zo zie je dat Italië altijd een land van migratie is geweest.”
Ook voor zijn volgende roman beoogt Balzano hetzelfde schrijfproces, al wil hij liever niet weggeven waar het over gaat. “Ik zit middenin het onderzoek voor mijn volgende roman,” zegt hij. “Het verhaal speelt zich af in het heden, op de grens tussen Roemenië en Italië.”
Dynamiek van de grens
Grensgebieden en wat zich daar allemaal afspeelt, blijven hem mateloos fascineren. “Op ieder grensgebied, waar ook ter wereld, zie je altijd een hele interessante dynamiek,” licht Balzano toe. “Grensgebieden zijn altijd rijke gebieden, omdat er veel uitwisseling plaatsvindt. Zowel cultureel als economisch. Maar op het moment dat de politiek zich met deze gebieden gaat bemoeien, wordt het gewelddadig. In het geval van Curon wilden zowel Hitler als Mussolini hun soldaten hier hebben. Ook dit was een rijk gebied: qua landschap, cultuur, uitwisseling. Maar van de ene op de andere dag wordt het een gebied van strijd.”
De aanleg van een stuwmeer om elektriciteit op te wekken, en waarbij de bewoners van de getroffen regio totaal niet betrokken zijn, maakt die strijd nog gecompliceerder. “Het blijft een ingewikkeld gebied,” zegt Balzano. “Voor 1945 was het vreselijk arm, in de oorlogsjaren en in de aanloop ernaartoe was er veel geweld. Daarna wordt het gebied erg rijk en autonoom, waardoor het maar moeilijk integreert met Italië en eigenlijk ook met de rest van Europa.”
Sluwheid van macht
Balzano lijkt een duidelijke mening te hebben over de situatie in het gebied. Toch is die volgens hem niet relevant. “Het mooie aan literatuur is dat je een verhaal kan vertellen zoals het is gebeurd. Het was niet mijn bedoeling er een waardeoordeel aan te verbinden. Wel heb ik willen laten zien hoe er kritiek kan zijn op de situatie, bekeken vanuit twee kampen. Aan de ene kant heb je de politiek en de grote multinational die zeggen progressie na te streven en de bouw van de stuwdam doordrukken, maar na een paar jaar werkt de dam al niet meer. Aan de andere kant heb je de bewoners, die jarenlang naast een dam in aanbouw hebben gewoond zonder echt te vechten voor hun rechten. Doordat de bouw zo vaak stil kwam te liggen, geloofden ze niet dat de dam er nog zou komen. Als je niet voor je rechten vecht, dan raak je ze kwijt.”
De sluwe manier van machtsmisbruik is een rode draad door de roman. Balzano: “Het draait niet alleen om de politiek en de multinational die doen wat ze willen, zonder de bewoners te raadplegen. Het draait om de schijnvertoning eromheen, omdat ze bewust niet met de bewoners communiceren in hun eigen taal. Dat is binnen de democratie een hele gewelddadige macht.”
Metafoor voor het heden
Al lijkt het de geschiedenis van een nietszeggend dorp in het huidige Noord-Italië, Balzano hoopt dat lezers het grote plaatje zien. “Dit verhaal zou ik nooit verteld hebben als het alleen maar het verhaal is van een klein dorpje. Ik denk dat het symbolisch en metaforisch veel gemeen heeft met de huidige tijd, zoals de klimaatcrisis. Als een dorp eenmaal is weggevaagd, is het weg. Ook de rol van de politiek en multinationals op de bevolking, is een belangrijke parallel.”
Curon, tegenwoordig in Google Maps te vinden onder de naam Graun im Vinschgau, is nog altijd heel toeristisch. “De klokkentoren die boven het meer uitsteekt, is voor mij niet eens het belangrijkste beeld waaruit dit verhaal is ontstaan. Het zijn de mensen die daar vakantie vieren - liggen te zonnen, zwemmen, selfies maken - op een plek die door iemand anders helemaal is verwoest. Dat wil niet zeggen dat deze mensen dom zijn, maar wel dat de wereld om hen heen oppervlakkiger is geworden. Literatuur en kunst in het algemeen geven ons de mogelijkheid om toch nog iets meer in de diepte te kunnen kijken.”
Twee verhalen vormen een roman
De geschiedenis van Curon is maar een deel van het verhaal, de persoonlijke geschiedenis van boerin Trina is het andere deel. “Voor een roman heb je altijd twee verhalen nodig”, legt Balzano uit. “Ik nam geen genoegen met historische feiten alleen, dan zou ik het werk van een historicus aan het doen zijn. Het verhaal van Trina komt geheel voort uit mijn fantasie, maar het personage is gebaseerd op een foto van een vrouw die een van de getuigen mij heeft laten zien. Ze staat in het raamkozijn, klampt zich vast aan de vensterbank, terwijl het water al tot haar knieën staat. Ze was de laatste die nog in het dorp was, alles om haar heen was al overstroomd. Ze wint er helemaal niets mee door zich vast te houden aan dat raam, maar ze verliest in ieder geval niet haar waardigheid.”
Trina is een vrouw die veel te verduren krijgt in het boek. “Ik wilde het verhaal vertellen vanuit een hele moedige, sterke vrouw, die tegelijkertijd breekbaar is,” legt Balzano uit. “Ondanks alle ellende die ze heeft meegemaakt, blijft ze geloven in woorden. Dat is een sterk punt van haar karakter. De woorden zijn haar verzetswapen, ook al redden ze haar niet. Taal is het eerste middel van vrijheid voor ieder mens. Als het niet is toegestaan om in je eigen taal te praten, dan ben je minder vrij. In het boek is zoveel aandacht voor taal, omdat de lezer dan begrijpt dat het voor Trina een vorm van vrijheid is.”
Met zo’n belangrijke rol voor taal, moet het feit dat Ik blijf hier Balzano’s internationale doorbraak is wel goed voelen. “Ik voel me hetzelfde als hiervoor,” lacht hij. “Al zijn vertalingen wel het mooiste wat een auteur kan overkomen. Het betekent dat mijn woorden ver reiken. Maar het succes van een boek is niet de juiste maatstaf voor de kwaliteit ervan.”
Winactie
Hebban organiseert een winactie samen met uitgeverij De Arbeiderspers. Maak kans op een van de exemplaren van Ik blijf hier; Hebban mag maar liefst 5 exemplaren weggeven.
