Meir Shalev gelooft in bloedwraak

Een van de grootste verhalenvertellers van de wereldliteratuur pakt weer flink uit in zijn nieuwste boek Een geweer, een koe, een boom en een vrouw. Meir Shalev houdt van familiesaga’s, en ook hier komt een Israëlische familie van 4 generaties langs. Zoals wel vaker in het beloofde land wordt hun geschiedenis niet alleen met inkt maar ook met bloed geschreven. In een kleine pionierskolonie plegen drie boeren zelfmoord in 1930. Dat is in ieder geval de officiële lezing. De dorpsgenoten weten dat slechts twee van de doden de hand aan zichzelf hebben geslagen. De derde is vermoord. Maar niemand praat met de Britse politie: dat is de bezetter, de vijand.

Zeventig jaar later vertelt Roeta Tavori aan een onderzoeker wat er echt gebeurd is. Althans, haar versie van de waarheid. "Ons hoeft niet te worden uitgelegd dat de waarheid niet waar is", knoopt ze de onderzoeker in de oren voor ze van wal steekt. "Wie weet beter dan wij dat mettertijd alleen opgeschreven verhalen waarheid worden en vertelde verhalen niet?" Uit haar verhalen doemt een gesloten milieu op vol liefde en haat, geweld, wraak en vergeving, vriendschap en vete en veel – diepe – emoties. Als geen ander kan Meir Shalev alle emotionele registers optrekken, en vindt hij ook altijd ruimte voor de nodige humor.

In een Amsterdams hotel vertelt hij Hebban over zijn literaire keuzes bij het maken van Een geweer, een koe, een boom en een vrouw. En waarom hij neanderthalers zo leuk vindt.

Waarom laat u het verhaal zich afspelen in een van de oudste kolonies van Israël?
"Israël is een jong land. Ik wilde een familieverhaal vertellen van vier generaties. Dan kom je voor WOII uit, en afgezien van Jeruzalem en nog een paar plaatsen beland je dan bij een van de eerste kolonies."

Afgezien van de praktische kant, is de sfeer ook niet anders in die oude kolonies? Vergeleken met de Westelijke Jordaanoever?
"Die nieuwe kolonies hebben veel meer een religieuze lading, die ontbrak bij de oude. Dat waren zionistische pioniers. Nu speelt ideologie en een messianistisch geloof een grotere rol. Ik wilde geen antireligieus boek maken, maar mijn personages zijn veel praktischer ingesteld. Een koe is een koe, een boom een boom."

Als je een kolonie begint, heb je vooral koeien, bomen en een vrouw nodig. Waarom dan ook dat geweer in de titel?
"Als je in een vijandig land met een Brits bewind een nederzetting wilde vestigen, ontkwam je niet aan geweren, al dan niet legaal. Het wapen is bedoeld voor zelfbescherming maar verandert in een instrument voor wraak. Eigenlijk gaat dit hele boek over wraak. Luister, literatuur moet aandacht besteden aan elke mogelijke emotie, dus wraak hoort daar ook bij. Wraak is een van onze sterkste emoties. Bovendien maakt dit thema het boek extra universeel. Die boeren hadden ook in Frankrijk, Noorwegen of Nederland kunnen wonen. Mannen die de minnaars van hun vrouwen neerschieten, vind je overal. Het verschijnsel bloedwraak is voorlopig nog niet uitgeroeid. Ik keur het niet goed, maar ik begrijp het wel. De minnaar van mijn vrouw vermoorden: zo zit ik niet in elkaar. Maar bloedwraak, iemand heeft een lid van jouw clan neergestoken en jij neemt het recht in eigen hand: begrijpelijke emotie. Ik zou het zelf niet doen,  vooral omdat ik bang ben voor politie en justitie. Misschien ben ik wel een moreel slecht mens. Gelukkig vraagt de maatschappij niet om moralistische burgers, maar om mensen die de wet gehoorzamen. Dat lukt me wel."

Bloedwraak, overspel: heeft u een immoreel boek willen schrijven?
" Literatuur hoeft toch niet te moraliseren? Een van de eerste gebeurtenissen in de bijbel is een broedermoord. Uit jaloezie vermoordt Kaïn zijn broer Abel. Dus het is een emotie die iedereen kent en waarover iedereen nadenkt."

Waarom zijn het altijd mannen die moorden?
"Dat zijn de harde feiten. Daarom. Mannen gebruiken meer geweld, overal over de wereld. In Israël plegen ook vrouwen bloedwraak, maar de heren komen vaker in actie. Heeft met ons primaire instinct te maken. Daarom gebruik ik een vrouwelijke verteller in dit boek: Roeta geeft tegenwicht met haar vrouwelijke blik, zij ziet hoe kortzichtig mannen kunnen handelen. Eerst doen, dan nadenken. De mannen in dit boek hebben ook nog ervaring met het schieten van dieren op de velden, dus ze weten in principe hoe ze een concurrent moeten omleggen."

Beetje clichématig, die verdeling tussen mannen en vrouwen.
"De grootvader, de oprichter van de kolonie, is inderdaad een bijna clichématige psychopaat. Maar hij zorgt voor zijn kleinkinderen en die zijn dol op hem. Zo wil ik de complexiteit van het leven laten zien. Al besef ik hoe beperkt mijn mogelijkheden zijn. Als ik superrealistisch wil zijn, moet ik een extreme vergroting van een landkaart gebruiken voor de beschrijving van dit dorp. Elk detail zou moeten kloppen. Soms kijkt literatuur naar het leven door een microscoop, maar soms door een telescoop. Soms krijg je het heelal, soms zoomt de auteur in op moleculair niveau."

Een verrassend element in uw roman is de neanderthaler. Wat voor rol speelt die?
"Roeta ziet de mannen in haar familie als neanderthalers. Primaten met primaire gevoelens. Ik ben zelf dol op neanderthalers. Ze schijnen ook in Israël te hebben rondgelopen. Denk ik. Hoop ik. De laatste ‘normale personen’, die niet aan een beloofd land dachten, die niet dachten dat God hem deze plek beloofd had, geen heilige plaatsen, geen heilige graven. Een beschaafd dier, zou je kunnen zeggen. Aan de andere kant hebben zij als eerste vuur gebruikt. Zeggen sommige wetenschappers. Als er ooit een tijdmachine zou bestaan, zou ik naar de neanderthalertijd willen reizen. Even rondkijken. Wel gevaarlijk, misschien vinden ze mij wel een smakelijk hapje. Ik ben nieuwsgierig naar ze, maar ik zou niet in die tijd kunnen leven: geen boeken schrijven, geen e-mails ontvangen… Ik heb zelfs een kinderverhaal geschreven over een neanderthaler die de eerste kebab uitvindt. Hij heeft genoeg van altijd salamanders, krekels en kadavers eten. Dus slaat hij aan het braden!"

Deze roman schijnt u op een waargebeurd verhaal te hebben gebaseerd. Klopt dat?
"Voortdurend komen mensen naar me toe met verhalen, waar ik een boek over zou moeten schrijven. Een dame vertelde me over een paar zelfmoorden uit de begindagen van haar nederzetting. Hoe het hele dorp de waarheid wist, maar niemand het aan de politie vertelde. Je dorpsgenoten verraden, dat doe je niet. Het gegeven fascineerde me en ik besloot ermee aan de slag te gaan. In mijn land hebben we een gezegde: als je een verhaal aan een schrijver vertelt, is dat net zoiets als het omhelzen van een zakkenroller, hij zal het plot van je stelen. Het blijkt: ik ben geen haar beter."