Misdaad in de sneeuw of onder de snikhete zon?

Misdaad in de sneeuw (Nordic noir)

Bij het lezen van de flaptekst van een willekeurige Scandinavische thriller, zullen de woorden ‘kil’ en ‘koud’ voor de hand liggende associaties zijn. Verhalen die net zo goed in ons kikkerlandje af zouden kunnen spelen. Waar berust het stuitende succes van de Scandi-thriller dan op? Volgens literair agent Niclas Salomonsson, vertegenwoordiger van het merendeel van de Scandinavische thrillerschrijvers, is het succes te wijden aan drie pijlers: directe taal, getroebleerde helden en setting.

De Scandinaviërs worden geroemd om hun directe taal, die zonder poespas en te veel uitweidingen aan de lezer wordt gepresenteerd. De personages zijn vaak mannen van middelbare leeftijd en werkzaam voor de politie. Ze zien er verfomfaaid uit  en hebben een karakter dat net zo wisselend kan zijn als het weer. Denk bijvoorbeeld aan de personages die de toon hebben gezet voor de Scandi thrillers door de jaren heen: inspecteur Kurt Wallander van Henning Mankell, inspecteur Erlendur van Arnaldur Indridason en inspecteur Harry Hole van Jo Nesbø. Alle drie worden ze geteisterd door een trauma, gaan ze door het vuur voor hun geliefden en collega’s, maar liggen regelmatig overhoop met hun superieuren. Tot slot, de onmisbare setting, waar de verschillen tussen de boven- en onderlaag van de maatschappij extra benadrukt worden. Onder andere Per Wahloo & Maj Sjowall en Stieg Larsson waren trendsetters van de weergave van een schaduwwereld waar criminelen vaak onderduiken.

Mede door deze drie factoren heeft het Scandinavische thrillerlandschap een vorm van prestige gegeven, waardoor lezers wereldwijd de boeken lijken te verslinden. Volgens Jo Nesbø is het koude en vooral donkere klimaat een rijke inspiratiebron voor de schrijvers: ‘Als je in het schemerdonker door Noorwegen rijdt en een verlichte boerderij met open deuren ziet, stop dan niet. Je zult eerder begroet worden door een plaats-delict dan een warm welkom ontvangen,’ grapt hij.

Scandi leestips

Nog volledig onbekend met misdaad in de vrieskou? Deze boektitels zijn een mooie introductie met het hedendaagse Scandi noir segment.  

Veertig dagen zonder schaduw van Olivier Truc
Waar de verduistering van een sjamanentrommel en de dood van een rendierhouder het er niet gemakkelijker op maken in het dorpje Kautokeino in Lapland. Aan de agenten Klemet en Nina de taak om deze verontrustende zaak in de gemeenschap van rendierhouders op te lossen.

Het stille graf van Tove Alsterdal
In het ijskoude noordelijke Zweden wordt Lars-Erik doodgeslagen in zijn afgelegen boerderij. Tegelijkertijd keert Katrine huiswaarts nadat ze ontslagen is als correspondente voor de Zweedse radio. Bij het opruimen van haar ouderlijk huis, stuit ze op zaken die al lange tijd werden verzwegen. Katrine onrafelt gaandeweg de geschiedenis van haar familie en wat het verband is met de moord op Lars-Erik.

De slaap en de dood van A.J. Kazinski
Gijzelingsonderhandelaar Niels Bentzon slaagt er niet in om te voorkomen dat een vrouw van een brug afspringt. Wie was zij en waar vluchtte ze voor? In het onderzoek van Bentzon komen afgrijselijke details naar boven: zo is de vrouw eerder verdronken en werd ze net voordat ze sprong weer tot leven gewekt.

Snikhete crime (Mediterranean noir)

Een bloedhete setting in een Meditteraanse metropool als Barcelona of Rome waar de drank in de ‘tabernas’ rijkelijk vloeit, de nachten zwoel zijn en een (vaak) pessimistische rechercheur het (smerige) straatleven aanschouwt. Welkom in de wereld van de mediterranean noir, waar het dagelijks leven totaal het tegenovergestelde is dan dat in Scandinavië. Waar de pracht lang niet altijd praal is.

In deze hoek vinden we juist wel uitvoerige beschrijvingen van omgeving of dat ene bloederig lijk dat aan de voeten van een diender ligt. De auteurs lijken hier af en toe een bizarre ode aan hun woonplaats te brengen. 

"Héctor woonde op de bovenste etage van een pand met drie verdiepingen. Niets speciaals, een van die vele typische woningen in de Poblenou-buurt, vlak bij een metrostation en een paar straten verwijderd van een rambla die in geen enkele reisgids voorkwam."

(uit: Dodelijke zomer van Antonio Hill)

Het zijn met name de politieke en zelfs etnische kwesties die als een rode draad door de mediterraanse thrillers lopen. Het straatleven is een 'melting pot' waar de criminele organisaties uit onder andere Oost-Europa en Azië bijeenkomen in verbogen steegjes terwijl het zweet bij de personages van hun ruggen druipt. Kopstukken in dit genre zijn onder andere Jean-Claude Izzo (Frankrijk), Manuel Vázquez Montalbán (Spanje), Eduardo Mendoza (Spanje) en Massimo Carlotto (Italië). Hun werk zorgde ervoor dat jongere landgenoten werden geïnspireerd en het meditterranean noir naar een nog hoger niveau wordt getild. Met name in Spanje worden er ieder jaar meer thrillerdebuten uitgebracht, waarbij in de laatste vijf jaar ook steeds meer vrouwen zich wijden aan het thrillergenre. De Baskische Dolores Redondo stond met haar debuutthriller De beschermengel zelfs op de shortlist voor de Dagger Awards samen met Deon Meyer en Pierre Lemaitre.

Maar waarom zijn die personages toch altijd zo pessimistisch? Volgens de Italiaanse uitgever Sandro Ferri is het pessimisme van de auteurs te wijten aan hun referentiekader: ‘Ze bekijken met een kritisch oog hun steden die door de jaren heen gemolesteerd en verdeeld zijn door misdaad. Meditteraanse thrillers worden getekend door dualisme: aan de ene kant zie je de wijn en het goede eten, blauwe hemels en fantastische stranden, oftewel perfectie. Terwijl aan de andere kant het geweld, de corruptie, machtsmisbruik en hebzucht staan.’

Mediterraanse leestips

Nog volledig onbekend met misdaad aan de Méditerranée? Deze boektitels zijn een mooie introductie met het hedendaagse Mediterranean noir segment.

Gewetenloos van Carlos Zánon
Over de Barcelonese onderwereld waar de chantage van overspelige stelletjes de orde van de dag is voor het drietal Bruno, Raquel en Cristian. Tot ze hun pijlen richten op het verkeerde stel en in aanraking komen met moord.

Zwarte lelies van Michel Bussi
Waar de schilderachtige sfeer van het Franse dorpje Giverny ruw verstoord wordt door een brute moord. Drie vrouwen lijken betrokken bij de zaak en het is aan detective Sérénac om het duistere geheim te doorgronden.

Wie heeft Sarah vermoord? van Andrej Longo
In Napels hangt de hitte als verstikkende deken over de uitgestorven stad. In de hal van een flatgebouw ligt een jonge vrouw opgerold, als een slapende poes. Alleen is ze dood. De jonge agent Acanfora vindt het ontzielde lichaam en daarmee wordt een proces in gang gezet dat commissaris Santagata tot een goed einde hoort te brengen.

(Bron: The Economist)