Misdaadauteur Jørn Lier Horst helpt echte zaken oplossen
Ruim zestien jaar geleden maakte je de switch van rechercheur naar schrijver. Hoe is dat gegaan?
‘Het was geen plotselinge verandering. Sterker nog, ik schreef al acht jaar naast mijn werk als rechercheur. Mijn eerste roman is gebaseerd op een ervaring die ik had op mijn eerste werkdag. Mijn collega’s van de technische recherche waren ’s nachts bezig om een plaats delict te onderzoeken. Een oude man was op brute wijze vermoord. Als kersverse rechercheur vond ik het heel spannend om achter de politielinten naar de plaats delict te mogen. Er was een gevecht geweest, van kamer naar kamer, en de oude man is uiteindelijk in de gang om het leven gekomen. De moord is nooit opgelost. Mijn eerste boek is gebaseerd op deze zaak, Nøkkelvitnet (De hoofdgetuige; niet in het Nederlands verschenen, red.). Sinds die eerste werkdag ben ik op verschillende plaatsen delict geweest. Ik heb veel slachtoffers van misdaden ontmoet en nabestaanden. Maar ik heb ook daders verhoord. Die ervaring zorgt ervoor dat er een flinke portie realiteit in mijn boeken zit.’
Heeft dat nooit problemen opgeleverd met je voormalige werkgever, dat de boeken té echt werden?
‘Nee, gelukkig niet. Ik krijg juist positieve feedback van voormalige collega’s. Ze zijn blij dat ik weergeef hoe agenten echt te werk gaan, hoe ze denken. Ik had namelijk genoeg van de stereotypes in misdaadromans: de detective als einzelgänger, dronken, gescheiden, altijd een fles whisky binnen handbereik. Ik wilde schrijven over een echte agent, zoals ik die kende uit mijn werk.’
De Katharinacode is het eerste boek in een kwartet over onopgeloste zaken. Waarom lenen cold cases zich zo goed voor verhalen?
‘Ik ben altijd gefascineerd geweest door onbeantwoorde vragen. Het idee dat er jaren later nog altijd iemand rondloopt die iets weet over een moord, dat intrigeert me. De oplossing in cold cases wordt niet gevonden aan de oppervlakte, maar achter verschillende lagen. Net zoals vroeger een foto werd ontwikkeld in een chemisch bad in een donkere kamer, waardoor de foto langzaam scherp wordt en de details zichtbaar worden, zo komt de oplossing in een cold case aan het licht.
De Katharinacode is ook gebaseerd op mijn eigen ervaring. Als rechercheur ben ik bijna drie jaar bezig geweest met de moord op een twaalfjarig meisje. Op een gegeven moment was een verdachte opgepakt, maar hij werd in hoger beroep vrijgesproken wegens gebrek aan bewijs. Jaren later, toen nieuw DNA-onderzoek kon worden uitgevoerd, kon hij alsnog veroordeeld worden. Deze zaak was het uitgangspunt voor mijn coldcasekwartet. We weten dat de eerste 24 uur na een misdrijf heel erg belangrijk zijn: sporen zijn nog ‘vers’, getuigen hebben nog levendige herinneringen. Maar het verstrijken van de tijd hoeft niet altijd negatief te zijn in een moordzaak. Zo kunnen technologische ontwikkelingen nieuw bewijsmateriaal aan het licht brengen. Maar er zijn ook mensen die meer weten en bijvoorbeeld na twintig jaar wel durven te spreken. Het is een kwestie van de juiste persoon zover krijgen om te gaan vertellen.’
Hebben je boeken ooit bijgedragen aan oplossingen? Dat door het schrijven over deze oude zaken nieuwe inzichten aan het licht kwamen, bijvoorbeeld?
‘Regelmatig ben ik op de Noorse televisie te zien en altijd krijg ik veel tips binnen. Zo vertelde ik ook op tv dat er altijd iemand is die meer weet, iemand die jarenlang met een geheim rondloopt. Zo iemand kan tientallen jaren na de misdaad een ander persoon zijn geworden. Toen kreeg ik een e-mail van iemand die wilde vertellen over een vermissingszaak uit de jaren tachtig. Hij had interessante informatie. Alle tips speel ik door naar de politie.’
In De Katharinacode wordt een controversiële opsporingsmethode gebruikt, infiltratie. Is die ook realistisch, gezien alle privacywetgeving van tegenwoordig?
‘Infiltratie wordt in zeer zeldzame gevallen gebruikt door een speciale taskforce. Ik kwam op het idee om over deze methode te schrijven toen ik werd benaderd door de Deense politie. De taskforce werkte aan een moordzaak die al jarenlang onopgelost was gebleven. De verdachte woonde op het Deense platteland. Naast hem kwam een boerderij leeg te staan. De politie wilde de boerderij kopen, met het idee dat de ‘nieuwe eigenaar’ vrienden zou worden met de buurman en hem zover zou krijgen dat hij bekende. Ze wilden een Noorse undercoveragent inschakelen voor deze taak, maar moesten een reden verzinnen waarom deze persoon op het Deense platteland zou gaan wonen. Het achtergrondverhaal was dat de persoon een roman wilde schrijven. Daarom werd ik gevraagd om te helpen. De aanpak was succesvol; in die zin dat ze erin slaagden contact te leggen met de man. Maar helaas heeft hij nooit iets onthuld.’
Een soortgelijke aanpak is het thema in De Katharinacode. Het verhaal lijkt daardoor meer te focussen op de moordenaar dan op het oplossen van de zaak?
‘Ik wilde onderzoeken wat er met een persoon gebeurt als hij een serieuze misdaad heeft begaan. Als ze niet gepakt worden, moeten ze hun leven leven alsof er nooit iets gebeurd is. Hoe voelt het als ze jaar in jaar uit met zo’n leugen leven? Het moet zijn alsof ze in een mijnenveld rondlopen: continu bang om een misstap te begaan. Vanuit mijn ervaring als rechercheur heb ik gemerkt dat deze mensen vaak een afgezonderd bestaan leiden. Ze worden eenzaam. En ze leggen niet zo snel nieuwe contacten, bang om hun geheim te onthullen.’
Moeten we dan extra alert zijn op eenzame mensen?
‘Nee hoor, al denk ik wel dat iedereen geheimen heeft. Alleen zijn sommige wat groter dan andere.’
Wisting is een hoofdpersonage dat steeds terugkeert in je boeken. Is het moeilijk om hem interessant te houden?
‘Ik probeer boeken te schrijven waarin niet alleen wordt verteld wat Wisting doet om een moordzaak op te lossen, maar ook wat de zaak doet met hem. Hoe vormt een zaak hem als mens? Hij verandert van hoofdstuk tot hoofdstuk, en van boek tot boek. Langzaamaan wordt hij een ander persoon. Dat is belangrijk als je hoofdpersonage hetzelfde is in meerdere boeken.’
Wat was zijn meest verrassende verandering voor jou?
‘In het begin was hij een doodgewone agent. Hij was gelukkig getrouwd, met twee kinderen. Maar langzaamaan begon ik te begrijpen waarom zoveel agenten gescheiden zijn, want het werk vraagt heel veel van je. Wistings vrouw is komen te overlijden in het derde boek, maar dat was toch niet de meest ingrijpende verandering. In het boek voor De Katharinacode is hij opa geworden. Dat heeft heel veel invloed op hem gehad. Hij is zijn familie meer prioriteit gaan geven dan zijn werk. Tot die tijd hebben gezin en werk hem altijd twee verschillende kanten op geduwd.’
Naast misdaadromans schrijf je ook misdaadverhalen voor kinderen. Wat is het grootste verschil?
‘Qua schrijven is er niet zoveel verschil, het is voor mij vooral een kwestie van een knop omzetten. Alleen kun je in kinderboeken niets tussen de regels duidelijk maken. Het verhaal is directer. Tegelijkertijd hoef je niet zo hard na te denken over motivatie van de jeugdige hoofdpersoon, omdat kinderen vaak denken dat ze alles kunnen, ze zijn nog niet bang.
Kinderen zijn erg nieuwsgierig van aard, daarom is misdaad een goed genre. Je introduceert een mysterie en een kind wil weten hoe het afloopt. Of de oplossing nu een pagina later komt, of tien pagina’s, ze blijven lezen. En hoe meer ze lezen, hoe meer woorden ze leren. Mijn doel is om met deze boeken bij te dragen aan de ontwikkeling van kinderen.’
De boeken over Wisting zijn inmiddels verfilmd tot televisieserie, getiteld Wisting. Heeft dat invloed gehad op latere boeken waarin hij de hoofdpersoon is?
‘Een verfilming is misschien wel het engste wat een auteur kan meemaken. Je verhaal wordt verteld in een andere vorm. Er komen acteurs die jouw personages vertolken. Voorheen had ik nooit een heel duidelijk gezicht voor me als ik over William Wisting schreef. Ik had wel zijn uiterlijk beschreven, in grote lijnen, maar ik zag hem niet concreet voor me. Sinds de serie is verschenen, zie ik acteur Sven Nordin voor me. Niet alleen zie ik zijn gezicht, maar ook hoe hij praat en zich beweegt. Voor mij is dat gelukkig helemaal niet storend. Ik voelde me namelijk heel erg comfortabel bij de regisseur die Wisting maakte. Het resultaat was erg goed. Ik kijk uit naar het tweede seizoen dat volgende maand uitkomt.’
De Katharinacode is dus de eerste in een reeks. Kun je een tipje van de sluier lichten over de volgende titel?
‘In Noorwegen is het boek al uit. De titel is Det innserste rommet, de binnenste kamer. Ik werd tijdens een conferentie getipt door de Noorse procureur-generaal. Een tijdje geleden was een politicus overleden, zonder verdachte omstandigheden. Maar enkele collega’s gingen naar zijn buitenverblijf om daar te studeren. Ze ontdekten acht dozen vol met cash: euro’s, dollars, Britse ponden. De totale waarde was tien miljoen euro. Waarom had deze politicus zoveel cash liggen? In het boek krijgt Wisting de taak om uit te zoeken waarom deze man stiekem zoveel geld heeft. Uiteraard is het onderzoek geheim…’
Auteursfoto © Anton Soggia, via A.W. Bruna Uitgevers
Het eerste deel van het Cold Case Kwartet
Het is weer de tijd van het jaar: voor de vierentwintigste keer pakt William Wisting het dossier van de verdwijning van Katharina Haugen. De zaak werd nooit opgelost en elke jaar belt Wisting met Katharina’s echtgenoot, Martin Haugen. Het terugkerende contact tussen de politieinspecteur en de weduwnaar is in de loop der jaren uitgegroeid tot een vriendschap. Maar dit jaar is het donker in Haugens huis als Wisting er aankomt. Haugen is spoorloos verdwenen.
Op dezelfde dag krijgt Wisting bezoek van Adrian Stiller, een jonge rechercheur van de afdeling Georganiseerde misdaad. Hij heeft een verband ontdekt tussen de verdwijning van Katharina en de zaak waar hij aan werkt. De samenwerking met de gecompliceerde Stiller blijkt een ware uitdaging voor de rustige, ervaren Wisting.
